Ooy đâu, bh’rợ prá xay coh vel đông lâng đợ bhiệc bhrợ liêm choom, glặp lâng đhr’năng lalua âng zâp vel đông ơy chrooi pa xoọng pa dưr dal c’năl bh’rợ, tr’xăl cr’noọ bh’rợ, bhiệc bhrợ âng đhanuôr da ding k’coong, zr’lụ đhanuôr acoon coh.

Học lớp 9 căh liêm xang, Ka Phu L. coh vel Pà Ong, chr’val Cà Dy lâng Bhnươch Thị Q. coh thị trấn Thạnh Mỹ, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam tr’kiêng xang nặc pr’zươc lơi học đoọng tr’pay diịc điêl. Đhị xoọc c’moo “Cha căh ơy k’bhộ, k’rang căh tươc” hân đhơ cơnh đêếc, tu tr’kiêng đâh năc 2 anhi pr’zợc p’niên nâu căh châc k’rang bhiệc học ha dợ tr’pay diịc điêl. Bơơn năl cr’liêng xa nay nâu đăh đhanuôr, zâp apêê coh Tổ prá xay vel đông âng vel Pà Ong ơy chô tươc đông Ka Phu L., xay moon đăh Luật tr’pay diịc điêl, đợ râu căh liêm crêê âng bhiệc tr’pay đâh, p’too moon a’đhi lươt học cớ căh cậ pa choom bh’rợ tr’nêng đoọng mặ choom k’rang lêy pr’ăt tr’mung ha y chroo âng đay. Lâng râu prá xay tr’xin j’ooi, liêm ta nih âng Tổ prá xay coh vel đông, Ka Phu L. ơy xrặ bha ar gr’hoot moon doọ dzợ tr’pay diịc điêl bêl căh tươc c’moo lâng năc ting pa choom bh’rợ tr’nêng lâng bh’rợ hàn đhị 1 trường bh’rợ tr’nêng coh vel đông: “Acu vêy tr’kiêng lâng mưy cha nặc ma mơ c’moo n’niên năc kiêng tr’pay, xang nặc vêy apêê a’dêy a’ngăh coh vel moon p’too acu oó đâh tr’kiêng tr’pay. Acu ting xơợng cơnh apêê p’too pa choom lâng đươi bhrợ liêm crêê cơnh apêê moon, bêl tươc c’moo năc vêy choom tr’pay diịc điêl”.

Zêl cha groong liêm choom apêê tr’pay bêl căh tươc c’moo năc mưy ooy k’zệt tu bhiệc âng Tổ prá xay vel đông coh vel Pà Ong, chr’val Cà Dy, chr’hoong Nam Giang ơy bhrợ ooy cr’chăl hanua. Anoo Ka Hiên Thọ, Trưởng vel Pà Ong moon, Tổ prá xay vel bhươl coh vel Pà Ong vêy ta bhrợ pa dưr m’pâng c’moo 2024, pa zêng vêy 10 cha nặc. Xang bêl moot bhrợ, lâng đợ c’năl bh’rợ ơy bơơn Hội Liên hiệp pân đil chr’hoong moon đoong, zâp apêê coh tổ ta luôn prá xay tươc đhanuôr zâp bêl g’luh họp vel lâng bhrợ pa liêm bâc tu bhiệc cơnh tr’pay diịc điêl bêl căh tươc c’moo, tr’zêệng k’tiêc k’bunh, ặt ma mung căh liêm crêê coh vel đông... Ting cơnh anoo Ka Hiên Thọ, hân đhơ t’mêê moot bhrợ ooy cr’chăl căh mơ đenh năc Tổ prá xay vel đông ơy chrooi pa xoọng zooi đhanuôr năl liêm ghit lâh mơ zâp quy định âng pháp luật đăh liêm ma mơ pân jưih pân đil, doọ jợ k’đị pân đil, zâp j’niêng cr’bưn căh liêm crêê, tr’xăl cr’noọ bh’rợ, bhiệc bhrợ têng đoọng tr’xăl bhiệc bhrợ têng cha, pa dưr pr’ăt tr’mung: “Xang bêl bhrợ pa dưr, c’la cu cung cơnh zâp apêê coh đâu ơy bhrợ p’căh trách nhiệm âng đay đăh bh’rợ prá xay coh đhanuôr. Tr’nơợp nắc xay moon đoọng đha đhâm xa dơơr lâng k’căn k’conh năl đăh bhiệc tr’pay bêl căh tươc c’moo; xang nặc moon đoọng đhanuôr đươi bhrợ pr’ăt tr’mung văn hoá đhị zr’lụ dân cư; lơi jợ đợ j’niêng bh’rợ căh liêm crêê; pa dưr pr’ăt bh’rợ đoàn kêt coh vel lâng đươi bhrợ zâp c’lâng xa nay, chính sách âng Đảng, Nhà nước”.

