BHA AR XRẶ PR’LƯCH: LÊY TR’XĂL C’LÂNG BH’RỢ ZÊL CHA GROONG LÂNG BOO ĐHÍ TUH BHLONG

Lâh mưy c’xêê hanua, coh vêêl đông miền Trung, đợ mơ boo priu ngân bhlâng, lâh mơ zâp g’luh boo pa tơợ ahay. Bêl thuỷ điện pa hooi đac tuh đhanuôr vêy bơơn năl căh?. T’cooh Ninh Văn Hoà, coh chr’val Hoà Thịnh, tỉnh Phú Yên ty, xoọc đâu năc tỉnh Đắk Lắk môp loom moon:“Căh ngai vêy xơợng xay moon pa hooi đac tuh, tuh bhlong chô bhrợ nong lit zêng, zâp đhị cung lêy đac tuh. Đac dzoọc tươc p’bhung đông năc mưy đương chêêt hơơn”.

Giáo sư-Tiến sĩ Vũ Trọng Hồng, bêl ahay năc bhrợ Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp lâng pa dưr pa xơc vêêl bhươl moon, đợ bha nậ thuỷ điện ga măc cơnh Hoà Bình, Sông Đà pa hooi đac tuh liêm ghit, doọ râu k’rang k’pân. Coh miền Trung, đhị mưy tọm k’ruung ha dợ bhrợ bấc đhị thuỷ điện k’tứi, k’đhạp k’đhơợng zư:“Tơợ piịc k’ruung lươt tươc ooy tu k’ruung vêy mơ 3, 4 thuỷ điện, lâh mơ năc vêy tươc k’zệt thuỷ điện k’tứi. Bêl tuh chô, năc buôn lêy xay moon đh’rưah năl đoọng thuỷ điện coh dưp lăm pa hooi đac. Ha dang coh dứp căh pa hooi ha dợ k’đập đợc, ha dợ đăh piing pa hooi năc coh dưp chêêt zêng. Hân đhơ cơnh đêêc, lalua đoọng lêy cung k’đhạp, tu thuỷ điện k’tứi bâc c’la. Apêê cung t’bhlâng zư đợc đac. Bêl căh mặ zư đợc năc lêy pa hooi. Apêê căh tộ pa hooi”.

Bâc boọp p’rá xay moon, bêl lăm ahay, bhiệc bhrợ pa dưr c’lâng bh’rợ lêy cha mêêt bhrợ a’boc bha nậ đoọng ooy Bộ Tài nguyên lâng Môi trường k’đhơợng bhrợ (xoọc đâu năc Bộ Nông nghiệp lâng Môi trường); ha dợ zâp vêêl đông, bộ ngành crêê tươc, đơn vị xay moon ting por chrooi đoọng boọp p’rá chrooi đoọng năc căh liêm ghit bhlâng. Tu cơnh đêêc, vêy cơnh prá xay k’đươi moon zâp vêêl đông ăt zâng hi lêệng bhlâng tơợ đợ g’luh boo tuh, lêy pay boọp p’rá bhưah liêm zâp ooy, xang nặc xay moon Bộ Nông nghiệp lâng Môi trường lêy cha mêêt lâng Bộ nâu xay moon ooy Chính phủ pa gluh.

Tiến sỹ Đào Trọng Tứ, Trưởng Ban điều hành pa zêng đợ tọm k’ruung Việt Nam moon, xoọc đâu, c’lâng bh’rợ lêy bhrợ pa hooi a’boc bha nậ vêy bhrợ pa dưr đhị pr’đơợ pay mưy g’luh boo tuh ngân bhlâng. Hân đhơ cơnh đêêc, lalua lêy dưr vaih lalay cơnh lâng bhiệc prá xay:“Lêy vêy đợ apêê ăt k’đhơợng zư choom lêy bhrợ trực tiếp bhiệc bhrợ pa liêm coh a’boc đhị pr’đơợ âng g’luh tuh nâu. Bêl đêêc năc vêy choom bhrợ pa xiêr đợ mơ bil hư ngân bhlâng apêê ăt coh dưp. Ha dang căh, ting ăt bhrợ cơnh lăm ahay năc bhrợ căh liêm crêê bâc cơnh”.

