Pr’múa âng manưih Chăm pr’hay chr’năp đăh cr’liêng xa nay lâng đăh pr’múa.

Manưih Chăm vêy 80 pr’múa, ma mơ lâng zâp pr’múa âng 80 a’bhô dang ting j’niêng cr’bưn âng acoon coh Chăm. Zêng zâp pr’múa nâu vêy đợ tôn giáo, j’niêng cr’bưn (zâp a’bhô dang) lâng pr’múa cung đình. Zâp pr’múa bhrợ p’căh ooy zâp c’leh bh’rợ bhuôih pa nhưa, j’niêng bh’rợ, tr’coọ xa nưl bhrợ bhiệc bhuôih cáih a’bhô dang, bhrợ đhị zâp đền tháp căh cậ đhị zâp bhiệc bhan ga măc âng vel bhươl. Zâp pr’múa âng a’bhô Siva, a’bhô n’đil Uma, Apsara... zêng nặc đợ pr’múa bool lêy, bhrợ p’căh lâng cha nặc manưih căh cậ ting c’bhuh manưih. T’cooh Đàng Chí Quyết, coh zr’lụ phố Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, chr’hoong Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận đoọng năl:

“Pr’múa ty chr’năp âng manưih Chăm vêy zư đợc tơợ lang nâu tươc lang n’tôh. Zâp pr’múa zêng vêy mưy a’bhô dang lâng xa nưl cha gâr lalay. Manưih Chăm xơợng ooy tr’coọ xa nưl ty chr’năp đoọng múa, hát. Râu chr’năp pr’hay ooy đâu, pân đil Chăm zêng choom múa. Tơợ p’niên, đợ apêê p’niên nâu ơy lêy múa, ting pa choom múa”.

Pr’múa bh’lêê bh’la âng Chăm xay moon ooy cr’chăl ặt ma mung, pa bhrợ ta têng âng manưih Chăm. Pr’múa bh’lêê bh’la vêy 4 pr’múa bhlâng năc: múa a’chim triing, múa đợc đác đị a’cọ, múa khăn, múa chi ploọng óih. Ting cơnh cr’noọ âng manưih Chăm, a’chim triing năc c’leh bh’rợ âng râu bhui har, râu pr’đoọng pr’đhooi. Tu cơnh đêếc, múa a’chim triing ta luôn vêy đhị zâp bhiệc bhan, t’ngay bhui har âng đhanuôr. Múa a’chim triing căh choom căh vaih đợ pr’hịt. Pr’múa pr’hịt cung nặc pr’múa âng zâp ngai pân đil Chăm zêng choom múa.

Pr’múa đợc đác đhị a’cọ vêy vaih tơợ pr’ăt tr’mung zâp t’ngay, tu pân đil Chăm buôn đơơng đhị a’cọ tọ đác, gốm, a’pươih đợc p’lêê p’coo căh cậ zạ ha roo đơơng chô đăh ha rêê. Manưih Chăm ting bhrợ vaih pr’múa đợc đác đhị a’cọ, ooy đâu vêy râu pa zưm liêm choom lâng pr’múa a’chim triing, bhrợ pr’múa nâu liêm pr’hay lâh mơ. Ting cơnh cr’noọ bh’rợ âng manưih Chăm, khăn bhrợ p’căh đoọng ha loom luônh liêm ta nih âng pân đil. Lâng pân đil năc zâp pr’múa tr’xin j’ooi, ha dợ lâng pân jưih năc k’rơ lâh mơ. Pr’múa chi ploọng đhị oih năc pr’múa đoọng ha pân jưih lâng buôn múa chi ơh đhị bêl bhiệc bhan Rija Nagar (bhiệc bhan xức sở âng manưih Chăm). Bêl múa, apêê đh’đơợ oih lâng dzung, coh têy k’đhơợng r’reh căh cậ bhật, đh’rưah múa lâng ting chiến đấu, bhrợ p’căh râu grơơ k’rơ, mâng loom âng pân jưih Chăm đăh bhiệc zư lêy vel bhươl.