Tươc đâu, đhị chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam ơy vêy 17 Tổ prá xay vel đông bơơn bhrợ pa dưr lâng moót bhrợ. Zâp tổ vêy 10 cha nặc năc cán bộ hội pân đil, nông dân, đoàn đha đhâm c’moor, cựu chiến binh, Mặt trận vel lâng manưih bâc ngai chăp coh đhanuôr. Lâh mơ, Hội Liên hiệp pân đil chr’hoong Nam Giang dzợ bhrợ pa dưr 6 Câu lạc bộ Thủ lĩnh âng râu tr’xăl đhị zâp trường THCS, THPT vêy học sinh bán trú. Ooy zâp g’luh sinh hoạt CLB, zooi đoọng apêê a’đhi học sinh pa dưr dal c’năl bh’rợ đăh liêm ma mơ pân jưih pân đil, zêl cha groong tr’vay tr’lin lâng p’niên, tr’vay coh apêê học sinh, vay zi năh p’niên, tr’pay diịc điêl bêl căh tươc c’moo lâng crêê đhi noo bhúh xoọng... Cô Vương Thị Ánh, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS liên xã Cà Dy - Tà Bhing, chr’hoong Nam Giang đoọng năl:“Tươc đâu, apêê a’đhi cung ơy năl ghit lâh đoọng năl zư lêy c’la đay. Bâc c’moo chô ooy đâu, học sinh âng trường tơợp lớp 6 tươc lớp 9 doọ vêy a’đhi n’đoo ta zi năh. Crêê tươc dự án 8 đắh zư lêy quyền lợi pân đil lâng p’niên n’đil, trường cung vêy bơơn Hội pân đil tỉnh Quảng Nam lươt bhrợ pa dưr câu lạc bộ Thủ lĩnh moon pa choom, đoọng tài liệu đoọng nhà trường bhrợ g’luh prá xay đoọng ha pêê a’đhi”.

Pr’căn A Rất Thị Hoa, Chủ tịch Hội Liên hiệp pân đil chr’hoong Nam Giang đoọng năl, năc vel đông vêy bâc đhanuôr acoon coh, tổ prá xay vel đông âng Hội bhrợ pa dưr p’ghít lêy xay moon, k’đươi đhanuôr tr’xăl cr’noọ bh’rợ, bhiệc bhrợ têng, oó dzợ k’đị pân đil, lơi jợ j’niêng cr’bưn căh liêm crêê; pa dưr k’rơ bhiệc xay moon zêl cha groong tr’pay diịc điêl bêl căh tươc c’moo lâng crêê đhi noo bhúh xoọng; lêy cha mêêt, năl ghit cr’noọ bh’rợ âng đhanuôr moon zr’nưm, âng pân đil lâng p’niên n’đil moon lalay... Xang bêl bhrợ pa dưr, apêê coh zâp tổ prá xay vel đông nâu lâng CLB Thủ lĩnh âng râu tr’xăl zêng bơơn pa choom pa dưr dal c’năl bh’rợ, lêy bhrợ c’lâng bh’rợ, prá xay, bhrợ pa liêm đợ râu bhiệc dưr vaih lâng zâp đăh bhiệc ta luôn vaih coh vel đông căh cậ coh trường học. Ting pr’căn A Rất Thị Hoa, đhị lêy cha mêêt coh zâp vel đông, zêng lêy đhanuôr rơơm kiêng zư đợc bh’rợ âng zâp tổ prá xay vel đông nâu cung cơnh zâp “Địa chỉ tin đươi”: “Azi lêy cha mêêt cớ zâp tổ prá xay vel đông ơy bhrợ pa dưr, họp cớ tổ prá xay vel đông, lêy bhrợ ha cơnh, liêm choom hay căh lâng vêy dzợ bhrợ pa dưr hay căh. Azi cung lêy cha mêêt chr’val n’đoo lêy bhrợ pa dưr đhị địa chỉ tin đươi. Tu địa chỉ tin đươi nâu lâh mơ năc đhị đoọng apêê a’đhi amoó vêy đhị ặt đhêy, xay truih ooy đợ râu bhiệc vay zi năh coh đông. Đhanuôr cung moon lêy zư bh’rợ nâu”.

