Tỉnh Quảng Nam vêy 9 chr’hoong da ding k’coong lâng bấc râu liêm choom đoọng pa dưr du lịch cruung đác, bhươl cr’noon, du lịch mạo hiểm, du lịch lịch sử. Coh đâu năc dzợ zư đớc pazêng râu chr’năp ooy văn hoá vật thể lâng phi vật thể âng đhanuôr pazêng acoon coh, vêy bấc c’kir, cruung đác crâng k’coong lâng plêệng k’tiếc ch’ngaách, liêm pr’hay. Pazêng râu liêm choom n’năc, xoọc vêy tỉnh Quảng Nam t’bhlâng đươi dua đoọng pa dưr du lịch coh da ding k’coong n’đăh mặt t’ngay lơớp âng tỉnh, ting pa dưr râu bơơn pay pa chô, pa xiêr đharựt nhâm mâng đoọng ha đhanuôr.

C’moo 2016, HTX Du lịch đươi ooy bhươl cr’noon Cơ Tu Nam Giang vêy ta bhrợ đoọng đươi pazêng râu liêm choom lâng c’rơ văn hoá âng vel đong, lịch sử, pr’ắt bh’rợ âng vel đong, ting pa dưr râu bơơn pay pa chô, pa liêm pa crêê pr’ắt tr’mông đoọng ha đhanuôr. Xang lâh 7 c’moo pa bhrợ, tước nâu cơy, HTX Du lịch đươi ooy bhươl cr’noon Cơ Tu Nam Giang ơy k’đơơng t’pâh 300 cha năc, ting bhrợ bh’rợ du lịch coh 30 c’bhuh la lay cơnh pr’ắt tr’mông, c’bhuh chr’na đha năh, c’bhuh taanh n’đooh a dooh, c’bhuh t’nơớt… Tước ooy Nam Giang, ta mooi tước la lêy năc vêy apêê coh c’bhuh xay truih ooy pr’ắt tr’mông, văn hoá âng đhanuôr vel đong, lướt la lêy, chêêc n’năl bh’rợ taanh n’đooh a dooh, Tân tung da dă, prá pr’ma bhrợ bh’noóch lâng cha đăh đợ chr’na đha năh âng đhanuôr Cơ Tu. Pa bhrợ nhâm mâng, xoọc zập c’moo HTX bơơn pay pa chô lâh 600 ức đồng tơợ zên tour lâng k’nặ 1 tỷ đồng tơợ pa câl pr’đươi cơnh ty đanh. T’cooh Bríu Thương, Giám đốc HTX Du lịch đươi ooy bhươl cr’noon Cơ Tu Nam Giang prá, zập t’ngay, đhanuôr tước ooy ha rêê, chướt ha roo, chướt abhoo, đoo bêl vêy tour t’mêê năc ắt coh đong đương hơnh deh ta mooi. Vêy p’xoọng râu bơơn pay pa chô tơợ bh’rợ du lịch, đhanuôr Cơ Tu bhui har bhlâng: “Năc choom lêy coh bh’rợ tr’nêng du lịch n’nâu râu bơơn pay pa chô âng đhanuôr năc bấc bhlâng. Đhanuôr vêy ta pa dưr ooy bh’rợ tr’nêng, bơơn tr’lum, prá xay lâng ta mooi, coh đêêc vêy ta mooi tơợ k’tiêc k’ruung n’lơơng. Đhanuôr năc ting pa liêm pa crêê đong xang, zư lêy môi trường ting t’ngay ch’ngaách, liêm lâh mơ. Đhanuôr công vêy p’xoọng râu bơơn pay pa chô đoọng pa dưr pr’ắt tr’mông. Tơợ bh’rợ du lịch đhanuôr năc ắt tr’đăn lâh mơ, đh’rưah zư đớc văn hoá ty đanh âng acoon coh đay.”

