Coh pazêng t’ngay n’nâu, bhươn cam âng pr’loọng đong t’cooh Nguyễn Đức Thạnh, coh cr’noon 10, chr’val Hương Hoà vêy bấc manuyh tước pêêh, đơơng âng, tr’câl p’lêê cam. Đợ p’lêê cam ga măc, n’căr c’đặ, vêy bấc đác vêy ta bọ đớc bấc pa bhlâng tơợ bhươn tước ooy đong âng t’cooh Thạnh. Xang bêl pác p’lêê cam, t’mót ooy ch’đhung lâng đớc ooy ký, cam năc vêy apêê câl chở đơơng ooy xuôi pa câl. T’cooh Nguyễn Đức Thạnh prá xay, pr’loọng đong đoo năc muy coh pazêng pr’loọng đong tr’nơơp tơợp choh cam ting cơnh dự án pa dưr tơơm cam âng chr’hoong Nam Đông. Tước nâu cơy, bhươn choh cam âng pr’loọng đong đoo dưr bhưah lâh 2 héc ta lâng lâh 1.200 tơơm cam vêy p’lêê. Xang muy cr’chăl đanh đươnh choh lâng zư lêy tơơm cam, t’cooh Thạnh ơy vêy kinh nghiệm coh bh’rợ choh cam ting cơnh xa nay VietGAP. Tu cơnh đêêc, p’lêê cam coh bhươn âng pr’loọng đong đoo ta luôn la liêm, vêy bấc ngai kiêng câl: “Tơơm cam năc tơơm chr’noh k’đhap ng’choh, ha dợ râu liêm choom ooy kinh tế bấc pa bhlâng. Hân đhơ cơnh đêêc, zr’lụ pa câl căh lâh nhâm mâng. Tu cơnh đêêc, acu chêêc lêy coh mạng lâng đươi tơợ bh’rợ pa choom âng ngành nông nghiệp, pazêng hội đoàn thể đoọng choh cam crêê cơnh, tơợ đêêc bhrợ t’vaih râu liêm choom bấc pa bhlâng. Xoọc đâu, pazêng pr’loọng đong choh cam coh đâu công xay bhrợ crêê cơnh xa nay bh’rợ, cơnh phân, z’nươu zêng đươi mơ glặp, nhâm mâng cam sạch liêm.”

C’xêê 10, cam Nam Đông tước ooy hân noo bha lâng, pr’loọng đong anoo Trần Hưng Tam coh chr’val Hương Xuân công trơ vâng bh’rợ pêêh p’lêê cam. Lâng lâh 2 héc ta choh cam, coh đêêc, 1 héc ta ơy choom ng’pêêh, coh hân noo c’moo đâu, pr’loọng đong anoo pêêh lâh 8 tấn p’lêê. Xoọc, cam Nam Đông xoọc vêy chr’năp tơợ 10 r’bhâu tước 15 r’bhâu đồng muy ký, cơnh đêêc, prang hân noo pr’loọng đong anoo Tam công bơơn pay pa chô lâh 120 ức đồng. Hân đhơ cơnh đêêc, râu anoo Tam k’rang công cơnh bấc pr’loọng đong choh cam đhị chr’hoong Nam Đông k’rang năc zr’lụ pa câl đoọng ha p’lêê căh nhâm mâng, t’đui ooy đhr’năng âng thị trường lâng apêê đương câl, tu cơnh đêêc chr’năp căh nhâm mâng. Cơnh lơơng cậ, cam Nam Đông pêêh coh hân noo boo đhí năc công bhrợ râu zr’năh k’đhap ha manuyh choh coh bh’rợ pêêh p’lêê, đơơng âng, pa câl. Ting cơnh anoo Trân Hưng Tam, đoọng cam Nam Đông vêy chr’năp coh thị trường, manuyh choh cam năc choh bhrợ ta nih đha nâng cơnh xa nay VietGAP, ting n’năc đươi khoa học kỹ thuật ooy bh’rợ choh đoọng pa dưr râu liêm choom âng cam: “Ng’lêy zazum tơơm cam năc chắt vaih liêm coh k’tiếc Nam Đông, hân đhơ cơnh đêếc, ha dang choh bấc năc bh’rợ pa câl k’đhap. Acu tơợ bêl tơơp choh cam năc vêy phòng nông nghiệp chr’hoong pa choom. Ha dợ tơợ bêl choh tơơm cam ting cơnh xa nay VietGAP năc công vêy apêê kỹ sư nông nghiệp pa choom ooy bh’rợ zâl cha groong pazêng râu pr’luh pa hư tơơm cam, pa liêm bêl vaih pô, bh’rợ xrặ ng’đươi zơ nươu zư lêy chr’noh chr’bêệt, phân bón, đh’leh đoong crêê cơnh xa nay bh’rợ…”