C’lâng bh’rợ lêy bhrợ a’boc bha nậ năc bộ khung, chr’năp bhlâng năc đoo lêy bhrợ pa hooi đac lalua ha cơnh. Xọoc đâu, bâc a’bóc đac thuỷ điện căh vêy ra lăp pr’đươi lêy đăng boo đoọng đăng lêy đợ mơ đac chô ooy bha nậ, căh cậ vêy ra lăp ha dợ căh zâp, ra lăp t’vêy cơnh đêêc. Vêy choom đăng lêy đợ mơ đac chô ooy bha nậ năc đoo chr’năp bhlâng đoọng lêy cha mêêt quyết định pa hooi đac tuh đơơh, oó đoọng chô nong p’jâh coh dưp. Tu cơnh đêêc, ooy cr’chăl lêy bhrợ k’đươi moon zâp c’la bha nậ thuỷ điện lêy ra lăp liêm zâp pr’đươi đăng lêy boo đhị bha nậ.

Tiến sĩ Lê Hùng, Giảng viên Khoa Xây dựng công trình bha nậ đac, Trường Đại học Bách Khoa Đà Nẵng moon, ahêê xoọc căh zâp manưih k’đhơợng bhrợ đoọng lêy bhrợ pa hooi đac đhị zâp a’boc thuỷ điện:“Xọoc đâu, bâc vêêl đông đợc zâp a’boc đac lêy bhrợ năc buôn vaih căh liêm crêê, đợ thuỷ điện ăt coh mưy k’ruung ha dợ đhị đâu ta căt tuh, đhị mưy nặc pa hooi tuh. Tu cơnh đêêc, bhiệc lêy pa hooi đac năc âng Ban Chỉ huy zêl cha groong dân sự lêy bhrợ đoọng lêy pa hooi hay đương tuh chô năc lêy liêm ghit”.

Tươc ặ bêl lêy đợc hệ thống pa rơơt moon pa hooi đac tuh lâng còi xưl zâp đhị zr’lụ đhanuôr ăt ma mung pa zưm zr’lụ buôn nong lit, căh cậ panh pháo đoọng p’căh moon pa hooi đac tuh bêl p’jâh; bhrợ pa dưr phần mềm lêy pa rơơt moon pa hooi đac tuh cài đặt coh điện thoại bhriêl ta bach... Zâp vêêl đông cung lêy cha mêêt cớ bhiệc bhrợ pa dưr zâp đông g’đach tuh pa zưm nhâm mâng, liêm crêê cơnh lâng zâp đhr’năng boo đhí tuh bhlong đhị zr’lụ nong lit đhộ, đac chô hooi hor, xe cộ căh choom lươt chô. Đhị đâu, ra văng đợc đhị lêy k’rong đợc ch’na đh’năh, đhị lêy đoọng ch’na đh’năh, trạm phát sóng, đoọng điện, têêm ngăn lươt zi lâh tuh đoọng zư pa liêm thông tin liên lạc.

T’ngay 21/11/2025, Ban Bí thư ơy pa gluh Kết luận số 213 đăh t’bhlâng bhrợ Chỉ thị số 42 t’ngay 24/3/2020 âng Ban Bí thư đăh t’bhlâng râu k’đhơợng bhrợ âng Đảng lâng bh’rợ zêl cha groong, pa liêm râu boo tuh đợc lơi. Ban Bí thư k’đươi moon, ooy c’moo 2026 năc lêy bhrợ liêm xang bhiệc cha mêêt lêy, bhrợ liêm zâp, đơơh loon zâp c’lâng xa nay âng Đảng vaih bha ar pa tơ pháp luật, cơ chế, chính sách đăh zêl cha groong boo đhí tuh bhlong.

Lalua lêy xoọc moon k’đươi lêy cha mêêt cớ bhiệc lêy pa đăn bhrợ, k’đhơợng zư Nhà nước đăh zêl cha groong boo đhí tuh bhlong. Zâp cơnh boo tuh dưr vaih t’mêê đâu ahay năc đoo bhiệc lêy cha mêêt cớ đợ apêê cán bộ đh’rưah lâng zâp c’lâng bh’rợ zêl cha groong, moon pa gluh c’lâng bh’rợ liêm choom. Zâp bộ ngành Trung ương, vêêl đông lêy đơơh hân xrặ bhrợ cớ bản đồ nong lit tuh, hr’câh ha vooh k’tiêc, gr’luh tuh, bhrêy tăh tu boo tuh...