Bhrợ têng xa nay bh’rợ k’tiêc k’ruung pa dưr pa xớc pr’ăt tr’mung zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong, Hội Liên hiệp pân đil tỉnh Quảng Nam ơy bhrợ pa dưr lâng lêy bhrợ zâp Tổ prá xay vel đông, Địa chỉ tin đươi, CLB Thủ lĩnh âng râu tr’xăl đhị zâp chr’hoong da ding k’coong. Hội cung ơy bhrợ pa choom, pa dưr dal c’năl bh’rợ, zooi đoọng zâp tổ prá xay bhrợ liêm choom. Lâh mơ, zâp bh’rợ lơơng âng dự án 8 đăh “Bhrợ têng liêm ma mơ pân jưih pân đil lâng bhrợ liêm choom đợ bhiệc xay moon đâh hân lâng pân đil, p’niên k’tứi”, bơơn xay bhrợ cung ơy zooi đhanuôr, lâh mơ năc đhanuôr acoon coh tr’xăl cr’noọ bh’rợ lâng bhrợ liêm ma mơ pân jưih pân đil, zư lêy quyền lợi pân đil lâng p’niên. Pr’căn Đặng Thị Lệ Thủy, Chủ tịch Hội Liên hiệp pân đil tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “Azi k’đươi moon, lêy bhrợ bh’rợ prá xay cung cơnh k’đươi moon đăh c’năl bh’rợ âng pân đil, pay râu hâng hơnh âng pân đil bhrợ đh’năng đoọng xay moon cha mêêt đăh bh’rợ nâu, pa dưr dal bh’rợ lêy cha mêết xay moon đoọng k’đươi moon chính sách crêê tươc pân đil, p’niên, pr’loọng đông lâng liêm ma mơ pân jưih pân đil”./.

HIỆU QUẢ TRUYỀN THÔNG CỘNG ĐỒNG Ở VÙNG NÚI QUẢNG NAM

Sau hơn 3 năm thực hiện, các hoạt động của Dự án 8 “Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em” được các cấp hội phụ nữ khu vực miền núi, vùng cao tỉnh Quảng Nam triển khai hiệu quả. Trong đó, công tác truyền thông cộng đồng với những cách làm linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với tình hình thực tế của các địa phương đã góp phần nâng cao nhận thức, thay đổi nếp nghĩ, cách làm của người dân miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Học dở lớp 9, Ka Phu L. ở thôn Pà Ong, xã Cà Dy và Bhnước Thị Q. ở thị trấn Thạnh Mỹ, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam yêu đương rồi rủ nhau bỏ học để kết hôn. Ở cái tuổi “Ăn chưa no, lo chưa tới” nhưng vì yêu đương sớm nên 2 bạn nhỏ không còn lo chuyện học hành mà muốn đến với nhau để thành chồng vợ. Nắm bắt thông tin từ người dân, các thành viên Tổ truyền thông cộng đồng thôn Pà Ong đã đến tận nhà Ka Phu L., tuyên truyền về Luật Hôn nhân và gia đình, những tác hại của việc kết hôn sớm, khuyên nhủ em tiếp tục đến trường hoặc học nghề để lo cho tương lại của mình. Với sự tuyên truyền mềm dẻo, tận tình, thấu đáo của Tổ truyền thông cộng đồng, Ka Phu L. đã viết bản cam kết không kết hôn khi chưa đủ tuổi và quyết định theo học nghề hàn tại 1 trường nghề ở địa phương. “Con quen một bạn cùng tuổi nên muốn lấy nhau, sau đó các cô chú ở trong thôn đến khuyên nhủ con không nên yêu đương sớm. Con nghe theo lời các cô chú và thực hiện đúng lời cô chú dạy bảo, đủ tuổi mới kết hôn.”

Ngăn chặn thành công trường hợp tảo hôn chỉ là một trong hàng chục vụ việc mà Tổ truyền thông cộng đồng thôn Pà Ong, xã Cà Dy, huyện Nam Giang đã thực hiện trong thời gian qua. Anh Ka Hiên Thọ, Trưởng thôn Pà Ong cho biết, Tổ truyền thông cộng đồng thôn Pà Ong được thành lập giữa năm 2024, gồm 10 thành viên. Sau khi đi vào hoạt động, với những kiến thức đã được Hội LHPN huyện phổ biến, các thành viên trong tổ thường xuyên tuyên truyền đến bà con thông qua các cuộc họp thôn và giải quyết nhiều vụ việc như tảo hôn, tranh chấp đất đai, bất hòa thôn xóm… Theo anh Ka Hiên Thọ, dù mới chỉ hoạt động trong thời gian ngắn nhưng Tổ truyền thông cộng đồng đã góp phần giúp người dân hiểu thêm các quy định của pháp luật về bình đẳng giới, loại bỏ định kiến giới, các tập tục lạc hậu, thay đổi nếp nghĩ, cách làm để chuyển đổi sản xuất, phát triển kinh tế. “Sau khi thành lập, bản thân tôi cũng như các thành viên đã thể hiện trách nhiệm của mình trong công tác truyền thông cộng đồng. Thứ nhất là tuyên truyền cho thanh thiếu niên và phụ huynh về nạn tảo hôn; rồi tuyên truyền bà con chấp hành đời sống văn hóa ở khu dân cư; xóa bỏ hủ tục; phát huy tinh thần đoàn kết trong thôn xóm và chấp hành các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước.”