Tước nâu cơy, chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế ơy choh k’nặ 200 héc ta cam, coh đêêc, k’nặ 80 héc ta ơy choom pêêh pay p’lêê, đợ bấc âng p’lêê cam coh zập c’moo k’dâng 900 tấn. Đhanuôr coh đâu công ơy choh k’nặ 50 héc ta cam crêê cơnh xa nay VietGAP lâng đợ bấc bơơn lâh 150 tấn. Râu la lua coh pazêng c’moo ahay đoọng lêy, tơơm cam dưr vaih tơơm chr’noh bha lâng, ting t’bil đharựt đoọng ha đhanuôr Nam Đông. Hân đhơ cơnh đêếc, đoọng tơơm cam choom dưr vaih nhâm mâng, đh’rưah lâng bh’rợ bhrợ t’bhưah đhăm choh cam, Phòng Nông nghiệp lâng Pa dưr bhươl cr’noon chr’hoong Nam Đông ơy bhrợ bh’rợ ch’choh ting cơnh xa nay VietGAP, xay bhrợ ghít bh’rợ quy hoạch zr’lụ choh ting c’lâng bh’rợ choh t’vaih ting cơnh hàng hoá đoọng dưr vaih zr’lụ choh cam vêy bấc râu liêm choom, pr’đươi liêm sạch. T’cooh Nguyễn Hữu Ánh, Trưởng Phòng Nông nghiệp lâng Pa dưr bhươl cr’noon chr’hoong Nam Đông prá xay, chr’hoong công ơy bhrợ t’vaih đợ hợp tác xã, tổ k’rong bhrợ đh’rưah đoọng t’bhlâng pa têệt đh’rưah lâng pazêng đơn vị, doanh nghiệp coh tỉnh lâng tơợ tỉnh n’lơơng chêêc zr’lụ pa câl ha cam Nam Đông: “Đoọng pa dưr râu liêm choom âng cam Nam Đông, coh cr’chăl ha y, ngành nông nghiệp năc t’bhlâng bhrợ k’rơ bh’rợ pazao đoọng khoa học kỹ thuật ooy đhanuôr; bhrợ t’vaih c’bhuh pa bhrợ, tổ hợp tác, hợp tác xã đoọng xay bhrợ ting cơnh xa nay bh’rợ ghít liêm lâng đh’rưah lướt ch’mêệt lêy bh’rợ pa bhrợ đoọng zư lêy râu liêm choom âng pr’điươi. Râu bơr cậ năc t’bhlâng zư lêy râu liêm choom âng pr’đươi tơợ bh’rợ ch’mêệt lêy tem xay moon zr’lụ choh bhrợ. Râu pêê cậ năc t’bhlâng choh bhrợ ting cơnh xa nay bh’rợ ch’choh sạch liêm, bh’rợ ch’choh hữu cơ đh’rưah lâng bh’rợ pay đoọng chứng nhận VietGAP, chứng chỉ hữu cơ lâng pay đoọng mã zr’lụ choh.”