Công tơợ cr’noọ bhrợ bh’rợ du lịch đươi ooy râu liêm choom, c’rơ ooy du lịch cruung đác, bhươl cr’noon lâng đợ văn hoá chr’năp pr’hay âng đhanuôr Cơ Tu, coh cr’chăl ahay, Công ty Cổ phần Đầu tư – Thương mại lâng Pa dưr du lịch K’lang Adventure ơy ch’mêệt lêy, bhrợ đợ tour du lịch đơơng âng ta mooi tước ooy Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Xoọc đâu, Công ty ra văng đươi ooy 3 tour du lịch bha lâng, tour du lịch mạo hiểm đh’rưah lâng cruung đác dzợ cơnh ty đanh âng Tây Giang, tour du lịch chêêc n’năl văn hoá lâng chêêc n’năl pr’ắt tr’mông zập t’ngay âng đhanuôr Cơ Tu, bh’rợ thể thao lâng teambuilding ting cơnh bh’rợ thể thao lâng chêêc lêy n’năl cruung đác, crâng k’coong. Ting cơnh p’căn Bùi Thuỳ Giang, k’đhơợng xay n’đăh truyền thông âng Công ty Cổ phần Đầu tư - Thương mại lâng Pa dưr du lịch K’lang Adventure, Tây Giang năc muy zr’lụ tước la lêy vêy bấc đơn vị, doanh nghiệp kiêng đươi dua đoọng k’đơơng t’pâh ta mooi du lịch coh k’tiêc k’ruung lâng tơợ k’tiêc k’ruung n’lơơng: “Coh pazêng g’luh ch’mêệt lêy âng K’lang Adventure đhị Tây Giang, azi pa bhlâng chăp kiêng tu văn hoá liêm pr’hay âng manuyh Cơ Tu. Tr’nơơp ng’prá xay năc đhanuôr zư lêy crâng liêm choom pa bhlâng, apêê vêy pr’ắt tr’mông liêm pr’hay, tr’đăn lâng choom zư đớc râu chr’năp pr’hay la lay, doọ ơy crêê tước bấc âng bh’rợ tr’nêng tr’câl tr’bhlêy. Tu cơnh đêêc, azi năc lướt đh’rưah lâng vel đong đoọng pa dưr Tây Giang dưr vaih zr’lụ tước la lêy bấc ta mooi du lịch, ting n’năc zư đớc, pa dưr pazêng râu chr’năp pr’hay văn hoá vel đong, chô đơơng râu liêm choom ooy kinh tế ha đhanuôr.”

Lâh đợ chr’năp âng văn hoá ty đanh, Tây Giang năc zr’lụ k’tiếc vêy bấc crâng k’coonh cơnh ty đanh, liêm pr’hay, plêêng k’tiếc prang c’moo ch’ngáach liêm. Đợ đhăm crâng c’kir hơ nghêê, đỗ quyên, crâng crêệ đh’rưah lâng văn hoá chr’năp pr’hay âng đhanuôr Cơ Tu ơy bhrợ t’vaih c’rơ k’đơơng, t’pâh ta mooi tước ooy Tây Giang. Pa dưr đợ râu liêm choom, c’rơ n’nâu, coh pazêng c’moo ahay, chr’hoong Tây Giang ơy vêy c’lâng bh’rợ, chính sách đoọng pa dưr du lịch lâng cr’noọ xa nay ta luôn năc đươi ooy crâng, pay crâng bhrợ pr’đươi bha lâng lâng pay bh’rợ pa dưr pazêng râu đơ chr’năp văn hoá ty đanh âng đhanuôr Cơ Tu bhrợ pr’đơợ. C’moo 2014, Huyện uỷ Tây Giang ơy bhrợ Nghị quyết số 17 ooy bh’rợ ta đang t’pâh tước k’rong bhrợ pa dưr du lịch chr’hoong Tây Giang cr’chăl c’moo 2014 – 2021 lâng cr’noọ bh’rợ tước c’moo 2030. UBND chr’hoong Tây Giang công ơy bhrợ Quyết định xay moon quy hoạch zazum pa dưr du lịch tước c’moo 2025, cr’noọ bh’rợ tước c’moo 2030. Tơợ pazêng bh’rợ, xay bhrợ doọ lâh k’đhap, tước nâu cơy, du lịch Tây Giang vêy đợ râu dưr vaih liêm choom, bêl zập c’moo vêy k’r’bhâu ta mooi tước ooy đâu đoọng chêêc la lêy, chêêc lêy n’năl du lịch t’viêng. T’cooh A Rất Blúi, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam prá xay, vel đong ơy p’loon đươi đợ zên tơợ pazêng cr’noọ bh’rợ âng k’tiêc k’ruung đoọng xay bhrợ liêm xang pr’đươi, ting n’năc rơơm kiêng tỉnh vêy đợ xa nay bh’rợ, chính sách k’đơơng t’pâh pazêng đơn vị, doanh nghiệp du lịch tước pa bhrợ đhị zr’lụ da ding k’coong: “Tây Giang rơơm kiêng tỉnh năc t’mót ooy quy hoạch pa dưr du lịch âng tỉnh Quảng Nam, tơợ đêêc vêy quy hoạch zazum, quy hoạch ghít lâng xay bhrợ pazêng bh’rợ t’tun. Ooy pazêng râu pr’đươi, azi rơơm tỉnh đâh bhrợ têng c’lâng bhlâng 14G tơợ Đà Nẵng lâng pa têệt ooy c’lâng tước ooy chr’hoong lâng pazêng chr’val da ding k’coong dal. Lâng vel đong năc azi t’bhlâng ting xay bhrợ lâng đợ c’rơ âng zi ơy vêy, trách nhiệm âng Đảng uỷ, chính quyền vel đong ta đang moon đhanuôr ting pa dưr du lịch, chr’năp bhlâng năc du lịch cruung đác, du lịch chêêc n’năl, du lịch văn hoá, lịch sử âng vel đong.”

