Coh rau bhui har âng t’ngay bhiệc bhan, đảng bộ, chính quyền zập cấp, đhanuôr pazêng acoon coh đhị tỉnh lâng prang zr’lụ Tây Nguyên, đh’rưah xay truih cớ pr’học lịch sử 50 c’moo l’lăm ahay, đh’rưah ting bhui har lâng ta moon zập tơợ lâng đợ bh’nơơn bh’rợ ơy choom bơơn bhrợ coh m’pâng thế kỷ ahay, lâng đh’rưah đoàn kết coh xa nay bh’rợ t’mêê, c’lâng xa nay pa dưr lâng ting xay bhrợ đh’rưah lâng zập n’đăh.

Lâng Đại tá Nguyễn Hữu Khuê, bêl ahay bhrợ Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Gia Lai, l’lăm bh’rợ zâl arọp coh Tây Nguyên c’xêê 3 c’moo 1975, ađoo năc dzợ chiến sĩ coh biên chế Huyện đội 30, tỉnh Kon Tum, muy coh pazêng chiến trường zâl Mỹ k’rơ pa bhlâng. 50 c’moo ơy lâh năc Đại tá Nguyễn Hữu Khuê dzợ hay ghít cr’noọ t’bhlâng k’rơ pa bhlâng âng quân lâng đhanuôr coh pazêng t’ngay ra văng ha “bh’rợ ga măc”.

“Arọp đhur pa bhlâng, căh dzợ mặ zâl pay zr’lụ n’nâu zr’lụ n’tôh. Ha dzợ cr’noọ âng quân lâng đhanuôr hêê năc k’rơ pa bhlâng, ra văng đơơh pa bhlâng. Ta luôn lướt pa bhrợ, ta luôn ra văng đoọng ha bh’rợ ga măc chr’năp. Pazêng cơ quan ban ngành đoàn thể âng chr’hoong zêng ra văng ha bh’rợ zâl arọp abhuy”.

Hân đhơ ơy đhur bấc pa bhlâng, năc coh mặt trận Tây Nguyên, arọp vêy tước lâh 65 r’bhâu quân, lâng súng, cha răh k’rơ pa bhlâng, lâng 230 bêệ khẩu pháo 105 tước 107mm, 371 bêệ xe thiết giáp lâng xe tăng, 32 bhuông păr tr’penh, 86 bêệ trực thăng, đh’rưah lâng bấc bhuông păr trinh sát lâng bhuông păr chở đơơng manuyh, pr’đươi. Hân đhơ cơnh đêêc, lâng chiến thuật g’ving arọp ta béch pa bhlâng, bấc bhlâng quân arọp năc chô ăt k’rong đương zâl dhị Bắc Tây Nguyên. Trung tướng, anh hùng lực lượng vũ trang Khuất Duy Tiến, bêl ahay bhrợ Trưởng phòng tác chiến, Chiến dịch Tây Nguyên prá xay:

“Bộ Tư lệnh chiến dịch xay moon arọp dzợ căh ơy n’năl ghít năc k’dua acu xrặ muy ta la thư điện g’lớc đoọng ng’bhrợ bh’rợ zâl arọp. Acu xrặ ta la thư điện năc pa gơi ooy pazêng đơn vị sư10, sư 320, pazêng binh chủng âng arọp crêê ahêê g’lớc  năc ng’zâl ooy Buôn Ma Thuột lâng Nam Tây Nguyên, tu cơnh đêêc arọp đoọng manuyh xiêr chêêc n’năl lực lượng âng hêê, năc pazêng đơn vị đơơh hân ra văng pazêng rau bh’rợ ting cơnh cr’noọ năc ng’tuh.”

