Khuổi Khon t’đang t’pâh t’mooi coh k’tiêc hêê lâng bha lang k’tiêc tu râu liêm pr’hay cha chrih lâng loom luônh chăp hơnh t’mooi âng đha nuôr Lô Lô.

Ting C’lâng ga măc 34, rach tơợ thị trấn chr’hoong Bảo Lạc chô ooy thành phố Cao Bằng, tươc km 12 lâng pleh n’đăh a đai ting c’lâng bha đưn lâh 4km năc tươc ă vêêl du lịch vêêl bhươl Khuổi Khon. Lâh 60 đhr’nong đong đh’rơơng cha pợ ngón âng đha nuôr Lô Lô coh đâu prang c’moo ăt p’lơơp đhị đh’luc ca coong. Bha nụ Khuổi Khon ăt đhị viêr z’zăng clung, apêê đong tr’đăn ra pă đh’rưah muy n’đăh, đong n’nâu lâng đong n’tôh chr’ngai dâng 10 m.

Acoon c’lâng k’tứi moot tươc prang apêê đong đh’rơơng p’lơơp a đay đhị gâm ngut âng n’loong. Đong đh’rơơng âng ma nưih Lô Lô cơnh lâng tr’mam bha lâng năc n’loong, cram, vêy 5 gian, 4 zr’muh; p’loọng bha lâng coh gian p’pâng. Coh nguôi năc dh’rơơng puôh ha roo, ar xa nâp. Coh đong ra gah liêm tân taach,. Moot dâng c’xêê 5 âm lịch năc hân noo choh bêêt. Bêl đêêc, đhị apêê a ral bha đưn, bâc bha lang ruộng chuôr xu blu ma nưih, đac dưr nong ting bha nụ bhrợ pa liêm coh m’pâng crâng ca coong.

Tươc Khuổi Khon, t’mooi zêng kiêng đâc ooy bôl đhí gr’huuc đoọng moọng lêy prang bha nụ. Bôl đhí gr’huuc năc muy a ral bha dưn, ta băc đhị aral n’đăh atoọm năc Khuổi Khon, aral n’đăh đai ch’lang lêy chr’val Hồng Trị (Bảo Lạc). Đhí dưr vaih ga hir, ting bha lang pô cr’choo bhrôông bhrộ đhị a ral bhưn ta ha vâng đhị đhí, lâh đhị apêê bha lang tơơm sa mộc cha groong đhí lâng dưr đơơr xa nul cơnh sóng biển.

Dha nuôr Lô Lô coh Khuổi Khon công dzợ bơơn zư đơc k’dâng lêy liêm apêê chr’năp văn hóa lang ahay, pa căh đhị pr’đươi tơợ pr’ăt tr’mông cơnh: cha, xâp, ăt, lươt ra vach… tươc pr’ăt tr’mông pa hêl loom năc apêê bhr’ươr pr’hat, pr’múa, tr’coó xa nul lâng apêê bhiêc bhan ty đanh.

Pr’căn Lê Thanh Điệp, Phó Phòng Văn hóa lâng Thông tin chr’hoong Bảo Lạc, Cao Bằng, đoọng năl: “Việt Nam lâng đhị vêêl Khuổi Khon vêy lâh 60 pr’loọng năc ma nưih Lô Lô. Cơnh lâng ma nưih Lô Lô vêy đợ c’leh văn hóa lang a hay pa bhlâng la lay âi bơơn zư đơc tơợ ahay. Râu muy, năc ooy xa nâp, đhr’niêng bh’rợ, pr’ăt tr’mông, ăt ma mông lâng đhị pr’đơợ văn hóa lang ahay cơnh đeêc, vêêl ma nưih Lô Lô, bha nụ Khuổi Khon, chr’val Kim Cúc, âi bơơn Bộ Văn hóa Thể thao lâng Du lịch zooi đoọng Đề án zư đơc đhr’niêng bh’rợ ma nưih Lô Lô. Đề án âi zư đơc apêê chr’năp cơnh, bhrợ đong ăt bhrợ văn hóa za zum lâng zư đơc apêê đong đh’rơơng đoọng pa dưr du lịch homestay. Râu bơr năc zư đơc apêê chr’năp văn hóa n’lơơng, cơnh: pr’hat, pr’múa, zư đơc apêê bh’rợ ty đanh năc ih, taanh adin”.

Cơnh lâng pr’đơợ tơợ râu liêm pr’hay cruung k’tiêc, đh’rưah lâng c’leh liêm văn hóa dzợ cơnh a hay, đha nuôr Lô Lô coh Khuổi Khon âi ma năl bhrợ t’vaih zr’lụ, pa dưr du lịch vêêl bhươl. T’cooh Phạm Hải Quỳnh, Giám đốc Viện Pa dưr du lịch Châu Á, đoọng năl: Zâp c’moo dâng 300 t’mooi tươc du lịch đhị Khuổi Khon, “Khuổi Khon năc muy vêêl tr’nơơp bhrợ du lịch vêêl bhươl coh Bảo Lạc. Tr’nơơp năc tơợ 1 pr’loọng đong lâng pa bhlâng liêm choom. Xang n’năc vêy p’xoọng bâc pr’loọng đong bhrợ homestay lâng bơơn zư đơc chr’năp cruung k’tiêc. Xang n’năc  vêy bâc c’bhuh đơơng âng t’mooi đâc ch’mêêt lêy âi zooi đoọng bhrợ pa dưr p’xoọng bâc homestay đoọng Khuổi Khon pa dưr k’rơ.