Coh pazêng c’moo ahay, tỉnh Quảng Nam ơy bhrợ bấc cơ chế, chính sách k’rong bhrợ ooy c’lâng p’rang, bhrợ bh’rợ xay p’căh, bhrợ đợ pr’đươi du lịch da ding k’coong. Pazêng chr’hoong da ding k’coong công t’bhlâng pa dưr râu liêm choom âng vel đong đoọng pa dưr du lịch. Đhị zr’lụ n’nâu năc ơy vaih muy bơr zr’lụ tước la lêy cơnh Bhờ Hôồng, Đhrôồng (chr’hoong Đông Giang), bhươl cr’noon văn hoá du lịch bhươl ty đanh Lộc Yên (chr’hoong Tiên Phước), bhươl cr’noon du lịch đươi ooy bhươl cr’noon Cơ Tu, bhươl cr’noon taanh n’đooh a dooh Zơra (chr’hoong Nam Giang), bhươl cr’noon du lịch văn hoá Cao Sơn, cr’noon Mường (chr’hoong Bắc Trà My), bhươl cr’noon Văn hoá bhươl Ta Lang, cr’noon Pơr’ning (chr’hoong Tây Giang), Zr’lụ du lịch zư đớc văn hoá Bhnong (chr’hoong Phước Sơn)… Coh đêêc, bấc zr’lụ tước la lêy vêy bấc ta mooi coh k’tiếc k’ruung lâng tơợ k’tiêc k’ruung n’lơơng, ơy ting bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng, pa dưr râu bơơn pay pa chô đoọng ha đhanuôr vel đong. T’cooh Văn Bá Sơn, Phó Giám đốc Sở Văn hoá Thể thao lâng Du lịch tỉnh Quảng Nam prá xay, coh c’lâng bh’rợ pa dưr kinh tế coh zr’lụ da ding k’coong, tỉnh t’bhlâng xay bhrợ ooy 3 râu bha lâng năc choh crâng n’loong ga măc, choh zơ nươu coh crâng lâng pa dưr du lịch. Tỉnh Quảng Nam công xay moon pa dưr du lịch coh zr’lụ n’đăh mặt t’ngay lơớp đh’rưah lâng bh’rợ zư lêy văn hoá âng đhanuôr pazêng acoon coh: “Azi t’bhlâng k’rong bhrợ liêm xang pazêng pr’đươi, pa dưr p’xoọng pazêng c’lâng tước ooy pazêng zr’lụ, đhị zr’lụ du lịch, xay bhrợ liêm xang lâh mơ bh’rợ lướt chô bhlưa zr’lụ Tây lâng zr’lụ Đông âng tỉnh. Râu 2 năc azi pa dưr cr’noọ âng đhanuôr đươi tơợ bh’rợ pa choom đoọng đhanuôr n’năl năc tơợ du lịch đoọng zư đớc văn hoá lâng tơợ du lịch năc đoọng bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ cha, pa dưr pr’ắt tr’mông. Azi bhrợ bh’rợ chêêc lêy đợ pr’đươi, văn hoá la lay âng pazêng vel đong la lay lâng azu công bhrợ đợ pr’đươi zooi đoọng ha pazêng vel đong đoọng dưr vaih pr’đươi liêm choom ha bh’rợ pa dưr du lịch da ding k’coong./.”

