Đhăm ặt t’mêê âng đhanuôr Chứt, vel Cha Lo, chr’val Dân Hóa, chr’hoong Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình coh loom âng zr’lụ c’kir lịch sử Cổng Trời, coh c’lâng bhlầng 12A, ch’ngai Cửa khẩu Quốc tế Cha Lo mơ 8km. Zr’lụ ặt t’mêê bhrợ xang đoọng đươi dua x’rịa c’moo 2021. Nâu đoo năc đhị ặt t’mêê âng 34 pr’loọng lâng 130 cha năc ma nưih Chứt. Zập đhr’nong đong t’mêê vêy đhăm bhưah 50m2, chr’năp 150 ức đồng âng Ngân hàng Pa dưr pa xơc Châu Á zooi lâng đợ zên đoọng bhrợ lalăm âng chr’hoong Minh Hóa.

Lalăm a hay, pr’loọng đong pơ căn Cao Thị Trực, ặt đhị vel Cha Lo, chr’val Dân Hóa, chr’hoong Minh Hóa ặt ma mông đhị vel ty, đong đh’rơơng ba bơơ, chr’tốp lâng a xậ. Pazêng g’luh boo ngân x’rịa c’moo 2020, zêng mị bôl đăh hoọng âng vel leh đhr’năng cr’đooh dal. C’moo 2021, đhanuôr bơơn zooi đhấc ặt đhị đhăm t’mêê. Pơ căn Cao Thị Trực xay moon, vêy đong xây nhâm mâng, doọ dzợ k’rang hr’lang k’tiếc dzợ, ha dợ căh ơy choom  bhrợ cha tu căh zập k’tiếc bhrợ: “Zr’năh k’đhap, t’bhuch zên prặ, chr’na đh’năh, ha dợ đăh đong ặt nâu kêi ơy vêy đong nhâm mâng. Đác ch’ngaach cung ơy zập đươi, doọ t’bhuch cơnh lalăm dzợ. Nâu kêi, muy đương rơơm nhà nước zooi đoọng k’tiếc bhrợ cha đoọng choh ha roo, choh a bhoo băn tr’mông. Đhanuôr coh đâu ặt ma mông g’nưm tơợ bhrợ ha rêê ha dợ nâu kêi căh vêy k’tiếc bhrợ cha năc căh năl ma mông cơnh ooy.”

Zr’lụ ặt t’mêê vel Cha Lo vêy c’lâng bê tông, điện ang chô tước zập đong. Coh vel cung vêy a bóc đơc đác ch’ngaach đoọng đhanuôr đươi dua. Lêy prang vel, zr’lụ ặt t’mêê Cha Lo lêy liêm cra bhlầng ha dợ dzợ căh ơy vêy trường học, đong pr’noong, đong sinh hoạt cộng đồng lâng t’bhuch k’tiếc bhrợ cha. T’cooh Hồ Thông, trưởng vel Cha Lo đoọng năl, đhanuôr zêng g’nưm tơợ bhrợ ha rêê đhuôch. Đhị ặt t’mêê căh vêy k’tiếc bhrợ cha, đhanuôr năc văl chô ặt coh zr’lụ ty đoọng cha choh, ba băn: “Đhanuôr đhị vel zập ngai cung lêy đong xang liêm mâng. Coh đâu zr’lụ bôl dading ha dợ tệêm ngăn lâh đhị ặt ty. Nâu kêi, đong ặt ơy tệêm ngăn, rơơm cấp piing zooi pa xoọng k’tiếc bhrợ cha, m’ma bh’năn đoọng đhanuôr pa dưr bhrợ cha.”