Lâng pr’múa Chăm, zâp bh’rợ p’gơt năc lêy đươi bhrợ liêm crêê. Cơnh: a’chặc a’zân ta luôn zư đợc tih liêm bêl múa; bơr dzung ta luôn chô pa zưm đh’rưah lâng t’nơớt; ha dợ têy căh choom đoọng zi lâh a’cọ. Pr’múa Chăm ặt vaih, pa dưr pa xớc lâng pr’hát xa nưl. K’rang moon lâh mơ, pr’múa Chăm ting pr’hay lâh mơ bêl vêy phụ hoạ âng zâp râu tr’coọ xa nưl ty. Anoo Camry, manưih Chăm coh tỉnh Ninh Thuận đoọng năl:

“Ooy tr’coọ xa nưl manưih Chăm vêy 3 râu bha lâng, cha gâr ghi-năng, cha gâr paranưng lâng kèn saranai. Cha gâr ghi-năng năc 2 cha gâr dal bhrợ p’căh đoọng ha 2 dzung acoon manưih, ha dợ cha gâr paranưng bhrợ p’căh đoọng a’chặc manưih, loom luônh. Kèn saranai vêy 7 boọng, bhrợ p’căh đoọng ha 2 cr’liêng mắt, 2 boọng c’toọr, 2 boọng moh lâng 1 boọp”.

Bhiệc đhưng cha gâr bêl múa âng manưih Chăm cung chr’năp pr’hay. Anoo Ka Phiu, manưih Chăm coh tỉnh Ninh Thuận đoọng năl:

“2 bêệ tr’coọ đhưng cha gâr bhrợ p’căh đoọng ha bơr tr’pang têy manưih. Đhưng cha gâr lêy zư ting nhịp, năc mưy cha nặc đhưng âm lâng mưy cha nặc đhưng dương. Đăh âm apêê đhưng lâng têy ha dợ đăh dương apêê đhưng lâng tr’coọ”.

Pr’múa Chăm năc đoo đợ râu chr’năp nghệ thuật âng acoon coh Chăm. Zâp pr’múa vêy đợ râu văn hoá, ma bhưy chr’năp âng đhanuôr Chăm. Chr’năp lâh mơ, vêy chrooi pa xoọng ooy râu liêm chr’năp văn hoá âng 54 acoon manưih Việt Nam./.

             MÚA CHĂM - VŨ ĐIỆU PHONG PHÚ VÀ ĐẶC SẮC                                                         

Đồng bào Chăm quan niệm các điệu múa là sự giao thoa giữa thế giới hiện tại và thế giới siêu nhiên, giữa con người với thần linh. Nghệ thuật múa của người Chăm rất đặc sắc, phong phú, đa dạng về nội dung và thể loại.

Người Chăm có 80 điệu múa, tương ứng với từng điệu múa là 80 vị thần của theo tín ngưỡng của dân tộc Chăm. Hầu hết các điệu múa đều mang sắc thái tôn giáo, tín ngưỡng (các thần linh) và múa cung đình (lễ nghi). Các điệu múa thể hiện trong các hình thức hát khấn, nghi lễ, nhạc lễ cúng các vị thần linh, diễn ra tại các đền tháp hay trong các lễ hội lớn của cộng đồng. Các vũ điệu của thần Siva, nữ thần Uma, nữ thần Apsara… đều là những điệu múa quen thuộc, được thể hiện bởi cá nhân hay tập thể. Ông Đàng Chí Quyết, khu phố Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cho biết:

"Múa truyền thống của người Chăm được truyền từ đời này sang đời khác. Mỗi điệu múa đều ứng với một vị thần linh và điệu trống nhất định. Người Chăm dựa trên nhạc cụ truyền thống để múa, hát. Độc đáo là ở điểm này. Phụ nữ Chăm đa số đều biết múa. Ngay từ nhỏ, những đứa trẻ đã được xem múa, bắt chước múa theo."