Xoọc đâu, tơơm cam coh chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế ơy đoọng chứng nhận “Nhãn hiệu zazum cam Nam Đông”, vêy ta choh ting cơnh xa nay VietGAP lâng năc pr’đươi OCOP 3 sao cấp tỉnh. Nâu đoo năc pr’đơợ chr’năp đoọng xay moon râu chr’năp đoọng ha cam Nam Đông, tơợ đêếc, bhrợ t’vaih thị trường, zr’lụ pa câl nhâm mâng đoọng ha manuyh choh. T’cooh Mai Văn Dũng, Phó Bí thư Trường trực Huyện uỷ Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế prá xay, lâh pazêng tơơm chr’noh cơnh prí, chứa, ổi, vel đong xay moon tơơm cam năc tơơm chr’noh bha lâng, tơợ đêêc t’bhlâng bhrợ t’bhưah đhăm lâng pa dưr râu liêm choom ting cơnh bh’rợ pa dưr râu chr’nặp hàng hoá: “Ooy tơơm cam năc coh cr’chăl ahay đhanuôr ơy choh năc đhăm dzợ k’tứi, tu cơnh đêêc bh’rợ zư lêy căh ơy crêê cơnh xa nay bh’rợ, muy bơr bhươn ơy vêy ta moon crêê cơnh xa nay VietGAP crêê tr’lúc lâng p’lêê cam n’lơơng. Tu cơnh đêêc, coh cr’chăl ha y chr’hoong t’bhlâng xay bhrợ bh’rợ quy hoạch zr’lụ choh, bhrợ cơnh ooy đoọng đhăm choh cam vêy ta choh zazum muy zr’lụ lâng đoọng đợ pr’loọng đong choh bhrợ liêm choom t’bhlâng choh t’bấc. Azi công p’too moon ch’mêệt lêy ghít tem ch’mêệt lêy zr’lụ choh, pa dưr râu liêm choom bh’rợ tr’nêng âng pazêng hợp tác xã, tổ choh tơơm cam, ting t’ngay pa dưr râu liêm choom đoọng ha tơơm cam Nam Đông./.”

Tìm hướng phát triển bền vững cho cây cam Nam Đông

Sau nhiều năm đưa vào trồng trên vùng núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, cây cam đã trở thành cây trồng chủ lực cho hiệu quả kinh tế cao, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người trồng. Tuy nhiên, việc phát triển cây cam tại vùng đất này còn thiếu tính bền vững do năng suất, chất lượng cam chưa ổn định, thị trường tiêu thụ bấp bênh... Tìm hướng phát triển bền vững cho cây cam Nam Đông đang là mục tiêu mà chính quyền địa phương hướng tới, để loại cây này có thể trở thành cây xóa nghèo bền vững cho người dân nơi đây.

Những ngày này, vườn cam của gia đình ông Nguyễn Đức Thạnh, ở thôn 10, xã Hương Hoà tấp nập người đến thu hái, vận chuyển, mua bán cam. Những quả cam to, vỏ mỏng, mọng nước được chất thành từng đống từ vườn vào đến nhà ông Thạnh. Sau khi phân loại, đóng vào bao và đưa lên bàn cân, cam được thương lái chở về xuôi tiêu thụ. Ông Nguyễn Đức Thạnh cho biết, gia đình ông là một trong những hộ đầu tiên trồng cam theo dự án phát triển cây cam của huyện Nam Đông. Đến nay, diện tích cam của gia đình ông đã tăng lên hơn 2 héc ta với hơn 1.200 cây cam đã cho thu hoạch. Sau một thời gian dài trồng và chăm sóc, ông Thạnh đã có nhiều kinh nghiệm trong việc trồng cam theo chuẩn VietGAP. Vì vậy, quả cam trong vườn nhà ông luôn đạt chất lượng cao, được nhiều người tiêu dùng lựa chọn: “Cây cam là loại cây trồng khó tính nhưng hiệu quả kinh tế rất cao. Tuy nhiên, đầu ra thì đang trôi nổi, bấp bênh. Vì vậy, tôi phải tìm hiểu trên mạng và thông qua tập huấn của ngành nông nghiệp, các hội đoàn thể để trồng cam đạt tiêu chuẩn, từ đó cho năng suất và chất lượng cao. Hiện nay, các hộ trồng cam ở đây cũng tuân thủ quy trình, phân, thuốc đều đúng liều lượng, đảm bảo cam sạch.”