Cha groong arọp liêm choom, quân arọp t’bhlâng đương zâl coh Bắc Tây Nguyên năc tước ooy cr’chăl penh súng Chiến dịch Tây Nguyên, quân hêê ơy k’rơ lâh mơ. T’ngay 9/3, zr’lụ arọp ắt Đức Lập n;đăh Tây Nam Buôn Ma Thuột năc crêê quân hêê zâl t’bil. T’ngay 10 c’xêê 3, Buôn Ma Thuột vêy ta giải phóng. Ta luôn 1 tuần xang n’năc, hân đhơ chiến đấu coh đhr’năng boo bom đhí cha răh âng arọp, quân bha lâng âng năc t’bhlâng zâl k’rơ lâh mơ, zâl t’bil pazêng zr’lụ arọp đương cha groong ha mơ dzợ đh’rưah lâng cr’noọ t’bhlâng tuh pay cớ pazêng zr’lụ âng arọp. Pazêng lực lượng n’lơơng coh Đắk Lắk chô tước ooy pazêng bhươl cr’noon bhrợ bh’rợ p’too pa choom đhanuôr lâng ta đang moon arọp chô ooy hêê. T’ngay 17 c’xêê 3 c’moo 1975, pazêng bh’rợ đương zâl âng arọp coh tang bhuông păr Hoà Bình - toor Buôn Ma Thuột zêng ta zâl t’bil, công năc bêl k’zệt r’bhâu quân arọp coh Bắc Tây Nguyên crêê ta pruh zâl coh c’lâng xó mút. Xa nay bhui har giải phóng vêy ta xay truih bấc. P’căn Rơ Chăm H Yéo, đhanuôr Jarai, dũng sĩ ch’chêệt xe cơ giới coh pazêng c’moo zâl Mỹ, hay cớ rau bhui har coh t’ngay giải phóng:

“Đhanuôr zêng xay truih đh’rưa, giải phóng, ơy giải phóng… Coh pazêng bhươl cr’noon vêy gọ năc pay t’coọ lâng ta đang moon “Rơ ngai ơh, rơ ngai bo…”. Rơ ngai năc giải phóng… Cơnh đêece, azi tước ooy đâu năc đhanuôr coh pazêng vel đong zêng vêy ta giải phóng”.

50 c’moo xang tơợ t’ngay Giải phóng, pazêng g’luh bhuông păr tước ooy bhuông păr Buôn Ma Thuột bấc pa bhlâng, chở đơơng lâng chở pa chô k’r’bhâu ta mooi coh zập t’ngay. Coh pazêng n’năc, vêy đợ manuyh Việt ăt mamông coh k’tiêc k’ruung n’lơơng chô lum lêy Buôn Ma Thuột bấc pa bhlâng, zr’lụ coh c’xêê c’moo ađay k’tứi ăt mamông cơnh p’căn Thu Mai. P’căn Thu Mai prá xay, năc ađoo c’jệ lêy lâng rau tr’xăl đơơh pa bhlâng âng Buôn Ma Thuột:

“Mơ bơr pêê c’moo ahay acu dưr lướt, năc êêh rau cơnh nâu cơy. Xoọc đâu văl chô cớ năc lêy cơnh viir moh mắt, tu tr’xăl đơơh pa bhlâng.”

Coh bấc rau tr’xăl âng Buôn Ma Thuột, tr’xăl ghít bhlâng năc coh zr’lụ tang bhuông păr. 50 c’moo ahay, hân coh zr’lụ n’nâu vêy đhơ nớc năc tang bhuông păr Hoà Bình, năc dưr bấc pa bhlâng g’roong axông nam păn, zr’lụ đắc mìn, đh’rưah lâng bấc ơl lô cốt lâng pazêng zr’lụ bha nụ đớc súng, năc zr’lụ dưr vaih g’luh tr’zâl lâng arọp k’rơ pa bhlâng đanh tước 7 t’ngay ha dum, tơợ t’ngay 10 c’xêê 3 tước t’ngay 17 c’xêê 3 c’moo 1975. Năc nâu cơy zr’lụ n’nâu dưr vaih zr’lụ chr’năp pa bhlâng âng c’lâng p’rang c’lâng bộ - c’lâng bhuông păr; âng pazêng c’lâng lướt đơơh pa têệt Khánh Hoà - Buôn Ma Thuột, C’lâng bhlâng 27 pa têệt ooy Đắk Lắk - Lâm Đồng lâng c’lâng ga măc Võ Nguyên Giáp k’đơơng tước ooy zr’lụ thành phố. N’niên coh Buôn Ma Thuột năc đanh căh dzợ ăt coh đâu, p’căn Hoàng Thị Kim Anh công c’jệ lêy lâng bhui har ooy rau tr’xăl bấc pa bhlâng coh đâu:

“Bhui har pa bhlâng tu chô ooy đâu lêy Buôn Ma Thuột pa dưr k’rơ pa bhlâng. Acu căh dzợ n’năl đợ rau âng bêl ahay.”

