Tơợ pazêng bhươl cr’noon coh ch’ngai bha dăh đhậu coh crâng k’coong nâu cơy năc dưr vaih bâc rau liêm choom, chr’năp pr’hay. 

Ra diu, ra dzương bêl đh’lúc nhưr dzợ n’leh coh crâng k’coong, t’cooh bhươl Zơ Râm Năng ăt coh cr’noon A Liêng, chr’val Bến Giằng ơy dưr câm oih zêệ đác ôm trà. Gr’dzoóc oih tr’clai lâng rau đha hum âng crâng k’coong lâng xa nul oih rooh bhrợ ha đoo hay ooy cr’chăl ahay.

Rớ pay dzong xoọc ta taanh căh ơy xang, lêy ooy c’lâng bê tong t’mêê vêy ta bhrợ xang coh prang bhươl cr’noon, t’cooh Năng đhr’ooi xay truih: Bêl ahay, Bến Giằng căh vêy c’lâng, công căh vêy đong ăt nhâm mâng, prang zập ooy năc zêng crâng k’coong, năc atôh n’leh muy bơr đhr’nong đong đh’rơơng coh crâng k’coong. Pr’ắt tr’mông bấc bhlâng năc đươi ooy bh’rợ tal ha rêê, bhrợ đhuốch, tu cơnh đêêc pr’loọng đong hân đoo zập c’moo công ha ul đharựt. Coh pazêng c’moo ahay, vêy Đảng, Nhà nước t’bhlâng bhrợ têng công trình điện, c’lâng, trường, trạm; zooi đoọng zên vặ, pa choom đhanuôr bhrợ cha, pa dưr kinh tế, năc pr’ắt tr’mông âng đhanuôr nâu cơy la lay cơnh lâng bêl ahay. “Đươi vêy k’rang lêy âng Đảng, Nhà nước năc pr’ắt tr’mông âng đhanuôr da ding k’coong ơy tr’xăl pa bhlâng choom bhui har, tơợ c’lâng p’rang, đong xang tươc ooy pa dưr kinh tế. Đhanuôr công doọ dzợ k’rang ooy đhr’năng ta bhúch cha, ta bhúch xấp. Hân đhơ t’cooh đhur năc acu công t’bhlâng ting pâh p’too pa choom đhanuôr, xay truih tước ooy pr’loọng đong, tô bhuh, bhươl cr’noon năc ta luôn đoàn kết, pr’ắt tr’mông ting t’ngay k’bhộ k’van, vel đong ting t’ngay liêm pr’hay lâh mơ. Đợ rau chr’năp âng văn hoá acoon coh ta luôn vêy ta zư lêy, pa dưr, pazêng rau j’niêng cr’bưn căh liêm crêê zêng vêy ta lơi. Pazêng ahêê năc đh’rưah pazum têy đoọng pa dưr pr’ắt tr’mông ting t’ngay k’bhộ k’van lâh mơ”.

Pazêng rau t’cooh bhươl Zơ Râm Năng t’mêê prá xay công năc cơnh cr’noọ âng đhanuôr pazêng acoon coh đhị đâu. Zr’lụ crâng k’coong lâng đợ bhươl cr’noon ch’ngai bha dăh coh 80 c’moo ahay nâu cơy ơy tr’xăl bâc pa bhlâng. Xoọc đâu, 100% chr’val zr’lụ đhanuôr Cơ Tu ơy vêy c’lâng ô tô tước ooy zr’lụ chr’val; điện âng k’tiêc k’ruung, đác ch’ngaách, sóng điện thoại, mạng imternet tươc ooy pazêng bhươl cr’noon coh zr’lụ ch’ngai bha dăh; đợ p’niên Cơ Tu tươc ooy trường bơơn lâh 95%; 100% chr’val zr’lụ đhanuôr Cơ Tu ăt mamông zêng vêy trạm y tế chr’val, đợ p’niên vêy ta tiêm chủng t’bhưah bơơn lâh 98%...

