Tỉnh Quảng Nam vêy 9 chr’hoong da ding k’coong, coh đêêc vêy 6 chr’hoong da ding k’coong dal, đhr’năng kinh tế, văn hoá, xã hội dzợ bấc râu zr’năh k’đhap. Coh đâu công năc zr’lụ buôn vaih râu bil hư tu đhí boo, tuh bhlong, hr’lang hr’câh da ding k’coong bhrợ pr’ắt tr’mông âng đhanuôr pazêng acoon coh đhị đâu tỵ ơy zr’năh k’đhap năc zr’năh k’đhap lâh mơ. Râu đâu năc bhrợ zr’năh k’đhap ooy bh’rợ bhrợ têng Cr’noọ xa nay bhrợ têng Bhươl cr’noon t’mêê.

“Xa bh’rợ cr’noọ âng K’tiếc k’ruung bhrợ têng Bhươl cr’noon t’mêê lum bấc râu zr’năh k’đhap năc căh n’năl đoo bêl vêy xay bhrợ liêm choom! K’đhap năc ađay t’bhlâng xay bhrợ liêm choom 1 cr’noọ bh’rợ ha dợ vêy muy g’luh đhí boo ga măc tước năc dưr bil hư cớ. Ng’moon zazum pazêng cr’noọ xa nay ooy Bhươl cr’noon t’mêê, chr’năp bhlâng năc c’lâng p’rang vêy ta bhrợ liêm choom lâng căh liêm choom năc râu la lua đhị chr’val.”

Xa nay “Ơy choom bhrợ têng - dưr vaih căh ơy choom bhrợ” coh bh’rợ xay bhrợ pazêng cr’noọ xa nay Bhươl cr’noon t’mêê cơnh pazêng râu t’cooh Lưu Huyền Thoại, Chủ tịch UBND chr’val Phước Lộc, chr’hoong Phước Sơn t’mêê xay truih năc ky năc êêh dzợ râu đơ chrih lâng pazêng vel đong da ding k’coong âng tỉnh Quảng Nam, pa bhlâng năc pazêng zr’lụ vaih râu bil hư tu đhí boo, tuh bhlong ga măc, hr’lang hr’câh da ding k’coong bhrợ t’vaih. T’cooh Thoại prá xay, xang bấc c’moo t’bhlâng xay bhrợ chr’val Phước Lộc năc xay bhrợ liêm choom 10/19 cr’noọ bh’rợ bhrợ têng Bhươl cr’noon t’mêê. Hân đhơ cơnh đêêc, đhí boo, tuh bhlong coh c’xêê 10 c’moo 2020 tước năc bhrợ bil hư muy zr’lụ vel đong, t’bil lức pazêng bh’nơơn bh’rợ âng chính quyền lâng đhanuôr coh đâu t’bhlâng xay bhrợ. Ghít năc cơnh cr’noọ xa nay ooy bh’rợ bhrợ bha nậ đác, bêl l’lăm ahay vel đong ơy xay bhrợ liêm xang 100% năc đhí boo ga măc coh c’moo 2020 tước bhrợ hư k’nặ zêng 4 công trình. Công cơnh đêêc, cr’noọ bh’rợ ooy c’lâng p’rang bêl l’lăm ahay ơy xay bhrợ công k’nặ xang 100% năc đhí boo, tuh bhlong ga măc bhrợ bil hư ngân pa bhlâng, râu liêm ch’ngaách âng môi trường công coh đhr’năng cơnh đêêc. Ting cơnh t’cooh Lưu Huyền Thoại, Chủ tịch UBND chr’val Phước Lộc, cr’noọ bh’rợ k’đhap bhlâng lâng vel đong coh xoọc đâu năc thu nhập. Tu, Phước Lộc năc 1 coh 5 chr’val da ding k’coong dal âng chr’hoong Phước Sơn, bấc bhlâng năc đhanuôr acoon coh, pr’ắt tr’mông bấc bhlâng đươi tơợ bh’rợ bhrợ ruộng ha roo, bhươn abhoo, tu cơnh đêêc năc zr’năh k’đhap pa bhlâng. Lâng chr’val vêy 200 pr’loọng đong năc tước 155 pr’loọng đong đharựt. Ơy cơnh đêêc, đhí boo ga măc coh c’moo 2020 tước công bhrợ bil k’nặ 3/4 đhăm ruộng ha roo âng đhanuôr. Ting n’năc, c’lâng p’rang căh liêm buôn, lướt chô zr’năh k’đhap nâu cơy năc dưr ta bhúch k’tiếc pa bhrợ, bhrợ ha pr’ắt tr’mông âng đhanuôr tỵ ơy zr’năh k’đhap năc xoọc đâu zr’năh k’đhap lâh mơ. T’cooh Lưu Huyền Thoại prá:“Ooy xa nay thu nhập lâng chr’val Phước Lộc năc căh ng’năl cơnh xay moon. Ha dang xay moon đợ thu nhập zazum năc k’dâng 15, 16 ức đồng muy cha năc, ha dợ xa nay âng Bhươl cr’noon t’mêê xoọc đâu tước pêê, puôn zệt ức đồng. L’lăm ahay vêy Nhà nước bhrợ đoọng xa nay bh’rợ 134, 135, 30a pr’ắt tr’mông âng đhanuôr công zăng liêm crêê. Chr’năp bhlâng bh’rợ ch’choh b’băn, ha dợ râu bha lâng cậ năc bhrợ ha ruộng ha roo xiêr bấc pa bhlâng. L’lăm đhí boo ga măc, bh’rợ bhrợ ha roo ch’neh tước k’dâng 80% héc ta, năc nâu cơy dzợ mơ k’dâng tơợ 50 tước 60%. Chr’val vêy 32 héc ta ruộng ha roo xoọc đâu dzợ mơ 9 hécta.”