50 c’moo ơy lâh, Buôn Ma Thuột, tơợ muy thị xã bil hư bấc lâng pr’đớc năc “Buồn Muôn Thuở”, nâu cơy năc dưr vaih thành phố cấp 1 - zr’lụ bha lâng choh bhrợ cà phê âng Việt Nam. Toor bhuông păr Hoà Bình bêl ahay, năc đhiệp muy bơr zệt pr’loọng đong ăt mamông, năc đhanuôr tơơ cruung k’tiếc Mường coh tỉnh Hoà Bình tước bhrợ t’vaih bhươl cr’noon, năc nâu cơy năc muy coh pazêng zr’lụ khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp ga măc pa bhlâng coh prang k’tiếc k’ruung, zr’lụ đương đoọng m’ma tơơm chr’noh lâng pazêng bh’rợ kỹ thuật - công nghệ nông - lâm nghiệp ha prang Tây Nguyên. T’cooh Nguyễn Quang Ngọc, đhanuôr n’đăh cruung k’tiếc Mường tỉnh Hoà Bình, n’niên c’moo 1960 đhị chr’val Hoà Thắng, thành phố Buôn Ma Thuột prá xay, rau tr’xăl coh cruung k’tiếc n’nâu năc tơợ am cr’đe dưr vaih rau t’mêê liêm, pr’hay pa bhlâng:

“Bêl ahay lang apêê abhướp adếch căh vêy cơnh đâu. Coh t’tun n’nâu năc Nhà nước đoọng đhanuôr bhrợ cà phê, pác k’tiếc đoọng ha đhanuôr. Năc, coh Hoà Thắng n’nâu năc bấc pr’loọng đong choh đong ga măc năc đươi tơợ bhươn ươm m’ma. Bhrợ bhươn ươm bơơn pa câl bấc. Nắc coh đâu, Apêê đoo bơơn muy c’moo tước k’tỷ đồng”.

Tơợ muy thị xã chiến tranh, xang m’pâng thế kỷ Buôn Ma Thuột dưr t’bhlâng vaih năc zr’lụ choh bhrợ cà phê bấc pa bhlâng âng Việt Nam, chr’va chr’đhô xa nul chiing goong đương hơnh deh ta mooi tước pâh Bhiệc bhan cà phê. Đhị đâu năc công đhị dưr vaih zr’lụ bha lâng âng kinh tế, khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp âng Tây Nguyên. 50 c’moo ahay, g’luh zâl arọp Giải phóng Buôn Ma Thuột năc tr’nơớp đoọng ha hân noo ha pruốt đại thắng, năc Buôn Ma Thuột liêm pr’hay nâu cơy năc bh’nơơn âng c’xêê c’moo têêm ngăn, độc lập lâng zazum. Tơợ đâu, thành phố năc tước ooy c’lâng bh’rợ t’mêê, c’lâng bh’rợ âng rau pa dưr lâng ting xay bhrợ đh’rưah, dưr vaih zr’lụ ng’tước âng cà phê bha lang k’tiếc./.

BUÔN MA THUỘT- DẤU ẤN 50 NĂM GIẢI PHÓNG VÀ DỰNG XÂY

Tỉnh Đắk Lắk vừa tổ chức Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 9, cùng với kỷ niệm 50 năm giải phóng thành phố, 50 năm chiến dịch Tây Nguyên, mở đầu cho Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Trong niềm vui ngày hội, đảng bộ, chính quyền các cấp, nhân dân các dân tộc trong tỉnh và cả khu vực Tây Nguyên, cùng ôn lại bài học lịch sử 50 năm trước, cùng chia vui với du khách muôn phương bằng những thành tựu nửa thế kỷ dựng xây, và cùng nhau đoàn kết trong hành trình mới, hành trình của phát triển và hội nhập.