Quảng Nam: Kết nối để phát triển du lịch miền núi

Tỉnh Quảng Nam có 9 huyện miền núi với nhiều tiềm năng phát triển du lịch sinh thái cộng đồng, du lịch mạo hiểm, du lịch lịch sử. Nơi đây còn lưu giữ nguyên vẹn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của đồng bào các dân tộc thiểu số, có nhiều di tích, danh thắng tự nhiên và khí hậu mát mẻ, trong lành. Những lợi thế này đang được tỉnh Quảng Nam tập trung khai thác để phát triển du lịch ở vùng núi phía Tây của tỉnh, góp phần nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững cho người dân.

Năm 2016, HTX Du lịch dựa vào cộng đồng Cơ Tu Nam Giang được thành lập nhằm khai thác các tiềm năng và thế mạnh văn hóa bản địa, lịch sử, tập quán sinh hoạt của địa phương, góp phần cải thiện thu nhập, nâng cao đời sống cho người dân. Sau hơn 7 năm đi vào hoạt động, đến nay, HTX Du lịch dựa vào cộng đồng Cơ Tu Nam Giang đã thu hút gần 300 thành viên, tham gia hoạt động du lịch ở 30 nhóm khác nhau như nhóm đời sống, nhóm ẩm thực, nhóm dệt thổ cẩm, nhóm múa… Đến với Nam Giang, du khách được thành viên các nhóm giới thiệu về đời sống, văn hóa của người dân bản địa, tham quan, trải nghiệm nghề dệt thổ cẩm, múa Tân tung da dá, nói lý hát lý và thưởng thức ẩm thực truyền thống của đồng bào Cơ Tu. Hoạt động ổn định, hiện mỗi năm HTX có doanh thu hơn 600 triệu đồng từ phí tour và gần 1 tỷ đồng từ bán sản phẩm truyền thống. Ông Bríu Thương, Giám đốc HTX Du lịch dựa vào cộng đồng Cơ Tu Nam Giang cho biết, hàng ngày, bà con vẫn lên nương rẫy, trồng lúa, trồng bắp, chỉ khi nào có tour mới ở nhà đón khách. Có thêm thu nhập từ hoạt động du lịch, đồng bào Cơ Tu rất phấn khởi: “Có thể thấy trong quá trình hoạt động du lịch này thì sự hưởng lợi của cộng đồng lá rất lớn. Người dân được nâng cao năng lực, được tiếp xúc, giao lưu với du khách, trong đó có khách nước ngoài. Bà con tham gia dọn vệ sinh, bảo vệ môi trường ngày càng sạch hơn. Bà con cũng có thêm thu nhập để nâng cao đời sống. Từ hoạt động du lịch bà con cũng thêm gắn kết, cùng nhau giữ gìn, bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc mình.”

Cũng từ ý tưởng khai thác du lịch dựa vào tiềm năng, thế mạnh về du lịch sinh thái, cộng đồng và nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Cơ Tu, thời gian qua, Công ty Cổ phần Đầu tư – Thương mại và Phát triển du lịch K’lang Adventure đã tiến hành khảo sát, hình thành các tour du lịch đưa khách đến Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Hiện, Công ty chuẩn bị đưa vào khai thác 3 tour du lịch chính gồm, tour du lịch mạo hiểm gắn với thiên nhiên nguyên sơ của Tây Giang, tour trải nghiệm văn hóa và khám phá cuộc sống hàng ngày của đồng bào Cơ Tu, sự kiện thể thao và teambuilding theo phong cách thể thao và khám phá thiên nhiên. Theo bà Bùi Thùy Giang, phụ trách truyền thông của Công ty Cổ phần Đầu tư – Thương mại và Phát triển du lịch K’lang Adventure, Tây Giang là một điểm đến mới mà nhiều đơn vị, doanh nghiệp muốn khai thác để thu hút khách du lịch trong và ngoài nước:“Trong những chuyến khảo sát của K’lang Adventure tại Tây Giang, chúng tôi vô cùng ấn tượng bởi nét văn hóa đặc sắc của người Cơ Tu. Đầu tiên phải nói đến là bà con giữ rừng rất tốt, họ có lối sống giản dị, gần gũi và giữ được bản sắc riêng, chưa bị ảnh hưởng bởi sự thương mại hóa. Vì vậy, chúng tôi sẽ đồng hành cùng địa phương để đưa Tây Giang trở thành điểm đến thu hút khách du lịch, đồng thời bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa bản địa, đem lại nguồn lợi kinh tế cho bà con.”