Đhí boo, tuh bhlong, p’răng xơớt, pr’luh cr’ăy vaih đanh đươnh bhrợ ha bh’rợ bhrợ têng Bhươl cr’noon t’mêê coh pazêng vel đong da ding k’coong tỵ ơy zr’năh k’đhap năc nâu cơy zr’năh k’đhap lâh mơ. Pa bhlâng, xang bêl Bộ Nông nghiệp lâng Pa dưr bhươl cr’noon p’xoọng đợ Cr’noọ xa nay t’mêê ooy bh’rợ Bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê cr’chăl c’moo 2021 - 2025, năc k’zệt cr’noọ xa nay ooy đợ pr’loọng đong đharựt bấc n’đăh, thu nhập, ooy bh’rợ pa bhrợ, đợ manuyh pa bhrợ vêy ta pa choom… âng pazêng vel đong năc k’đhap vêy choom xay bhrợ. T’cooh Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Đông Giảng, tỉnh Quảng Nam prá xay: Xoọc đâu, pazêng chr’val đhị chr’hoong ơy choom xay bhrợ liêm xang k’dâng 15 cr’noọ bh’rợ Bhươl cr’noon t’mêê, coh đêêc 2 chr’val đhiệp xay bhrợ 12 cr’noọ bh’rợ. Hân đhơ cơnh đêêc, lâng đhr’năng la lua âng vel đong coh xoọc đâu, bh’rợ xay bhrợ liêm xang pazêng cr’noọ bh’rợ ha mơ dzợ năc zr’năh k’đhap pa bhlâng:“Xoọc đâu Đông Giang dzợ bấc zr’năh k’đhap, cơnh căh ơy đợ bh’rợ kinh tế ga măc, xang n’năc ooy xa nay bh’rợ môi trường, đhăm ắt mamông t’mêê, thu nhập… dzợ zr’năh k’đhap. Tu xang pr’luh cr’ăy Covid-19, xoọc đhanuôr căh ơy choom pa dưr kinh tế liêm choom lâh mơ, zên keo công xiêr, bh’rợ quy hoạch… dzợ bấc râu zr’năh k’đhap, bhrợ râu căh liêm choom ooy bh’rợ bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê.”