Múa dân gian Chăm phản ánh quá trình sinh hoạt, lao động, sản xuất của người Chăm. Múa dân gian Chăm có 4 điệu múa chính là: múa chim công, múa đội nước, múa khăn, múa đạp lửa. Theo quan niệm của người Chăm, chim công là biểu tượng của niềm vui, sự may mắn. Vì thế, múa chim công luôn có trong các lễ hội, ngày vui của cộng đồng. Múa chim công không thể thiếu những chiếc quạt. Điệu múa quạt cũng là điệu múa phổ thông mà bất cứ phụ nữ Chăm nào cũng biết.

Điệu múa đội nước có nguồn gốc từ cuộc sống sinh hoạt hằng ngày vì phụ nữ Chăm thường đội bình nước, bình gốm, khay đựng hoa quả hay là đội thúng lúa từ nương rẫy về. Người Chăm sáng tạo ra điệu múa đội nước, trong đó có sự kết hợp khéo léo với điệu múa chim công, khiến tượng hình của vũ điệu tăng lên rất nhiều. Theo quan niệm của người Chăm, chiếc khăn tượng trưng cho tấm lòng trong trắng, hiền dịu của người thiếu nữ. Tuy nhiên, múa khăn không chỉ dành cho nữ, mà nam cũng tham gia. Với nữ là các động tác mềm mại tha thướt, thì ngược lại các động tác của người nam lại mạnh mẽ, rắn rỏi. Điệu múa đạp lửa là điệu múa dành riêng cho nam giới và thường xuất hiện trong lễ hội Rija Nagar (lễ hội xứ sở của người Chăm). Khi múa, người ta dùng chân đạp lửa, tay cầm roi hay kiếm với động tác vừa múa vừa chiến đấu, thể hiện sự mạnh mẽ, trung kiên của người đàn ông Chăm trong việc bảo vệ xóm làng, quê hương.

Đối với vũ điệu Chăm, các động tác cơ bản tuân thủ theo nguyên tắc nhất định. Chẳng hạn như: thân hình luôn luôn giữ thẳng đứng trong khi múa; hai chân luôn khép lại với nhau trước khi nhón gót chân lên xuống; động tác tay không đưa lên vượt khỏi đầu. Nghệ thuật múa Chăm cùng tồn tại, phát triển với âm nhạc, ca hát. Đáng chú ý, vũ điệu Chăm càng hấp dẫn khi có phụ họa của các loại nhạc cụ cổ truyền. Anh Camry, người Chăm ở tỉnh Ninh Thuận cho biết:

“Trong nhạc cụ Chăm có 3 loại chính, trống ghi-năng, trống paranưng và kèn saranai. Trống ghi-năng là 2 trống dài tượng trưng cho hai chân con người, còn trống paranưng tượng trưng cho thân người, lục phủ ngũ tạng. Kèn saranai có 7 lỗ, tượng trưng cho 2 con mắt, 2 lỗ tai, 2 lỗ mũi và 1 cái miệng”.

Cách đánh trống khi múa của người Chăm cũng khá đặc biệt. Anh Ka Phiu, người Chăm ở tỉnh Ninh Thuận cho biết:

"2 cái dùi đánh trống tượng trưng cho đôi tay con người. Đánh trống phải giữ nhịp, có nghĩa là một người đánh trống âm và một người đánh trống dương. Bên âm người ta đánh trống bằng tay và bên dương người ta đánh trống bằng dùi."

Nghệ thuật múa Chăm là kho tàng nghệ thuật quý báu của dân tộc Chăm. Mỗi điệu múa chứa đựng cả một bề dày văn hóa, thế giới quan, nhân sinh quan của đồng bào Chăm. Quan trọng hơn, nó góp phần vào sự đa dạng bản sắc văn hóa của 54 dân tộc Việt Nam./.