C’moo 2004, chô đhêy hưu cơnh xa nay chế độ, t’cooh Ra Pát A Ray vêy ta bầu bhrợ Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh chr’val Thượng Long, chr’hoong Nam Đông xang n’năc Bí thư Chi bộ cr’noon A Xăng. Coh bh’rợ hân đoo, ađoo công ta nih đha nâng xay bhrợ liêm crêê. T’cooh bhươl Ra Pát A Ray, đhanuôr Cơ Tu coh cr’noon A Xăng, chr’val Thượng Long, chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế năc muy coh pazêng đảng viên, manuyh vêy bấc ngai chăp coh vel đong. T’cooh bhươl A Ray xay truih, tơợ bêl k’tiếc k’ruung vêy ta pa chô, đhanuôr vel đong đoo pr’ắt tr’mông ta bhúch bấc râu tu muy đương g’nưm ooy ha roo ha rêê. Nây cơy, prang cr’noon dzợ mơ 3 pr’loọng đong đharựt; zập ngai công choom bhrợ ha roo ruộng, choh tơơm pay cha p’lêê, bhươn hân đoo công t’viêng liêm. T’cooh bhươl A Ray bhui har bêl xa nay bh’rợ bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê đhị vel đong vêy bấc râu râu liêm choom bhlâng: “Ta đang moon bhrợ ruộng, bhrợ bhươn, bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê; đoàn kết bhươl cr’noon, đoàn kết zập ngai. Tu vêy bơơn đoàn kết năc vêy c’rơ. Tơợ bh’rợ ta đang moon, bấc đhanuôr đươi dua khoa học kỹ thuật, phân bón, bhrợ crêê hân noo, m’ma chr’noh liêm choom… acu ting chroi đoọng m’bứi g’lêêh c’rơ âng đay ooy bh’rợ bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mông văn hoá”.

Công cơnh t’cooh bhươl Ra Pát A Ray coh chr’hoong da ding k’coong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, bấc apêê t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp n’lơơng zêng đh’rưah lâng chính quyền vel đong ta luôn bhrợ bh’rợ xay truih p’too pa choom xay bhrợ cơnh pazêng c’lâng xa nay, chính sách. Bấc manuyh ta luôn t’bhlâng xay bhrợ bh’rợ pa dưr kinh tế, ta đang moon đhanuôr lơi j’niêng cr’bưn căh liêm choom, pa dưr pr’ắt tr’mông văn hoá, zooi đhanuôr vel đong t’ngay t’bil đharựt, bhrợ pa dưr vel đong k’bhộ ngăn. Tơợ đêêc, đhanuôr ting t’ngay xâng đươi liêm choom lâh mơ pazêng c’lâng xa nay âng Đảng, pháp luật âng Nhà nước cơnh bh’rợ bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê, pa liêm bhươn chr’noh căh lâh liêm choom, t’bil ha ul pa xiêr đharựt. P’căn Hồ Thị Lụt, đhanuôr chr’val Thượng Long, chr’hoong Nam Đông prá xay: “Ađoo năc muy cha năc manuyh t’cooh bhươl coh cr’noon vêy đhanuôr ta luôn mâng loom tin đươi. Ađoo prá xay n’hau năc đhanuôr coh bhươl cr’noon zêng xâng lứch. Ađoo lứch loom lâng đhanuôr coh đâu. Acu lêy ađoo lứch loom ting xay bhrợ bh’rợ tr’nêng âng bhươl cr’noon tơợ bêl chô đhêy hưu, ađoo bhrợ Bí thư Chi bộ cr’noon tước bêl đhêy hưu, ađoo zay bhrợ têng bh’rợ tr’nêng âng bhươl cr’noon. N’hau zr’năh k’đhap ađoo zêng xay bhrợ lứch”.