Với  Đại tá Nguyễn Hữu Khuê, nguyên cán bộ Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Gia Lai, trước Chiến dịch Tây Nguyên tháng 3 năm 1975, ông còn là chiến sĩ trẻ thuộc biên chế Huyện đội 30, tỉnh Kon Tum, một trong những chiến trường  chống Mỹ ác liệt nhất. 50 năm đã trôi qua nhưng  Đại tá Nguyễn Hữu Khuê vẫn nhớ như in khí thế của quân và dân ta những ngày chuẩn bị cho “Nhiệm vụ lớn”.

"Địch đã suy yếu quá nhiều rồi, không còn đánh chiếm được vùng này vùng kia. Còn tinh thần của quân và dân ta là rất phấn khởi, chuẩn bị rất là gấp rút. Liên tục công tác, liên tục chuẩn bị cho nhiệm vụ lớn. Các cơ quan ban ngành đoàn thể của huyện đều sẵn sàng chiến đấu hết."

Mặc dù  đã suy yếu quá nhiều, nhưng trên toàn mặt trận Tây Nguyên, địch vẫn có đến hơn 65 nghìn quân, và hỏa lực rất đáng gờm, với 230 khẩu pháo 105 đến 175 mm, 371 xe thiết giáp và xe tăng, 32 phi cơ chiến đấu, 86 trực thăng, cùng nhiều máy bay trinh sát và máy bay vận tải. Tuy nhiên, với chiến thuật nghi binh cài thế tài tình, phần lớn quân địch chủ yếu co cụm phòng thủ tại Bắc Tây Nguyên.  Trung tướng, anh hùng lực lượng vũ trang Khuất Duy Tiến, nguyên Trưởng phòng tác chiến, Chiến dịch Tây Nguyên cho biết.

“Bộ Tư lệnh chiến dịch phán đoán là địch còn bán tín bán nghi thì lệnh cho tôi viết một bức điện giả để tương kế tựu kế. Tôi viết bức điện là gửi các đơn vị sư 10, sư 320, các binh chủng là địch đã bị ta lừa là tấn công Buôn Ma Thuột và Nam Tây Nguyên cho nên chúng đã đưa lực lượng xuống để thăm dò lực lượng chúng ta, nên các đơn vị phải khẩn trương chuẩn bị mọi mặt theo kế hoạch tiến công.”

Nghi binh thành công, quân địch tập trung phòng thủ Bắc Tây Nguyên nên vào thời khắc nổ súng Chiến dịch Tây Nguyên, quân ta đã áp đảo toàn diện. Ngày 9/3, cứ điểm Đức Lập ở phía Tây Nam Buôn Ma Thuột bị quân ta san phẳng. Ngày 10 tháng 3, Buôn Ma Thuột được giải phóng. Liên tiếp 1 tuần sau đó, mặc dù chiến đấu dưới mưa bom của quân địch, quân chủ lực của ta tiếp tục tấn công, đập tan các cứ điểm ngoan cố còn lại cùng kế hoạch phản kích tái chiếm của địch. Các lực lượng khác ở Đắk Lắk tỏa về khắp các thôn buôn thực hiện công tác dân vận và binh vận. Ngày 17 tháng 3 năm 1975, những kháng cự cuối cùng của địch ở sân bay Hòa Bình- ven Buôn Ma Thuột bị dập tắt, cũng là lúc hàng chục ngàn quân địch ở Bắc Tây Nguyên bị chặn đánh trên đường tháo chạy. Tin vui giải phóng tới tấp bay về. Bà Rơ Chăm H Yéo, dân tộc Jarai, dũng sĩ diệt xe cơ giới những năm chống Mỹ, nhớ lại niềm vui vỡ òa trong ngày giải phóng:

“Bà con bảo nhau, giải phóng, giải phóng rồi!...Ở các làng có xoong thì đem ra gõ và hô “Rơ ngai ơh, rơ ngai bo…”. Rơ ngai  nghĩa là giải phóng.. Cứ thế, chúng tôi đi đến đây thì dân ở các điểm được giải phóng hết rồi”.