Coh 6 chr’hoong da ding k’coong âng tỉnh Quảng Nam, chr’hoong c’noong k’tiếc Nam Giang năc vel đong bha lâng căh vêy chr’val hân đoo xay bhrợ liêm xang Bhươl cr’noon t’mêê. T’cooh Lê Văn Hường, Bí thư Huyện uỷ Nam Giang, tỉnh Quảng Nam prá xay, vel đong vêy lâh 80% đhanuôr năc đhanuôr pazêng acoon coh, pr’ắt tr’mông dzợ bấc râu zr’năh k’đhap, thu nhập bấc bhlâng đươi tơợ bh’rợ ch’choh, b’băn, bh’rợ pa bhrợ dzợ cơnh ty đanh ahay, tu cơnh đêếc thu nhập căh lâh bấc… Zr’lụ n’nâu công năc zr’lụ ta luôn vaih râu bil hư tu đhí boo, tuh bhlong ga măc bhrợ t’vaih, đhr’năng dưr đharựt cớ bấc lâh mơ, pa bhlâng bêl xay bhrợ cơnh xa nay đharựt bấc n’đăh… Râu k’rang pa bhlâng năc cr’noọ đương g’nưưm âng đhanuôr ooy râu zooi đoọng âng Nhà nước, bấc pr’loọng đong căh kiêng gluh tơợ xa nay pr’loọng đong đharựt, tu k’pân bil quyền lợi… Ting cơnh t’cooh Lê Văn Hường, nâu đoo năc râu đơ zr’năh k’đhap ga măc bhlâng bêl xay bhrợ bh’rợ Bhươl cr’noon t’mêê đhị chr’hoong da ding k’coong k’noong k’tiếc n’nâu:“Râu k’đhap coh xoọc đâu năc pazêng pr’loọng đong đhanuôr đhiệp bhrợ ha rêê lâng b’băn la leh ma muúch, tu cơnh đêếc thu nhập căh bấc. Râu la lua cậ công vêy manuyh zập pr’đơợ gluh n’đăh xa nay pr’loọng đong đharựt năc apêê đoo k’pân zr’năh k’đhap. Bấc ngai căh pân xay moon tu xay moon năc căh mặ bhrợ têng, xang n’năc xay moon năc k’pân bil chế độ, chính sách, azi công k’ăy pa bhlâng acọ abhlua ooy xa nay n’nâu.”

Tỉnh Quảng Nam vêy 9 chr’hoong da ding k’coong, coh đêêc vêy 6 chr’hoong da ding dal lâng mơ 25 c’bhuh acoon coh ắt mamông. Đhị đâu năc k’tiếc k’bunh mốp pa bhlâng, bấc k’ruung đhậu, da ding dal, ting n’năc buôn vaih râu bil hư âng đhí boo, tuh bhlong bhrợ t’vaih. Pa bhlâng, bêl đợ xa nay t’mêê vêy ta bhrợ lâng bấc cr’noọ bh’rợ ting c’lâng pa dal lâng bhưah lâh mơ năc bấc pa bhlâng chr’val dưr bil ooy cr’noọ bh’rợ. Râu đâu bhrợ ha bh’rợ xay bhrợ cr’noọ cr’niêng âng K’tiếc k’ruung Bhrợ têng bhươl cr’noon t’mêê coh zr’lụ da ding k’coong lum bấc râu zr’năh k’đhap. Tước nâu cơy, mơ 30/94 chr’val coh zr’lụ da ding k’coong âng tỉnh n’nâu ơy xay bhrợ liêm xang bhươl cr’noon t’mêê. Coh đêếc, 6 chr’hoong da ding k’coong dal vêy 10/64 chr’val vêy ta xay moon bhrợ têng xang Bhươl cr’noon t’mêê, pay mơ 16%. K’noọ cớ, Bộ, ngành chức năng lâng chính quyền zập cấp tỉnh Quảng Nam năc đâh vêy bh’rợ tr’nêng ghít liêm lâh mơ, crêê cơnh lâng đhr’năng la lua coh zr’lụ da ding k’coong, zr’lụ buôn vaih râu bil hư bấc tu đhí boo, tuh bhlong ga măc bhrợ t’vaih, ting t’ngay bhr’lậ zr’năh k’đhap coh xoọc đâu đoọng doọ choom dưr vaih đhr’năng “Ơy choom bhrợ têng - dưr vaih căh ơy choom bhrợ” coh bh’rợ bhrợ têng Bhươl cr’noon t’mêê coh zr’lụ zr’năh k’đhap./.