Prang chr’hoong Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình vêy k’nặ 3.000 pr’loọng lâng k’nặ 13.000 cha năc đhanuôr ặt ma mông coh zr’lụ zâng lâng đhr’năng nong tuh, hr’lang hr’kâh năc lêy đâh đhấc tơơi, chô ặt đhị đhăm t’mêê. Đhị chr’hoong da ding ca coong nâu leh vaih lâh 70 zr’lụ hr’lang hr’kâh k’tiếc, tuh bhlong, tuh clan. T’cooh Đinh Minh Hương, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình đoọng năl, vel đong xoọc k’rang bhrợ dự án đoọng ra pặ 5 zr’lụ bhrợ đhăm ặt t’mêê đoọng ha đhanuôr zr’lụ hr’lang, nong tuh:“Đăh đanh đươnh, UBND chr’hoong cung p’loon zập đăh zên đoọng bhrợ têng apêê zr’lụ ặt t’mêê đoọng đhanuôr vêy đhị ặt tệêm ngăn lâng pa dưr bhrợ têng cha.”

Tỉnh Quảng Bình năc vel đong buôn zâng lâng đhr’năng pleng k’tiếc căh liêm. K’rơ bhầu pr’loọng đhanuôr coh đhr’năng đhấc tơơi ha dang boo ngân đanh, bhrợ nong tuh. Đhr’năng đươi dua đhăm ặt t’mêê cơnh lâng zr’lụ buôn hr’lang bấc ha dợ căh zập zên đoọng bhrợ. T’cooh Mai Văn Minh, Giám đốc Sở Nông nghiệp lâng Pa dưr pa xơc vel bhươl tỉnh Quảng Bình đoọng năl, ngành ơy bhrợ t’vaih zr’lụ đhanuôr ặt, cr’noọ bh’rợ bha nậ đác, za đêr cha groong, lưch hư zơch, đhr’năng căh tệêm ngăn lalăm hân noo boo đhí chô lâng xay moon lâng UBND tỉnh đoọng lêy cha mêệt, t’đui đoọng ra pặ zên k’rong bhrợ:“Đhr’năng hr’lang năc râu xoọc k’rang bhlầng. Nâu đoo năc cung rau âng Ban k’đhơợng xay zêl, cha groong rau căh liêm âng pleng k’tiếc lâng trôông dấc bhrêy tăh âng tỉnh k’rang bhlầng. Đhr’năng buôn hr’lang đhị zr’lụ ặt đăn k’ruung đác, đăn bôl da ding. T’mêê đâu, Sở Nông nghiệp pa zưm lâng apêê vel đong lêy cha mêệt, ơy lêy leh bơr pêê đhr’năng cr’pân đhị apêê vel bhươl âng chr’hoong Minh Hóa. K’đươi moon apêê vel đong cha mêệt lêy đhr’năng pleng k’tiếc, ha dang pleng boo ngân năc vêy cơnh k’rang têệm ngăn a chắc a rang lâng cr’van cr’bhộ g âng đhanuôr đhị hân noo boo đhí tuh bhlong”./.

  Người dân sống nơi cổng trời Cha Lo bớt lo sạt lở mùa mưa bão 

Khu tái định cư đồng bào dân tộc Chứt ở biên giới tỉnh Quảng Bình nằm trên quả đồi phía dưới chân núi Giăng Màn, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa. Sau sự cố sạt lở đất hồi cuối năm 2020, bà con được bố trí tái định cư trong những ngôi nhà khang trang ở vị trí an toàn.

Khu tái định cư của đồng bào Chứt, bản Cha Lo, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình nằm đối diện với khu Di tích lịch sử Cổng Trời, trên tuyến Quốc lộ 12A, cách Cửa khẩu Quốc tế Cha Lo khoảng 8km. Khu tái định cư này hoàn thành đưa vào sử dụng cuối năm 2021. Đây là nơi ở mới của 34 hộ gia đình với 130 nhân khẩu đồng bào Chứt. Mỗi căn nhà mới có diện tích 50m2, trị giá 150 triệu đồng do Ngân hàng Phát triển Châu Á tài trợ và nguồn vốn đối ứng của huyện Minh Hóa. 