Tháng 10, cam Nam Đông vào chính vụ, gia đình anh Trần Hưng Tam ở xã Hương Xuân cũng tất bật thu hoạch cam. Với hơn 2 héc ta trồng cam, trong đó, 1 héc ta đã cho thu hoạch, vụ mùa năm nay, gia đình anh thu hái được hơn 8 tấn quả. Hiện, cam Nam Đông đang có giá từ 10.000 đến 15.000/kg, như vậy, cả vụ gia đình anh Tam cũng có thu nhập hơn 120 triệu đồng. Tuy nhiên, điều mà anh Tam cũng như nhiều hộ trồng cam trên địa bàn huyện Nam Đông lo lắng là đầu ra cho cây cam rất bấp bênh, tùy thuộc vào thị trường và thương lái nên giá cả không ổn định. Mặc khác, cam Nam Đông thu hoạch vào mùa mưa bão nên cũng gây khó khăn cho người trồng trong các khâu thu hoạch, vận chuyển, tiêu thụ. Theo anh Trần Hưng Tam, để cam Nam Đông có thể đứng vững trên thị trường, người trồng cam cần tuân thủ quy trình sản xuất theo chuẩn VietGAP, đồng thời ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm: “Nhìn chung cây cam thì rất phù hợp với đất Nam Đông, tuy nhiên nếu trồng nhiều thì đầu ra khó khăn. Bản thân tôi từ khi bắt đầu trồng cam thì đã được phòng nông nghiệp huyện tổ chức tập huấn. Còn từ khi trồng cam theo chuẩn VietGAP thì cũng được các kỹ sư nông nghiệp hướng dẫn về cách phòng trừ nấm bệnh, xử lý ra hoa, quy trình ghi chép thuốc bảo vệ thực vật, bón phân, tỉa cành đúng quy cách…”

Đến nay, huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế đã trồng được gần 200 héc ta cam, trong đó, gần 80 héc ta đã cho thu hoạch, sản lượng hàng năm khoảng 900 tấn. Người dân nơi đây cũng đã trồng được gần 50 héc ta cam đạt chuẩn VietGAP với sản lượng đạt hơn 150 tấn. Thực tế trong những năm qua cho thấy, cây cam đã trở thành cây trồng chủ lực, góp phần xóa nghèo cho người dân Nam Đông. Tuy nhiên, để cây cam có thể phát triển bền vững, cùng với việc mở rộng diện tích trồng cam, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Nam Đông đã xây dựng mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, chú trọng quy hoạch vùng trồng theo hướng thâm canh hàng hóa để hình thành những vùng trồng cam cho năng suất cao, sản phẩm an toàn. Ông Nguyễn Hứu Ánh, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Nam Đông cho biết, huyện cũng đã thành lập các hợp tác xã, tổ liên kết để tăng cường kết nối với các đơn vị, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh tìm đầu ra cho cam Nam Đông: “Để nâng cao chất lượng sản phẩm cam Nam Đông, trong thời gian tới, ngành nông nghiệp sẽ tập trung đẩy mạnh chuyển giao khoa học kỹ thuật cho người nông dân; thành lập các nhóm sản xuất, tổ hợp tác, hợp tác xã để sản xuất theo quy trình cụ thể và tổ chức kiểm tra quy trình sản xuất lẫn nhau để kiểm soát chất lượng sản phẩm. Thứ 2 là tăng cường kiểm soát chất lượng sản phẩm bằng tem truy xuất nguồn gốc. Thứ 3 là tập trung sản xuất theo hướng nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ gắn với việc cấp chứng nhận VietGap, chứng chỉ hữu cơ và cấp mã vùng trồng.”

Hiện nay, cây cam ở huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế đã được cấp giấy chứng nhận “Nhãn hiệu tập thể cam Nam Đông”, được trồng theo chuẩn VietGAP và là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh. Đây là điều kiện quan trọng để khẳng định giá trị và thương hiệu cho cam Nam Đông, từ đó tạo thị trường, đầu ra ổn định cho người trồng. Ông Mai Văn Dũng, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, ngoài các loại cây trồng như chuối, dứa, ổi, địa phương xác định cây cam là cây trồng chủ lực, từ đó tập trung nhân rộng diện tích và nâng cao chất lượng theo hướng gia tăng giá trị hàng hóa: “Về cây cam thì thời gian qua bà con đã trồng nhưng diện tích nhỏ lẻ  cho nên chăm sóc chưa đúng quy trình, một số vườn đã được công nhận đạt chuẩn VietGAP bị lẫn lộn với những loại cam khác. Vì vậy, thời gian tới huyện tập trung cho vấn đề quy hoạch vùng trồng, làm thế nào đó để diện tích cam phải tập trung và chọn những hộ có điều kiện để đẩy mạnh phát triển. Chúng tôi cũng chỉ đạo kiểm soát chặt chẽ tem truy xuất nguồn gốc, nâng cao chất lượng hoạt động của các hợp tác xã, tổ sản xuất cam, từng bước nâng cao chất lượng cho cây cam Nam Đông./.”