“Đạt - Rớt” trong xây dựng Nông thôn mới

nơi vùng khó tỉnh Quảng Nam

Tỉnh Quảng Nam có 9 huyện miền núi, trong đó có 6 huyện miền núi cao, điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội còn lắm khó khăn. Đây cũng là khu vực thường xuyên chịu tác động bởi bão lũ, sạt lở núi khiến đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số nơi đây, vốn đã khó lại càng thêm khó. Điều này đã ảnh hưởng đến quá trình thực hiện Chương trình mục tiêu xây dựng Nông thôn mới.

 “Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới gặp muôn vàn khó khăn mà cũng không biết khi nào mới về đích được! Khó là khi mình cố gắng thực hiện đạt 1 tiêu chí nào đó nhưng 1 cơn bão quét qua thì nó lại mất. Nói chung tất cả các tiêu chí về Nông thôn mới, đặc biệt là cơ sở hạ tầng luôn luôn đạt và rớt là thực tế tại xã.” 

Câu chuyện “Đạt - Rớt” trong thực hiện các tiêu chí xây dựng Nông thôn mới như những gì ông Lưu Huyện Thoại, Chủ tịch UBND xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn vừa đề cập là điều không lạ đối với các địa phương miền núi của tỉnh Quảng Nam, đặc biệt là những khu vực thường xuyên bị tác động bởi thiên tai, lở núi. Ông Thoại cho biết, sau nhiều năm nỗ lực, cố gắng  thực hiện, xã Phước Lộc mới thực hiện được 10/19 tiêu chí xây dựng Nông thôn mới. Thế nhưng cơn bão lũ hồi tháng 10 năm 2020 quét qua đã làm tan hoang cả một vùng quê, xóa luôn những thành quả mà chính quyền và bà con nơi đây dày công phấn đấu. Cụ thể như tiêu chí về công trình thủy lợi, trước đây địa phương đã đạt 100% nhưng bão 2020 quét qua làm hư hỏng gần như toàn bộ cả 4 công trình. Tương tự, tiêu chí về giao thông trước đây cũng đã đạt 100% nhưng bão gây thiệt hại nặng nề nên đến nay, qua 3 năm khắc phục vẫn chưa đạt; rồi các công trình nước sạch, vệ sinh môi trường cũng trong tình trạng tương tự. Theo ông Lưu Huyện Thoại, Chủ tịch UBND xã Phước Lộc, tiêu chí khó nhất đối với địa phương hiện nay là thu nhập. Bởi, Phước Lộc là 1 trong 5 xã vùng cao của huyện Phước Sơn, hầu hết là đồng bào dân tộc thiểu số, cuộc sống chủ yếu phụ thuộc vào ruộng lúa, bãi ngô nên rất khó khăn. Vả xã có 200 hộ thì có đến 155 hộ nghèo. Đã vậy, cơn bão 2020  quét qua làm mất gần ¾ diện tích lúa nước của bà con. Trong khi đó, đường sá không thông, đi lại khó khăn nay lại thiếu đất sản xuất làm cho cuộc sống của bà con vốn đã không ổn định, giờ lại càng bấp bênh. Ông Lưu huyện Thoại cho biết:“Về tiêu chí thu nhập đối với xã Phước lộc thì không thể đánh giá được. Nếu đánh giá mức thu nhập chung thì chỉ khoảng 15, 16 triệu đồng/ người thôi mà quy định NTM hiện nay tới ba mấy bốn chục triệu đồng. Trước đây được Nhà nước đầu tư các CT134,135, 30 a..cuộc sống của bà con cơ bản ổn định. Đặc biệt sản xuất nông nghiệp mà trọng tâm là sản xuất lúa nước giảm đáng kể. Trước bão, sản xuất lúa gạo đáp ứng khoảng 80% nhưng nay giảm chỉ còn khoảng 50 đến 60%. Xã có 32 héc ta sản xuất lúa nước giờ chỉ còn lại 9 hec ta.”