50 năm sau ngày Giải phóng, những chuyến bay nhộn nhịp cất cánh, hạ cánh xuống sân bay Buôn Ma Thuột, chở đến và chở đi hàng nghìn hành khách mỗi ngày. Trong số đó, có những Việt kiều vẫn đều đặn trở về thăm Buôn Ma Thuột, nơi gắn bó với mình cả thời thơ trẻ như bà Thu Mai. Bà Mai chia sẻ, bà đã gần như lạc lối trước những đổi thay nhanh chóng của Buôn Ma Thuột:

"Chỉ có mấy năm, mấy năm trước thì tôi đi, thấy cũng không phải như bây giờ. Giờ quay lại thấy chóng mặt luôn, vì thay đổi nhanh quá."

Trong nhiều thay đổi của Buôn Ma Thuột, thay đổi rõ rệt nhất là ở chính khu vực sân bay- cảng hàng không. 50 năm trước, dù nơi này có tên là sân bay Hòa Bình, nhưng lại dày đặc kẽm gai, các bãi mìn, cùng nhiều lô cốt và các ụ súng, là nơi diễn ra trận đánh ác liệt kéo dài 7 ngày đêm, từ mồng 10 tháng 3 đến 17 tháng 3 năm 1975. Nhưng bây giờ khu vực này đã trở thành điểm nút quan trong của các hệ thống giao thống đường bộ-đường không; của các tuyến cao tốc nối Khánh Hòa- Buôn Ma Thuột, Quốc lộ 27 nối Đắk Lắk-Lâm Đồng và đại lộ Võ Nguyên Giáp dẫn thẳng vào trung tâm thành phố. Sinh ra ở Buôn Ma Thuột nhưng xa thành phố đã nhiều năm, bà Hoàng Thị Kim Anh cũng bất ngờ và vui sướng trước những đổi thay sâu sắc.

"Vui và hạnh phúc vì về đây thì thấy Buôn Ma Thuột phát triển rất là mạnh. Tôi không còn nhận ra những cái nét của ngày xưa nữa."

50 năm trôi qua, Buôn Ma Thuột, từ một thị xã điêu tàn với biệt danh “Buồn Muôn Thuở”, nay đã thành thành phố cấp 1- thủ phủ cà phê của Việt Nam. Quanh sân bay Hòa Bình xưa, vốn chỉ có hơn chục hộ, là dân các xứ Mường ở tỉnh Hòa Bình vào lập ấp, thì nay đã là một trong những trung tâm khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp lớn nhất cả nước, cung cấp cây giống và các giải pháp kỹ thuật- công nghệ nông-lâm nghiệp cho cả Tây Nguyên. Ông Nguyễn Quang Ngọc, dân gốc xứ Mường tỉnh Hòa Bình, sinh năm 1960 tại xã Hòa Thắng, thành phố Buôn Ma Thuột cho biết, sự đổi thay ở vùng đất này là từ tre nứa đơn sơ thành khang trang hiện đại:

“Ngày xưa các cụ không có được thế này đâu. Sau này Nhà nước mới chuyển đổi cho dân làm cà phê, chia đất cho dân. Đấy, trong Hòa Thắng này  là nhiều nhà bây giờ xây dựng lên là nhờ vườn ươm giống. Làm vườn ươm trúng. Đây này, Người ta một năm được cả tỷ ấy chứ”.

Từ một thị xã chiến tranh, sau nửa thế kỷ Buôn Ma Thuột vươn mình trở thành thủ phủ cà phê của Việt Nam, rạo rực âm cồng chiêng đón mừng du khách dự Lễ hội cà phê. Đây cũng trở thành một trung tâm kinh tế, khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp của Tây Nguyên. 50 năm trước, trận đánh Giải phóng Buôn Ma Thuột là khởi đầu cho mùa xuân đại thắng, thì Buôn Ma Thuột tươi đẹp hôm nay là kết quả nửa thế kỷ hòa bình, độc lập và thống nhất. Từ đây,  thành phố  bắt đầu hành trình mới, hành trình của phát triển và hội nhập, trở thành điểm đến của cà phê thế giới./.