Đươi tơợ pazêng rau xa nay bh’rợ, dự án, chr’năp bhlâng zên âng pazêng xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung pa dưr pr’ăt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh, manuyh Cơ Tu nâu cơy ơy tr’xăl ooy cr’noọ, bh’rợ tr’nêng, xăl m’ma chr’noh, acoon bh’năn đoọng pa dưr rau bơơn pay pa chô. Tơợ muy n’năl tal crâng bhrợ ha rêê, choh abhoo, arong, p’loh băn t’rí, c’roóc… năc nâu cơy đhanuôr ơy n’năl choh crâng, choh tơơm zơ nươu, tơơm pay cha p’lêê, băn a ọc tăm, hươu sao, bhrợ du lịch bhươl cr’noon… Bấc pr’loọng đong ơy choom t’bil lơi đharựt ha ul, t’bhlâng bhrợ t’vaih cr’van cr’bhộ, nhâm mâng pr’ăt tr’mông. T’cooh Phạm Kim Thông, Trường phòng Kinh tế chr’val Sông Vàng prá xay: “L’lăm ahay, nông nghiệp âng chr’val bấc bhlâng năc choh keo, năc tơơm keo căh lâh mơ ooy kinh tế, tu cơnh đêêc đhanuôr xăl choh tơơm chr’noh, m’ma bh’năn ting c’lâng bh’rợ pa dưr rau chr’năp. Pa bhlâng, tơợ zên prặ âng 3 xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung pa dưr zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong, đhanuôr năc xăl choh tơơm quế, tơơm pay cha p’lêê lâng chr’năp bhlâng năc choh tơơm ra zeh. L’lăm ahay pr’đươi âng đhanuôr bhrợ têng năc muy tr’đoọng, tr’xăl lâng đươi dua coh pr’loọng đong năc xoọc đâu tơợ rau pr’đươi âng khoa học công nghệ, bâc đhanuôr năc n’năl xay p’căh lâng pa câl pr’đươi coh mạng xã hội cơnh Facebook, zalo…”

Đh’rưah lâng chính sách zooi đoọng ooy bh’rợ bhrợ cha, xăl tơơm chr’noh, acoon bh’năn năc ơy zooi đhanuôr pa dưr kinh tế, bấc vel đong dzợ t’bhlâng xay bhrợ bh’rợ pa choom đoọng bh’rợ tr’nêng, bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng; ra pặ đhị ăt mamông, t’bil lơi đong zir xrăh… zooi đhanuôr nhâm mâng pr’ắt tr’mông, têêm loom bhrợ cha đoọng t’bil lơi đharựt nhâm mâng. Tước nâu cơy, lâh 90% đong zir xrăh, đong t’răh ha ruôi coh zr’lụ da ding k’coong ơy vêy ta zooi bhrợ t’mêê, bhr’lậ pa liêm.

Đh’rưah lâng k’rang lêy ooy pr’ắt tr’mông đoọng ha đhanuôr, pazêng vel đong ơy đươi dua liêm choom pazêng zên prặ âng xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung đoọng bhrợ têng đong sinh hoạt văn hoá bhươl cr’noon; pa dưr cớ xa pazêng rau bhiệc bhan, pa dưr bhươl cr’noon bh’rợ tr’nêng… Bấc bhươl cr’noon văn hoá xang bêl vêy ta bhrợ têng, bhr’lậ pa liêm dưr vaih zr’lụ tước la lêy pr’hay pa bhlâng ha ta mooi ch’ngai đăn. Tơợ đêêc, n’jưah bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng, n’jưah pa dưr rau bơơn pay pa chô đoọng ha đhanuôr, ting n’năc zư lêy rau chr’năp pr’hay văn hoá ty đanh âng đhanuôr acoon coh. T’cooh Đỗ Hữu Tùng, Chủ tịch UBND chr’val Sông Kôn, zr’lụ vêy bhươl cr’noon du lịch Bhơ’hôông prá xay, 6 c’xêê tr’nơớp c’moo đâu, đợ ta mooi, coh đêêc vêy ta mooi tơợ k’tiêc k’ruung n’lơơng tước ooy cr’noon Bhơ’hôông bấc lâh mơ: “Coh 6 c’xêCê tr’nơrớp c’moo đâu cr’noon du lịch bhươl cr’noon năc đương hơnh deh bâc ta mooi tước la lêy. Coh ha y năc vêy bh’rợ pa dưr ta mooi tươc ooy bhươl cr’noon văn hoá du lịch n’nâu, đoọng h’cơnh ooy đhanuôr vêy rau pa chô nhâm mâng, pa dưr k’rơ pr’ăt tr’mông văn hoá, nhâm mâng rau liêm crêê coh pr’ắt tr’mông, ting chroi đoọng ooy xa nay pa dưr kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh quốc phòng âng vel đong. Vel đong t’bhlâng xay bhrợ p’xoọng đợ homestay, pa zêng bh’rợ kinh tế pa dưr du lịch đh’rưah lâng zư lêy văn hoá”.