Coh chr’hoong Nam Đông, l’lăm ahay, bấc râu bhiệc bhan âng manuyh Cơ Tu buôn vêy bh’rợ tắc t’rí. K’nặ 10 c’moo n’nâu, bh’rợ n’nâu năc ơy ta lơi. Coh tr’nơơp bh’rợ xay moon p’too pa choom đhanuôr lơi bh’rợ n’nâu lum bấc râu zr’năh k’đhap, bấc ngai căh tộ xâng đươi. Hân đhơ cơnh đêêc, chính quyền chr’hoong Nam Đông ơy bhrợ bấc bh’rợ prá xay, ta đang moon đhanuôr lơi j’niêng cr’bưn n’nâu. Chr’hoong công ơy bhrợ bấc g’luh tr’lum lâng apêê t’cooh bhươl, trưởng cr’noon, đợ manuyh vêy bấc ngai chăp đoọng xay moon, p’too pa choom lơi j’niêng tắc t’rí. Đươi ooy apêê n’nâu, ting t’ngay đhanuôr n’năl ghít lâng căh dzợ bhrợ j’niêng tắc t’rí. T’cooh Mai Văn Dũng, Phó Bí thư Thường trực Huyện uỷ, Chủ tịch HĐND chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế xay moon ghít, manuyh vêy bấc ngai chăp vêy ta moon năc đợ apêê chr’năp đh’rưah lâng chính quyền, zooi pa mâng khối đại đoàn kết pazêng đhanuôr, pa dưr cr’noọ xa nay ma xay bhrợ lâng râu t’bhlâng âng đhanuôr pazêng acoon coh. Ban Thường vụ Huyện uỷ Nam Đông bhrợ bấc g’luh prá xay ta đang moon “Tô bhuh, bhươl cr’noon căh vêy pr’loọng đong đharựt”; “Đhanuôr n’năl, đhanuôr prá xay, đhanuôr bhrợ têng, đhanuôr ch’mêệt lêy”. Coh đêêc, t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp năc đợ manuyh bha lâng: “Apêê adêy, apêê ava, t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp t’bhlâng xay bhrợ đh’rưah lâng apêê Bí thư Chi bộ, Trưởng cr’noon, Tổ trưởng Mặt trận zr’lụ đhanuôr ắt mamông bhrợ bh’rợ xay truih, p’too pa choom đhanuôr coh bh’rợ xâng đươi c’lâng xa nay, chính sách pháp luật âng Nhà nước; t’bil lơi đợ j’niêng cr’bưn căh liêm crêê cơnh coh bh’rợ lơi abhuy, nhăn p’nooi, ta uah coh bh’rợ câl bhlêy đươi dua”.

Đhị chr’hoong da ding k’coong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế, t’cooh bhươl Ra Pát Trình ắt coh chr’val Lâm Đớt ta luôn vêy chính quyền vel đong mâng loom tin đươi, đhanuôr Tà Ôi, Pa Cô, Cơ Tu… chăp hơnh tu râu ta nih đha nâng, lứch loom coh pazêng bh’rợ tr’nêng âng vel đong. C’moo đâu năc lâh 70 c’moo năc t’cooh Trình ta luôn ting pâh prá xay coh pazêng râu bhiệc bhan, xa nay bh’rợ văn hoá, văn nghệ âng chr’hoong, chr’val bhrợ têng. Coh cr’noon, ađoo t’bhlâng pa choom pazêng râu chr’năp pr’hay văn hoá ty đanh đoọng ha lang ta đhâm c’mor. Lâng râu p’too pa choom âng t’cooh bhươl Ra Pát Trình, pazêng râu pr’hát ty đanh, pazêng râu pr’múa âng đhanuôr Tà Ôi năc vêy apêê lang ta đhâm c’mor biểu diễn liêm choom: “Apêê n’lơơng năc kiêng pr’ắt tr’mông k’bhố ngăn, lâng cu cậ năc rơơm kiêng zư lêy văn hoá ty đanh âng acoon coh đay. Tu cơnh đêêc, acu ta luôn pa dưr Câu lạc bộ văn nghệ cơnh ty đanh ahay đoọng zư lêy văn hoá ty đanh acoon coh. Azi công pa choom đoọng ha lang k’coon ch’chau âng đay lâng ha lang ta đhâm c’mor đoọng coh ha y chroo azi căh dzợ năc lang p’niên n’năl zư lêy văn hoá âng k’conh pa bhướp đơc đoọng”.