Đh’rưah lâng n’năc, đha nuôr Lô Lô coh Khuổi Khon âi t’bhlâng zư đơc apêê chr’năp văn hóa acoon coh đay đoọng k’đhơợng dzung t’mooi tươc chơơc bơơn năl. T’cooh Nông Văn Toàn, Công chức Văn hóa - xã hội chr’val Kim Cúc, chr’hoong Bảo Lạc đoọng năl: “Khuổi Khon rơơm kiêng pa dưr du lịch p’têêt lâng zư đơc apêê chr’năp văn hoám bhrợ t’vaih pr’đơợ liêm la lay: “Nhà nước đh’rưah lâng chính quyền chr’hoong Bảo Lạc lâng chr’val Kim Cúc âi xay moon bh’rợ xa nay đoọng zư đơc, pa dưr văn hóa ma nưih Lô Lô tơơp tơợ apêê pr’loọng đong. Coh đêêc, pa bhlâng năc p’ghit tươc pr’hat, pr’múa, tr’coó xa nul âng ma nưih Lô Lô. Xooc azi pa zum lâng đha nuôr, xay truih zư đơc c’leh liêm pr’hay âng đha nuôr tơợ văn hóa tươc apêê đhr’nong dh’rơơng”.

Tươc lâng Khuổi Khon, t’mooi vêy bơơn ăt hr’luc lâng cruung k’tiêc coh ting pr’ăt bh’rợ âng đha nuôr, mọọng lêy đợ ma nưih pân đil tơt t’taanh; dh’rưah lâng tơt đhị ta pêêh oih xơợng t’ruih ooy lịch sử, đhr’niêng bh’rợ bơơn zư đơc tơợ bâc lang âng ma nưih Lô Lô; đh’rưah hr’luc a đay lâng apêê bh’rợ bhrợ têng âng đha nuôr coh đâu. Khuổi Khon vêy bâc pr’đơợ liêm ha bh’rợ pa dưr du lịch vêêl bhươl p’têêt lâng du lịch lịch sử lâng crâng ca coong, tu ăt đhị c’năt du lịch Đông Bắc, năc đhị p’têêt pa zum pr’đơợ liêm đoọng t’mooi tơợ đâu tươc apêê đhị du lịch tr’haanh n’lơơng, cơnh: Tran đac Bản Giốc, Zr’lụ c’kir k’tiêc k’ruung chr’năp  Pác Bó, Bhươn k’tiêc k’ruung Phia Oắc - Phia Đén, Zr’lụ c’kir k’tiêc k’ruung chr’năp crâng Trần Hưng Đạo… lâng apêê vêêl đong đăn đêêc./.

KHUỔI KHON – “ĐÓA HOA” GIỮA NÚI RỪNG CAO BẰNG

Với vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, hoang sơ, đậm bản sắc văn hóa dân tộc Lô Lô đen, xóm Khuổi Khon, xã Kim Cúc (Bảo Lạc) như “đóa hoa” giữa rừng núi phía Tây tỉnh Cao Bằng. Khuổi Khon thu hút du khách trong nước và quốc tế bởi nét đẹp mộc mạc, giản dị và lòng mến khách của đồng bào Lô Lô đen.

Theo Quốc lộ 34, ngược từ thị trấn huyện Bảo Lạc về thành phố Cao Bằng, đến km 12 và rẽ trái theo đường đồi hơn 4 km là đến bản du lịch cộng đồng Khuổi Khon. Hơn 60 nóc nhà sàn lợp ngói âm dương của đồng bào Lô Lô đen nơi đây quanh năm lẩn khuất trong mây núi. Xóm Khuổi Khon nằm trên gò tương đối bằng phẳng, các nhà gần nhau xếp cùng một hướng, nhà nọ cách nhà kia khoảng 10 m.

Con đường nhỏ len lỏi đi quanh những ngôi nhà sàn núp mình dưới tán cây. Nhà sàn của người Lô Lô với nguyên vật liệu chính là gỗ, tre, có 5 gian, 4 mái; cửa chính ở gian giữa. Bên ngoài là sàn phơi thóc, phơi quần áo. Trong nhà gọn gàng và sạch sẽ, không gian thoáng đãng. Vào khoảng tháng 5 âm lịch là mùa trồng cấy. Khi đó, tại các triền đồi, những khoảng ruộng bậc thang tấp nập người, nước lấp lóa từng mảng bạc tô điểm thêm vẻ đẹp giữa núi rừng.