Thiên tai, dịch bệnh kéo dài khiến cho quá trình xây dựng Nông thôn mới ở các địa phương vùng cao vốn đã gập ghềnh nay lại càng gian nan. Đặc biệt, sau khi Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn bổ sung Bộ tiêu chí mới về xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, thì hàng loạt các tiêu chí về tỷ lệ hộ nghèo đa chiều, thu nhập, về tổ chức sản xuất, tỷ lệ lao động qua đào tạo…của các địa phương càng khó thực hiện. Ông Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: Hiện, các xã trên địa bàn huyện đạt khoảng 15 tiêu chí về Nông thôn mới, trong đó 2 xã mới đạt 12 tiêu chí. Tuy nhiên, với tình hình thực tế của địa phương hiện nay, việc hoàn thành các tiêu chí còn lại gặp rất nhiều khó khăn:“Hiện nay Đông Giang còn gặp rất nhiều khó khăn, như chưa có các mô hình phát triển kinh tế, rồi các tiêu chí về môi trường, tái định cư, thu nhập...  vẫn rất khó khăn. Vì sau dịch Covid-19, hiện bà con chưa phục hồi được kinh tế, giá keo giảm, công tác quy hoạch…vẫn còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến quá trình xây dựng Nông thôn mới.”

Trong số 6 huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam, huyện vùng cao biên giới Nam Giang là địa phương duy nhất chưa có xã nào về đích Nông thôn mới.  Ông Lê Văn Hường, Bí thư Huyện ủy Nam Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, địa phương có hơn 80% dân số là đồng bào các dân tộc thiểu số, cuộc sống còn nhiều khó khăn, thu nhập chủ yếu dựa vào nông nghiệp, lối canh tác thô sơ, lạc hậu nên thu nhập bấp bênh…Đây cũng là khu vực thường xuyên bị ảnh hưởng bởi thiên tai, bão lũ, nguy cơ tái nghèo tăng cao, nhất là khi áp dụng chuẩn nghèo đa chiều…Đáng ngại hơn cả là tư tưởng trông chờ, ỷ lại của bà con vào sự hỗ trợ của Nhà nước, nhiều hộ không muốn ra khỏi hộ nghèo vì sợ mất quyền lợi….. Theo ông Lê Văn Hường, đây chính là rào cản lớn nhất trong triển khai xây dựng Nông thôn mới tại huyện vùng cao biên giới này: “Cái khó hiện nay là phần lớn các hộ gia đình chỉ làm rẫy và chăn nuôi nhỏ nên thu nhập không cao. Thực ra cũng có những người đủ tiêu chuẩn thoát nghèo nhưng họ sợ bấp bênh. Nhiều người gần như không dám đăng ký vì sợ đăng ký làm không được, rồi đăng ký thì sợ mất chế độ chính sách, chúng tôi cũng rất đau đầu về vấn đề này.”

Tỉnh Quảng Nam có 9 huyện miền núi, trong đó có 6 huyện miền núi cao với 25 tộc người sinh sống. Đây là địa bàn phức tạp lắm sông sâu, núi cao lại thường xuyên bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Đặc biệt, khi bộ tiêu chí mới được ban hành với nhiều chỉ tiêu theo hướng nâng cao và toàn diện hơn được ban hành thì hàng loạt các xã bị rớt tiêu chí. Điều này khiến cho quá trình thực hiện mục tiêu Quốc gia Xây dựng Nông thôn mới ở vùng cao gặp rất nhiều khó khăn, trở ngại. Đến nay, mới có 30/94 xã ở khu vực miền núi của tỉnh này đạt chuẩn Nông thôn mới. Trong đó, 6 huyện miền núi cao mới có 10/64 xã được công nhận đạt chuẩn Nông thôn mới, chiếm 16%. Thiết nghĩ, Bộ, ngành chức năng và chính quyền các cấp tỉnh Quảng Nam cần có giải pháp cụ thể, phù hợp với tình hình thực tế ở khu vực miền núi, vùng thiên tai, từng bước tháo gỡ những khó khăn hiện nay để không xảy ra tình trạng “ Đạt - Rớt” trong xây dựng Nông thôn mới nơi vùng khó./.