Pazêng rau tr’xăl âng zr’lụ đhanuôr Cơ Tu căh năc muy xa nay la lay âng muy c’bhuh manuyh ting năc năc rau tr’xăl k’rơ pa bhlâng âng pazêng acoon coh ăt mamông coh zr’lụ da ding k’coong Trường Sơn. Hân đhơ cơnh đêêc, đoọng t’bhlâng pa dưr zr’lụ da ding k’coong nhâm mâng, lâh rau t’bhlâng xay bhrợ âng Đảng, Nhà nước; rau t’bhlâng âng chính quyền vel đong lâng pazêng ban, ngành, đoàn thể năc chr’năp bhlâng vêy đợ cr’noọ xa nay t’bhlâng z’lâh zr’năh k’đhap âng zập cán bộ, đảng viên lâng đhanuôr coh đâu. T’cooh Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Thành uỷ Đà Nẵng ơy pa gơi cr’noọ cr’niêng mâng loom tơợ p’rá xa nay prá xay đhị Đại hội đại biểu Đảng bộ chr’val Tây Giang cơnh đâu: “Năc t’bhlâng bhrợ pa dưr dal rau liêm choom âng cán bộ vêy cr’noọ t’bhlâng xay bhrợ. T’bhlâng xăl t’mêê ta béch g’lăng lâng pa dưr ooy cr’noọ xa nay bhrợ bhiệc liêm choom, chr’năp bhlâng năc chuyển đổi số lâng crêê cơnh lâng cr’noọ xa nay xay bhrợ bh’rợ tr’nêng coh đhr’năng t’mêê. Apêê cán bộ năc vêy cr’noọ cr’niêng t’mêê lâng t’bhlâng xay bhrợ k’rơ lâh mơ, vêy cơnh đêêc năc ahêê vêy mặ xay bhrợ bh’rợ tr’nêng coh xoọc đâu”./.

VÙNG NÚI PHÍA TÂY ĐÀ NẴNG VƯƠN MÌNH

Nếu ai đã từng đặt chân tới vùng núi phía Tây thành phố Đà Nẵng (mới) cách đây vài thấp kỷ, hẳn sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước sự hồi sinh kỳ diệu hôm nay. Từ những bản làng heo hút, biệt lập nơi rừng sâu núi thẳm nay đã khoác lên mình diện mạo mới tươi sáng và tràn đầy hy vọng.

Sáng sớm, khi giọt sương mai còn đọng trên những tán rừng, già làng Zơ Râm Năng ở thôn A Liêng, xã Bến Giằng đã dậy nhóm lửa nấu nước pha trà. Mùi khói bếp quyện trong hương rừng và tiếng củi reo lách tách gợi già nhớ về một thời xa xưa.

Với tay lấy chiếc gùi còn đan dở, nhìn ra con đường bê tông mới mở uốn lượn khắp các thôn làng vùng cao, già Năng chậm rãi kể: Ngày xưa, Bến Giằng chẳng có đường, cũng chẳng có nhà cửa kiên cố,  khắp nơi chỉ toàn rừng sâu, núi thẳm, thấp thoáng đây đó là những  căn nhà lá sập sệ chênh vênh, heo hút nơi sườn núi. Cuộc sống chủ yếu chặt cây, đốt rừng, làm rẫy nên nhà nào cũng đói nghèo. Những năm qua, được Đảng, Nhà nước quan tâm đầu tư các công trình điện, đường, trường, trạm; hỗ trợ vốn, hướng dẫn bà con làm ăn, phát triển kinh tế, đời sống người dân nay đã khác xưa: “Nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước mà đời sống người dân miền núi đã thay đổi rất đáng mừng, từ đường sá, nhà cửa đến phát triển kinh tế. Người dân cũng không còn lo thiếu ăn, thiếu mặc. Dù tuổi cao nhưng tôi vẫn thường xuyên tham gia vận động, tuyên truyền đến gia đình, tộc họ, thôn xóm phải luôn đoàn kết, đời sống ngày càng đi lên, quê hương ngày càng phát triển. Những giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp phải luôn duy trì, gìn giữ, những phong tục tập quán lạc hậu thì phải xoá bỏ. Tất cả chúng ta phải cùng chung tay để làm sao cuộc sống ngày càng phát triển, giàu mạnh hơn”.

Những gì già làng Zơ Râm Năng vừa nói cũng là cảm nhận chung của đồng bào các dân tộc thiểu số nơi đây. Vùng núi rừng với những bản làng biệt lập giữa đại ngàn của 80 năm trước nay đang chuyển mình mạnh mẽ. Hiện, 100% xã vùng đồng bào Cơ Tu đã có đường ô tô đến trung tâm xã; điện lưới quốc gia, nước sạch, sóng điện thoại, mạng interner đến với các bản làng vùng sâu, vùng xa; tỷ lệ trẻ em Cơ Tu đến trường đạt trên 95%; 100% xã vùng đồng bào Cơ Tu sinh sống có trạm y tế xã, tỷ lệ trẻ em được tiêm chủng mở rộng đạt hơn 98%...