Trước đây, gia đình bà Cao Thị Trực, ở bản Cha Lo, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa sống tại bản cũ, nhà sàn tạm bợ, lợp bằng lá cây rừng. Những đợt mưa lớn cuối năm 2020, cả 2 quả đồi phía sau bản xuất hiện 2 vết nứt kéo dài. Năm 2021, bà con được hỗ trợ di dời đến nơi ở mới. Bà Cao Thị Trực tâm sự, có nhà xây kiên cố, không còn nỗi lo sạt lở đất nhưng chưa thể lạc nghiệp vì thiếu đất sản xuất: “Vất vả thiếu thốn về tiền bạc, ăn uống vật chất sinh hoạt thôi chứ nhà cửa bây giờ sướng rồi. Nước sinh hoạt cũng đầy đủ không thiếu nữa, thấy thoải mái an toàn hơn so với trước đây. Nhà cửa giờ đã ổn định hơn rồi. Còn hiện tại mong muốn làm sao nhà nước cấp cho mỗi hộ vài diện tích đất sản xuất để trồng lúa, trồng ngô mà ăn. Đồng bào ở đây sống bằng nghề nương rẫy mà giờ không làm được nương rẫy thì không có gì sống cả.”

Khu tái định cư bản Cha Lo có đường đổ bê tông, hệ thống điện lưới đến từng nhà. Bản cũng có bể chứa nước lớn cung cấp nguồn nước sạch cho mọi người. Nhìn bề ngoài, khu tái định cư bản Cha Lo khá khang trang nhưng vẫn còn thiếu trường học, nhà vệ sinh, nhà sinh hoạt cộng đồng và thiếu đất sản xuất. Ông Hồ Thông, Trưởng bản Cha Lo cho biết, đồng bào hầu hết dựa vào nghề nông. Nơi ở mới không có đất canh tác, bà con phải về lại nơi ở cũ để trồng trọt, chăn nuôi: “Dân ở bản ai cũng mừng khi thấy nhà cửa khang trang, kiên cố. Ở đây vùng đồi núi nhưng an toàn hơn bản cũ. Bây giờ, nhà cửa ổn định rồi hy vọng cấp trên hỗ trợ thêm đất sản xuất, giống vật nuôi để bà con chăn nuôi phát triển kinh tế.”

Toàn huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình có gần 3.000 hộ dân với gần 13.000 nhân khẩu đang sống trong vùng nguy cơ ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất cần di dời, tái định cư. Tại huyện miền núi này cũng xuất hiện hơn 70 điểm sạt lở đất, lũ ống, lũ quét. Ông Đinh Minh Hương, Phó Chủ tịch UBND huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình cho biết, địa phương đang lập dự án để bố trí 5 điểm làm khu tái định cư cho người dân vùng nguy cơ sạt lở, ngập lụt: “Về lâu dài, UBND huyện cũng tranh thủ các nguồn vốn để xây dựng các khu tái định cư để người dân có chỗ ở ổn định và phát triển sản xuất.”

Tỉnh Quảng Bình là địa phương thường xuyên hứng chịu thiên tai. Hàng nghìn hộ dân đang trong diện di dời nếu mưa lớn kéo dài, gây ngập lụt. Nhu cầu về tái định cư đối với người dân vùng sạt lở rất lớn nhưng thiếu nguồn kinh phí. Ông Mai Văn Minh, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Bình cho biết, ngành đã lập danh mục các khu dân cư, công trình hồ, đập, đê, kè xung yếu, bị hư hỏng nặng, có nguy cơ mất an toàn trước mùa mưa bão và báo cáo UBND tỉnh xem xét, ưu tiên phân bổ nguồn đầu tư: “Nguy cơ sạt lở là vấn đề rất lo. Đây cũng là vấn đề mà Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai Tìm kiếm cứu nạn của tỉnh quan tâm nhất. Nguy cơ sạt lở rất cao ở các khu dân cư sống gần đồi núi. Vừa rồi, Sở Nông nghiệp cũng phối hợp với các địa phương để rà soát, có một số nguy cơ rất cao ở các bản làng thuộc huyện Minh Hóa. Đề nghị các địa phương theo dõi diễn biến thời tiết, nếu có mưa lớn phải có phương án đảm bảo tính mạng, tài sản cho người dân mùa mưa bão”./.