Ting tr’pac đh’rưah lâng đợ râu bil bal âng đhanuôr zr’lụ boo tuh, Thủ tướng Phạm Minh Chính k’đươi moon “Chiến dịch Quang Trung” đơơh hân đoọng bhrợ pa dưr, bhr’lậ cớ đông ặt đoọng ha đhanuôr crêê hư zơch tu boo đhí tuh bhlong:“Đhí a’muôt a’hêê choom zêl cha groong, tuh bhlong bâc c’moo đâu ahêê căh ơy năl cơnh cha mêêt lêy bhrợ, k’đhạp bhlâng tu ga măc ngân, ăt hr’câh ha vooh k’tiêc tu coh k’tiêc zêng đa đac. Acu k’đươi moon cấp uỷ, chính quyền, đhanuôr lâng c’bhuh vũ trang, zâp bộ, zâp ngành lêy cha mêêt bhrợ zâp cơnh k’đươi moon âng Bộ Chính trị, Ban Bí thư, âng Tổng Bí thư, lêy cha mêêt bhrợ zâp râu k’đươi moon âng Chính phủ, âng Thủ tướng Chính phủ. Lâh mơ năc bhrợ Nghị quyết 380 âng Chính phủ t’ngay 26/11/2025 zâp đăh c’lâng bh’rợ bhrợ pa liêm râu boo đhí tih bhlong đợc lơi, bhrợ pa dưr bh’rợ tr’zêng đhị zâp vêêl đông zr’lụ miền Trung, ahêê lêy k’đươi moon “Chiến dịch Quang Trung” ting bh’rợ đơơh hân đăh bhiệc bhrợ pa dưr đông ặt ha đợ pr’loọng đông crêê tuh ta coọng p’loong, đợ đông ha rập hư zêng”./.

THIÊN TAI VƯỢT NGƯỠNG LỊCH SỬ: CẦN THAY ĐỔI KỊCH BẢN ỨNG PHÓ

BÀI CUỐI: CẦN THAY ĐỔI KỊCH BẢN ỨNG PHÓ VỚI THIÊN TAI

Thiên tai ngày càng cực đoan, bất thường và khó lường. Đã đến lúc chúng ta phải chuẩn bị một tâm thế thích ứng mới, chủ động tìm cách “sống chung với thiên tai”.

Hơn 1 tháng qua, trên địa bàn miền Trung, lượng mưa ở mức đặc biệt lớn, đều vượt các kỷ lục lịch sử từng ghi nhận. Khi thủy điện xả lũ người dân có nhận được thông báo không?. Ông Ninh Văn Hòa, ở xã Hòa Thịnh, tỉnh Phú Yên cũ, nay là tỉnh Đắk Lắk bức xúc:“Không ai nghe thông báo xả lũ, lũ ngập lút luôn, không còn chỗ nào mà không thấy nước. Nước lên khỏa nóc nhà thì chỉ có chết thôi”.

GS.TS Vũ Trọng Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, những thủy điện lớn như Hòa Bình, Sông Đà điều tiết lũ rất tốt, không phải lo lắng. Ở miền Trung trên một thệ thống sông làm nhiều thủy điện nhỏ, rất khó quản lý:“Từ hạ nguồn lên thường nguồn có 3 đến 4 thủy điện, thậm chí có cả chục thủy điện nhỏ. Khi lũ về, thường yêu cầu là phải truyền tin cho nhau để thủy điện ở dưới phải mở xả trước. Nếu ở dưới không mở mà đóng lai, nếu ở trên xả là ở dưới chết. Thế nhưng, trong thực tế rất khó, bởi vì thủy điện nhỏ rất nhiều chủ. Họ bao giờ cũng cố giữ nước đến phút chót. Khi không giữ nổi thì xả. Thực ra là họ không chịu xả”.

Nhiều ý kiến cho rằng, trước đây, việc xây dựng quy trình vận hành liên hồ giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường); còn các địa phương, bộ ngành liên quan, đơn vị tư vấn tham gia ý kiến đóng góp nên không sát thực tiễn. Vì thế, có ý kiến đề nghị giao các địa phương chịu tác động trực tiếp từ bão lũ chủ trì xây dựng quy trình vận hành, lấy ý kiến rộng rãi, sau đó trình Bộ Nông nghiệp và Môi trường thẩm định và Bộ này trình Chính phủ ban hành.

Tiến sỹ Đào Trọng Tứ, Trưởng Ban điều hành mạng lưới sông ngòi Việt Nam cho rằng, hiện nay, quy trình vận hành liên hồ được xây dựng trên cơ sở lấy một hình mẫu của một trận lũ lịch sử nào đấy. Tuy nhiên, trên thực tế xảy ra khác với lý thuyết:“Cần có bộ phận tiền phương quản lý có thể trực tiếp điều hành quy trình vận hành liên hồ trong điều kiện cụ thể của đợt lũ đó. Lúc đó mới có thể giảm thiệt hại lớn cho hạ lưu. Nếu không cứ may móc theo quy trình cũ có thể sẽ không đáp ứng, sẽ gây tác động xấu”.