Thông qua các chương trình, dự án, đặc biệt là nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, người Cơ Tu nay đã thay đổi nếp nghĩ, cách làm, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, con vật nuôi để nâng cao thu nhập. Từ chỗ chỉ biết làm lúa rẫy, trồng ngô, khoai, sắn, chăn nuôi trâu bò thả rông…thì nay bà con đã biết trồng rừng, phát triển cây dược liệu, cây ăn quả, nuôi heo bản địa, hươu sao, làm du lịch cộng đồng… Nhiều hộ đã thoát được nghèo, vươn lên làm giàu, ổn định cuộc sống. Ông Phạm Kim Thông, Trưởng phòng Kinh tế xã Sông Vàng cho biết: “Trước đây, nông nghiệp của địa phương chủ yếu trồng cây keo là chủ lực nhưng tính tính ra thì cây keo không có kinh tế nên bà con đã chuyển đổi cây trồng, con vật nuôi theo hướng liên kết chuỗi. Đặc biệt, từ nguồn vốn 3 chương trình mục tiêu quốc gia phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, bà con đã chuyển qua trồng cây quế, cây ăn trái và đặc biệt là cây chè dây. Trước đây, sản phẩm của bà con làm ra chủ yếu để trao đổi và phục vụ trong gia đình nhưng giờ với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ, nhiều bà con đã biết biết tự quáng bá, giới thiệu và bán sản phẩm trên mạng xã hội như Facebook, Jalo .”

 Cùng với các chính sách hỗ trợ sinh kế, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, con vật nuôi giúp bà con phát triển kinh tế, nhiều địa phương còn đặc biệt quan tâm đến công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm; sắp xếp dân cư, xóa nhà tạm..giúp bà con ổn định cuộc sống, yên tâm làm ăn để thoát nghèo bền vững. Đến nay, hơn 90% nhà tạm, nhà dột nát trên địa bàn vùng cao đã được hỗ trợ để xây mới, sửa chữa.

Bên cạnh chăm lo đời sống vật chất cho bà con, các địa phương đã chủ động vận dụng hiệu quả nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia để đầu tư xây dựng nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng; phục dụng các hoạt động lễ hội, khôi phục làng nghề.. Nhiều làng văn hóa sau khi được đầu tư bảo tồn đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách gần xa. Qua đó, vừa giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho bà con, vừa góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy được giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Ông Đỗ Hữu Tùng, Chủ tịch UBND xã Sông Kôn, nơi có điểm du lịch Bh’ hồông nổi tiếng cho biết, 6 tháng đầu năm nay, lượng du khách, trong đó có khách quốc tế đến với làng Bh’hồông tăng đáng kể: “Làng du lịch cộng đồng đã đón được rất nhiều du khách trong 6 tháng đầu năm. Sắp tới sẽ kích cầu thu hút  khách đến với làng văn hóa du lịch này, để làm sao nhân dân có thu nhập ổn định, nâng cao văn hóa tinh thần, đảm bảo được an sinh xã hội, góp phần vào việc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng của địa phương. Địa phương tiếp tục quan tâm đầu tư thêm những mô hình homestay, các mô hình kinh tế phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa”.

Những đổi thay của vùng đồng bào Cơ Tu không chỉ là câu chuyện riêng của một cộng đồng mà còn phản ánh sự chuyển mình mạnh mẽ của các dân tộc thiểu số sống trên dãy Trường Sơn. Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển vùng cao một cách bền vững ngoài sự quan tâm đầu tư của Đảng, Nhà nước; sự nỗ lực của chính quyền địa phương và các ban, ngành đoàn thể còn rất cần ý thức tự lực, tự cường, vượt khó vươn lên của mỗi cán bộ đảng viên và người dân nơi đây. Ông Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng đã gửi gắm niềm tin qua lời phát biểu chỉ đạo tại Đại hội đại biểu Đảng bộ xã Tây Giang như thế này: “Phải tập trung xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ có ý chí, khát vọng vươn lên. Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và xây dựng phương pháp, cách thức làm việc khoa học, chuyên ngừa, đặc biệt là ứng dụng, chuyển đổi số và đáp ứng với yêu cầu thực hiện nhiệm vụ trong tình hình mới. Đội ngũ cán bộ cần phải có khát vọng mới, ý chí và sự quyết tâm rất cao thì chúng ta mới thực hiện được các nhiệm vụ”./.