Ngoài những giá trị văn hóa truyền thống, Tây Giang còn là vùng đất có hệ sinh thái rừng hoang sơ, quyến rũ, khí hậu quanh năm mát mẻ. Những cánh rừng di sản Pơ mu, Đỗ quyên, rừng Lim cùng văn hóa bản địa đặc sắc của đồng bào Cơ Tu tạo nên sức hút, mời gọi du khách tìm về Tây Giang. Phát huy những tiềm năng, thế mạnh này, trong những năm qua, huyện Tây Giang đã có nhiều chủ trương, chính sách để phát triển du lịch với mục tiêu xuyên suốt là dựa vào rừng, lấy rừng làm nhân tố gốc và lấy việc phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu làm nền tảng. Năm 2014, Huyện ủy Tây Giang đã ban hành Nghị quyết số 17 về kêu gọi thu hút đầu tư phát triển du lịch huyện Tây Giang giai đoạn 2014-2021 và tầm nhìn đến năm 2030. UBND huyện Tây Giang cũng đã ban hành Quyết định phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển du lịch trên địa bàn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030. Từ những mô hình, cách làm đơn giản, đến nay, du lịch Tây Giang đã có bước phát triển khi mỗi năm có hàng ngàn du khách tìm về nơi đây để tham quan, trải nghiệm du lịch xanh. Ông A Rất Blúi, Phó Chủ tịch UBND huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, địa phương đang tranh thủ nguồn vốn từ các chương trình mục tiêu quốc gia để hoàn thiện cơ sở hạ tầng, đồng thời mong muốn tỉnh có những cơ chế, chính sách thu hút các đơn vị, doanh nghiệp du lịch đầu tư vào địa bàn miền núi:“Tây Giang mong muốn tỉnh đưa vào quy hoạch phát triển du lịch của tỉnh Quảng Nam, từ đó có quy hoạch tổng thể, quy hoạch chi tiết và triển khai thực hiện các bước tiếp theo. Về cơ sở hạ tầng, chúng tôi mong tỉnh sớm đầu tư Đường 14G từ Đà Nẵng lên và đường kết nối trung tâm huyện với các xã vùng cao. Đối với địa phương thì chúng tôi sẵn sàng với khả năng có thể, trách nhiệm của Đảng ủy, chính quyền địa phương vận động người dân tham gia phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm, du lịch văn hóa, lịch sử của địa phương.”

Trong những năm qua, tỉnh Quảng Nam đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách đầu tư hạ tầng, xúc tiến quảng bá, xây dựng sản phẩm du lịch miền núi. Các huyện miền núi cũng đã quan tâm phát huy lợi thế của địa phương để phát triển du lịch. Tại khu vực này đã hình thành một số điểm đến như Bhờ Hôồng, Đhrôồng (huyện Đông Giang), làng văn hóa du lịch làng cổ Lộc Yên (huyện Tiên Phước), làng du lịch dựa vào cộng đồng Cơ Tu, làng dệt Zơra (huyện Nam Giang), làng du lịch văn hóa Cao Sơn, làng Mường (huyện Bắc Trà My), làng Văn hóa cộng đồng Ta Lang, làng Pơ’ning (huyện Tây Giang), Khu du lịch bảo tồn văn hóa Bhnong (huyện Phước Sơn)… Trong đó, nhiều điểm đến thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân địa phương. Ông Văn Bá Sơn, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam cho biết, trong định hướng phát triển kinh tế ở khu vực miền núi, tỉnh tập trung vào 3 mũi nhọn là trồng rừng gỗ lớn, trồng dược liệu dưới tán rừng và phát triển du lịch. Tỉnh Quảng Nam cũng xác định phát triển du lịch ở khu vực phía Tây phải gắn với bảo tồn văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số:“Chúng tôi tiếp tục đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng, phát triển thêm các tuyến giao thông kết nối các khu, điểm du lịch, làm thuận lợi hơn việc đi lại giữa vùng Tây và vùng Đông của tỉnh. Thứ 2 là chúng tôi thay đổi nhận thức của của dân thông qua việc đào tạo để người dân biết rằng thông qua du lịch để giữ gìn văn hóa và thông qua du lịch để tạo sinh kế, nâng cao đời sống. Chúng tôi tổ chức tìm kiếm những sản phẩm, văn hóa đặc trưng của từng địa phương khác nhau và chúng tôi xây dựng những sản phẩm bổ trợ cho các địa phương để trở thành sản phẩm hoàn chỉnh cho phát triển du lịch miền núi./.”