Tỉnh Thừa Thiên Huế vêy lâh 130 cha năc apêê t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp coh đhanuôr acoon coh. Coh pazêng c’moo ahay, apêê n’nâu ta luôn năc đợ manuyh chr’năp coh bhươl cr’noon manuyh acoon coh. Apêê đoo n’năl bấc râu xa nay bh’rợ, kinh nghiệm lâng tơợ đanh dưr vaih đhị za nươr âng đhanuôr, năc poong đơơng âng c’lâng xa nay âng Đảng, pháp luật âng Nhà nước tước ooy đhanuôr. Pazêng râu t’bhlâng âng apêê t’cooh bhươl, manuyh vêy bấc ngai chăp coh pazêng chr’hoong da ding k’coong tỉnh Thừa Thiên Huế ơy ting pa dưr pr’ắt tr’mông văn hoá tinh thần đoọng ha đhanuôr pazêng acoon coh Cơ Tu, Pa Cô, Tà Ôi coh đâu. Ha dang cơnh l’lăm ahay, đhanuôr muy n’năl bhrợ ha rêê năc nâu cơy apêê đoo ting bhrợ bh’rợ văn hoá, văn nghệ, thể dục, thể thao; t’bil lơi đợ j’niêng cr’bưn căh liêm crêê; k’coon ta đhi manuyh acoon coh bơơn tước ooy trường; y tế năc vêy ta bhrợ coh prang bhươl cr’noon. T’cooh Lê Xuân Hải, Phó Trưởng Ban Acoon coh tỉnh Thừa Thiên Huế prá xay, tỉnh ơy vêy bấc chính sách pa hêl, pa dưr xa nay bh’rợ âng manuyh vêy bấc ngai chăp. T’mêê đâu, tỉnh ta đang moon muy c’bhuh liêm loom cher đoọng ha zập manuyh vêy bấc ngai chăp muy bệ điện thoại ta béch zooi apêê đoo liêm buôn lâh mơ coh bh’rợ chêêc n’năl pazêng râu xa nay lâng xay bhrợ pazêng c’lâng xa nay, chính sách: “Manuyh vêy bấc ngai chăp ta luôn prá xay ooy c’lâng xa nay chính sách âng Đảng, Nhà nước. Apêê đoo vêy ta lướt lum lêy bêl jeh k’ăy. Zập c’moo, apêê đoo bơơn lướt la lêy, chêêc n’năl đợ bh’rợ liêm choom, bh’rợ tr’nêng ta béch g’lăng âng đhanuôr acoon coh prang k’tiếc k’ruung. Zập c’moo, đợ manuyh vêy đợ xa nay bh’rợ liêm choom bhlâng nắc vêy ta haanh deh, bhrợ t’vaih c’rơ chr’va coh prang bhươl cr’noon”./.

Người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số

là “cánh tay nối dài” của chính quyền

Tỉnh Thừa Thiên Huế có 2 huyện miền núi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống là Nam Đông, A Lưới. Các dân tộc chiếm số đông ở đây là Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu, Vân Kiều, Pa Hy… Hiện nay, tỷ lệ hộ nghèo người dân tộc thiểu số tỉnh Thừa Thiên Huế chỉ còn 16,40%, đời sống vùng đồng bào dân tộc thiểu số ngày càng thay đổi. Những thành quả này có sự đóng góp không nhỏ của đội ngũ già làng, người có uy tín trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

 Năm 2004, về nghỉ hưu theo chế độ, ông Ra Pát A Ray được bầu làm Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Thượng Long, huyện Nam Đông rồi Bí thư Chi bộ thôn A Xăng. Ở cương vị nào, ông cũng gương mẫu, đi đầu trong công tác. Già làng Ra Pát A Ray, người dân tộc Cơ Tu ở thôn A Xăng, xã Thượng Long, huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế là một trong những đảng viên, người có uy tín ở địa phương. Già làng Aray kể rằng, sau ngày đất nước giải phóng, người dân quê ông thiếu thốn đủ bề bởi chỉ trông chờ vào một mùa lúa rẫy. Nay, cả thôn chỉ còn 3 hộ nghèo; ai cũng biết làm lúa nước, trồng cây ăn trái, vườn nào cũng xanh sạch. Già làng A Ray rất vui khi phong trào xây dựng nông thôn mới ở địa phương có nhiều kết quả nổi bật: “Vận động làm ruộng, làm vườn, xây dựng nông thôn mới; đoàn kết xóm làng, đoàn kết cộng đồng. Bởi xác định được có đoàn kết mới có sức mạnh. Từ chỗ vận động, nhiều người tận dụng khoa học kỹ thuật, phân bón, làm đúng thời vụ, cây giống năng suất cao.., tôi góp phần nhỏ bé của mình vào xây dựng đời sống văn hóa”.

Cũng như già làng Ra Pát A Ray ở huyện miền núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, nhiều già làng, người có uy tín khác đều cùng chính quyền địa phương thường xuyên làm công tác tuyên truyền, hướng dẫn người dân thực hiện các chủ trương, chính sách. Nhiều người luôn đi đầu trong phong trào phát triển kinh tế, vận động bà con từ bỏ hủ tục, xây dựng đời sống văn hóa, giúp người dân địa phương từng bước thoát nghèo, xây dựng quê hương no ấm. Từ đó, người dân đã chấp hành tốt hơn các chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước như phong trào xây dựng nông thôn mới, cải tạo vườn tạp, xóa đói giảm nghèo. Bà Hồ Thị Lụt, người dân xã Thượng Long, huyện Nam Đông bày tỏ: “Ông là một người già làng trong thôn thì bà con luôn luôn tin tưởng. Cái gì ông nói ra thì bà con dân làng đều tuân theo hết. Ông rất tâm huyết với người dân ở đây. Tôi thấy ông rất tích cực tham gia công việc của thôn từ khi về hưu, ông làm Bí thư Chi bộ thôn cho đến khi ông nghỉ, ông đều gắn với mọi công việc của thôn, xóm. Cái gì khó khăn ông đều làm hết”.