Đến Khuổi Khon, du khách đều muốn lên đỉnh gió hú để ngắm toàn cảnh xóm. Đỉnh gió hú là một dải đồi, vắt bên sườn phải là Khuổi Khon, sườn trái nhìn sang xã Hồng Trị (Bảo Lạc). Gió vi vu thổi, từng vạt hoa sim, hoa mua tím ngắt bên triền đồi đung đưa trước gió, bên cạnh những vạt cây sa mộc đón gió và phát ra âm thanh như sóng biển.

Đồng bào Lô Lô ở Khuổi Khon vẫn giữ được hầu như nguyên vẹn các giá trị văn hóa truyền thống, thể hiện trên nhiều phương diện từ đời sống vật chất, như: ăn, mặc, ở, đi lại... đến đời sống tinh thần là các làn điệu dân ca, dân vũ, âm nhạc và các lễ hội truyền thống.

Bà Lê Thanh Điệp, Phó Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Bảo Lạc, Cao Bằng, cho biết: “Việt Nam và tại bản Khuổi Khon có trên 60 hộ là người dân tộc Lô Lô đen. Đối với dân tộc Lô Lô và Lô Lô đen có những nét văn hóa truyền thống và riêng biệt đã được lưu giữ từ xa xưa. Thứ nhất là về trang phục truyền thống, phong tục, tập quán, nếp sống, sinh hoạt và trên cơ sở văn hóa truyền thống như vậy, bản dân tộc Lô Lô, xóm Khuổi Khon, xã Kim Cúc, đã được Bộ văn, Hóa thể thao và Du lịch hỗ trợ Đề án bảo tồn truyền thống dân tộc Lô Lô. Đề án đã bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, như: xây nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng và bảo tồn các nhà truyền thống để phát triển du lịch homestay. Thứ 2 là bảo tồn các giá trị văn hóa khác, như: dân ca, dân vũ; bảo tồn các nghề truyền thống là thêu, dệt thổ cẩm”.

Với lợi thế từ sự kỳ vĩ của thiên nhiên, cùng bản sắc văn hóa còn nguyên sơ, đồng bào Lô Lô đen ở Khuổi Khon đã chủ động cải tạo khuôn viên, phát triển du lịch cộng đồng. Ông Phạm Hải Quỳnh, Giám đốc Viện phát triển du lịch Châu Á, cho biết: Bình quân mỗi năm khoảng 300 khách đến du lịch tại Khuổi Khon. "Khuổn Khon là một bản làng đầu tiên làm du lịch cộng đồng ở Bảo Lạc. Đầu tiên là từ 1 hộ gia đình và rất thành công. Sau đó có thêm nhiều hộ gia đình làm homestay và giữ được giá trị cảnh quan, thiên nhiên. Sau đó có nhiều đoàn lữ hành lên khảo sát đã hỗ trợ xây dựng thêm nhiều homestay để Khuổi Khon phát triển.

Cùng với đó, đồng bào Lô Lô đen ở Khuổi Khon đã nỗ lực gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình để níu chân những lữ khách đường xa đam mê khám phá.

Ông Nông Văn Toàn, Công chức Văn hóa-xã hội xã Kim Cúc, huyện Bảo Lạc cho biết: “Khuổi Khon mong muốn phát triển du lịch gắn với bảo tồn các giá trị văn hóa, tạo sức hút riêng biệt: "Nhà nước cùng chính quyền huyện Bảo Lạc và xã Kim Cúc đã đề ra chương trình để bảo tồn, phát huy văn hóa của dân tộc Lô Lô ngay từ các hộ gia đình. Trong đó, đặc biệt chú ý đến dân ca, âm nhạc của dân tộc Lô Lô. Hiện chúng tôi đang phối hợp với bà con, tuyên truyền giữ gìn bản sắc của dân từ văn hóa đến các ngôi nhà sàn."

Đến với Khuổi Khon, du khách sẽ được đắm chìm vào khung cảnh bình dị trong từng nếp sinh hoạt của người dân, chứng kiến những người phụ nữ nhịp nhàng đưa thoi dệt vải tạo nên những bộ trang phục truyền thống độc đáo, tinh tế; cùng ngồi bên bếp lửa nghe những câu chuyện về lịch sử, phong tục truyền thống được gìn giữ từ bao đời của dân tộc Lô Lô; cùng hòa mình với các hoạt động lao động, sản xuất của người dân nơi đây. Khuổi Khon có nhiều thuận lợi cho việc phát triển du lịch cộng đồng gắn với du lịch lịch sử và sinh thái, bởi nằm trên tuyến du lịch Đông Bắc, là điểm kết nối thuận lợi để du khách từ đây đến các điểm du lịch nổi tiếng khác, như: thác Bản Giốc, Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó, Vườn Quốc gia Phia Oắc - Phia Đén, Khu di tích Quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo… và các địa phương lân cận./.