Đến nay, tại huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đã có 17 Tổ truyền thông cộng đồng được thành lập và đi vào hoạt động. Mỗi tổ gồm 10 thành viên là cán bộ hội phụ nữ, nông dân, đoàn thanh niên, cựu chiến binh, Mặt trận thôn và người có uy tín trong cộng đồng. Ngoài ra, Hội LHPN huyện Nam Giang còn thành lập 6 Câu lạc bộ Thủ lĩnh của sự thay đổi tại các trường THCS, THPT có học sinh bán trú. Thông qua các buổi sinh hoạt CLB, giúp các em học sinh nâng cao kiến thức về bình đẳng giới, phòng chống bạo lực với trẻ em, bạo lực học đường, xâm hại tình dục, tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết… Cô Vương Thị Ánh, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS liên xã Cà Dy –TaBhing, huyện Nam Giang cho biết: “Đến nay, các em cũng đã có kỹ năng hơn để tự bảo vệ mình. Nhiều năm trở lại đây, học sinh của trường từ lớp 6 đến lớp 9 không có em nào bị xâm hại. Liên quan đến dự án 8 về bảo vệ quyền lợi phụ nữ và trẻ em gái, trường cũng được Hội Phụ nữ tỉnh Quảng Nam lên tổ chức thành lập câu lạc bộ thủ lĩnh cũng hướng dẫn, cung cấp tài liệu để nhà trường định kỳ tổ chức truyền thông cho các em”.

Bà A Rất Thị Hoa, Chủ tịch Hội LHPN huyện Nam Giang cho biết, là địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số, tổ truyền thông cộng đồng do Hội thành lập chú trọng tuyên truyền, vận động bà con thay đổi nếp nghĩ, cách làm, xóa bỏ định kiến giới, tập tục lạc hậu; đẩy mạnh tuyên truyền phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết; theo dõi, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của người dân nói chung, phụ nữ và trẻ em gái nói riêng... Sau khi thành lập, thành viên các tổ truyền thông cộng đồng và CLB Thủ lĩnh của sự thay đổi đều được tập huấn, nâng cao kiến thức, kỹ năng lập kế hoạch, tuyên truyền, xử lý tình huống và các vấn đề thường xảy ra ở cộng đồng dân cư hay trong trường học. Theo bà A Rất Thị Hoa, qua giám sát tại các địa phương, hầu hết bà con đều mong muốn duy trì hoạt động các tổ truyền thông cộng đồng cũng như các “Địa chỉ tin cậy”: “Chúng tôi giám sát lại các tổ truyền thông cộng đồng đã thành lập, họp lại tổ truyền thông cộng đồng, hướng hoạt động như thế nào, có hiệu quả hay không và có nên thành lập nữa hay không. Chúng tôi cũng xem xét lại xã nào nên thành lập địa chỉ đáng tin cậy. Bởi địa chỉ đáng tin cậy chủ yếu là nơi để chị em có nơi cư trú, báo tin về những vấn đề bạo lực gia đình. Bà con cũng nói rằng nên duy trì hoạt động”.

 Thực hiện Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng DTTS và miền núi, Hội LHPN tỉnh Quảng Nam đã thành lập và vận hành các Tổ truyền thông cộng đồng, Địa chỉ tin cậy, CLB Thủ lĩnh của sự thay đổi ở các huyện miền núi, vùng cao. Hội cũng đã tổ chức tập huấn, nâng cao kiến thức, giúp các tổ truyền thông hoạt động hiệu quả. Ngoài ra, các hoạt động khác của dự án 8 về "Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em", được triển khai cũng đã giúp người dân, đặc biệt là đồng bào DTTS thay đổi nhận thức và hành động về bình đẳng giới, bảo vệ quyền lợi phụ nữ và trẻ em. Bà Đặng Thị Lệ Thủy, Chủ tịch Hội LHPN tỉnh Quảng Nam cho biết: "Chúng tôi chỉ đạo, điều hành công tác tuyên truyền cũng như vận động về sự nhận thức của phụ nữ, lấy sự hài lòng của phụ nữ làm thước đo để đánh giá phong trào, nâng cao chất lượng giám sát phản biện đề xuất chính sách liên quan đến phụ nữ, trẻ em, gia đình và bình đẳng giới"./.