Ở huyện Nam Đông, trước kia, trong nhiều lễ hội của người Cơ Tu thường có nghi thức đâm trâu. Gần 10 năm nay, nghi thức này đã được loại bỏ. Ban đầu việc tuyên truyền người dân, đồng bào từ bỏ nghi thức này gặp rất nhiều khó khăn, không ít người phản đối. Tuy nhiên, chính quyền huyện Nam Đông đã tổ chức nhiều hội nghị, thuyết phục bà con bỏ tục lệ này. Huyện đã tổ chức các cuộc gặp gỡ già làng, trưởng bản, những người có uy tín để tuyên truyền, vận động, giải thích về bỏ tục đâm trâu. Thông qua những người này, dần dần đồng bào đã hiểu và thay đổi, không duy trì tục lệ đâm trâu. Ông Mai Văn Dũng, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế khẳng định, người có uy tín được xem là những "cánh tay nối dài" đồng hành với chính quyền, giúp củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, thúc đẩy tinh thần tự lực tự cường và ý chí vươn lên của đồng bào các dân tộc. Ban Thường vụ Huyện ủy Nam Đông tổ chức nhiều hội thảo phát động “Dòng họ, bản làng không có hộ nghèo”; “Dân biết, dân bàn, dân làm dân kiểm tra”. Trong đó, già làng, người có uy tín giữ vai trò nòng cốt: “Các chú, các bác, già làng, người có uy tín rất tích cực trong việc phối hợp với Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn, Tổ trưởng Mặt trận dân cư làm công tác tuyên truyền trong nhân dân về chấp hành chủ trương, chính sách pháp luật của Nhà nước; bãi bỏ các phong tục tập quán lạc hậu như ma chay, thách cưới, lãng phí trong chi tiêu”.

Tại huyện vùng cao A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế, già làng Ra Pát Trình ở xã Lâm Đớt luôn được chính quyền địa phương tin tưởng, đồng bào Tà Ôi, Pa Cô, Cơ Tu… mến phục bởi sự gương mẫu, nhiệt tình trong các hoạt động, phong trào ở địa phương. Năm nay đã ngoài 70 tuổi nhưng già Trình luôn tham gia đều đặn các lễ hội, chương trình văn hóa, văn nghệ do huyện, xã tổ chức. Ở thôn bản, ông luôn hết mình truyền dạy những nét văn hóa truyền thống cho lớp trẻ. Dưới sự truyền dạy của già làng Ra Pát Trình, các làn điệu dân ca, dân vũ, những điệu múa truyền thống của đồng bào Tà Ôi được các bạn trẻ biểu diễn thuần thục: “Người khác thì họ ước mong cuộc sống giàu sang, sung túc nhưng tôi thì chỉ mong muốn bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Vì vậy, tôi phải duy trì Câu lạc bộ văn nghệ dân gian để bảo tồn, gìn giữ văn hóa truyền thống. Chúng tôi sẽ truyền dạy lại cho con cháu của mình và thế hệ trẻ để nếu sau này chúng tôi mất đi thì lớp trẻ có thể kế thừa văn hóa của cha ông”.

Tỉnh Thừa Thiên Huế hiện có hơn 130 già làng, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số. Những năm qua, đội ngũ này luôn phát huy vai trò nòng cốt trong cộng đồng người dân tộc thiểu số. Họ có cả kho tàng kiến thức, kinh nghiệm nên từ lâu đã trở thành chỗ dựa của bà con, là cầu nối đưa chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến với người dân. Những nỗ lực của đội ngũ già làng, người có uy tín ở các huyện miền núi tỉnh Thừa Thiên Huế đã góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho đồng bào các dân tộc thiểu số Cơ Tu, Pa Cô, Tà Ôi nơi đây. Nếu như trước đây, bà con chỉ biết lên nương, lên rẫy thì nay được tham gia sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao; loại bỏ các hủ tục; con em đồng bào được đến trường; mạng lưới y tế phủ kín các thôn, bản. Ông Lê Xuân Hải, Phó Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, tỉnh đã có nhiều chính sách động viên, phát huy vai trò của người có uy tín. Mới đây, tỉnh vận động một nhà hảo tâm tặng mỗi người có uy tín một điện thoại thông minh giúp họ thuận lợi hơn trong việc cập nhật thông tin và triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách: “Người có uy tín thường xuyên cung cấp thông tin về chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước. Họ được tổ chức thăm viếng khi ốm đau, hoạn nạn. Hàng năm, họ được đi tham quan, học hỏi các mô hình hay, cách làm sáng tạo của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn toàn quốc. Định kỳ, những người có thành tích tiêu biểu được biểu dương, tuyên dương, tạo sức lan toản trong cộng đồng”./.