Quy trình vận hành liên hồ chỉ là bộ khung, quan trọng nhất vẫn là khâu điều hành vận hành xả lũ trong thực tiễn. Hiện nay, nhiều hồ chứa thủy điện không lắp đặt thiết bị đo mưa để đo lưu lượng nước về hồ hoặc có lắp đặt nhưng không đủ, lắp đặt thiết bị còn mang tính đối phó. Đo được lưu lượng nước về hồ là thông số rất quan trọng để làm căn cứ quyết định điều tiết xả lũ sớm, tránh ngập đột ngột cho hạ lưu. Vì vậy, trong quy trình vận hành mới cần yêu cầu các chủ hồ thủy điện phải lắp đặt đủ thiết bị đo mưa tại hồ.

Tiến sỹ Lê Hùng, Giảng viên Khoa Xây dựng công trình thủy, Trường Đại học Bách Khoa Đà Nẵng cho rằng, chúng ta đang thiếu “nhạc trưởng” để điều hành việc vận hành xả lũ tại các hồ thủy điện:“Hiện nay, đa số địa phương để các hồ tự vận hành nên xảy ra trường hợp rất tréo ngoe là thủy diện trên cùng lưu vực sông nhưng hồ này cắt lũ, còn hồ kia xả đón lũ. Vì vậy, việc điều phối xả lũ phải do Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự điều phối để cắt hay đón lũ phải hài hòa”.

Đã đến lúc phải đặt hệ thống cảnh báo xả lũ bằng còi hú tại mỗi khu dân cư vùng ngập lụt hoặc bắn pháo hiệu báo xả lũ khi khẩn cấp; xây dựng các phần mềm cảnh báo xả lũ cài đặt trên điện thoại thông minh... Các địa phương cũng nên rà soát và tính toán lại việc xây dựng các nhà tránh lũ tập trung kiên cố, thích ứng với các hình thái thiên tai cực đoan tại vùng ngập sâu, chảy xiết, phương tiện khó tiếp cận. Tại đây, chuẩn bị sẵn kho dự trữ lương thực, điểm tiếp tế lương thực, trạm phát sóng, cấp điện, đảm bảo vượt lũ để duy trì thông tin liên lạc.

Ngày 21/11/2025, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận số 213 về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 42 ngày 24/3/2020 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai. Ban Bí thư yêu cầu, trong năm 2026 cơ bản hoàn thành việc rà soát, thể chế hóa đầy đủ, kịp thời các chủ trương, định hướng của Đảng thành văn bản pháp luật, cơ chế, chính sách về phòng tránh thiên tai.

Thực tế đang đặt ra yêu cầu phải tính toán lại cách tiếp cận, quản lý Nhà nước về phòng tránh thiên tai. Các hình thái thiên tai cực đoan vừa rồi là phép thử để đánh giá lại đội ngũ cán bộ cùng các kịch bản ứng phó và đưa ra phương án tối ưu. Các bộ ngành Trung ương, địa phương cần khẩn trương vẽ lại bản đồ ngập lụt, sạt lở đất, lũ quét, tổn thương do bão lũ...

Chia sẻ về những mất mát của người dân vùng bão lũ, Thủ tướng Phạm Minh Chính phát động “Chiến dịch Quang Trung” thần tốc để xây dựng, sửa lại nhà ở cho người dân bị hư hỏng do thiên tai:“Bão thì chúng ta chống được, lũ lụt mấy năm nay chúng ta hơi bị động, chống rất khó vì nó quá lớn, liên tục đất đá là nó ngấm nước hết cả rồi. Tôi đề nghị cấp ủy, chính quyền, nhân dân và lực lượng vũ trang, các bộ, các ngành chủ động thực hiện các chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, của Tổng Bí thư, chỉ đạo của Chính phủ, của Thủ tướng Chính phủ. Đặc biệt là thực hiện Nghị quyết 380 của Chính phủ ngày 26/11/ 2025 về các giải pháp khắc phục hậu quả thiên tai, phục hồi sản xuất tại các địa phương khu vực miền Trung, chúng ta phát động "Chiến dịch Quang Trung" mang tính thần tốc và táo bạo trong việc xây dựng nhà ở cho những gia đình bị cuốn trôi, bị sụp đổ hoàn toàn”./.