Nghệ nhân Cơlâu Bhlao coh vêêl Voòng, chr’val Hùng Sơn c’moo đâu âi 73 c’moo. T’cooh bơơn pa choom z’hai bhrợ adooh n’joong tơợ bâc c’moo ting ca conh moot ooy crâng da ding đoọng chơơc lêy n’loong pay n’căr đoọng bhrợ adooh ha đong xâp. T’cooh Bhlao đoọng năl, đoọng bhrợ muy bêệ adooh n’căr n’loong crêê cơnh cr’noọ căh vêy u buôn, tu kiêng vêy bâc c’rơ g’lêêh lâng râu mâng loom, z’hai g’lăng. Tr’nơơp, ma nưih bhrợ năc moot ooy crâng chơơc lêy đợ râu n’loong cơnh tacoong, tađuch… năc đợ n’căr n’loong u cơợng lâng vêy bâc dzêệt. xang n’năc, đươi a chị  oot prang bha lâng n’loong đoọng n’căr, đươi đhêl căh câ n’căt n’loong m’bhí pa ghlêy n’căr bêl công dzợ u t’mêê, bhrợ t’vaih u l’boot, c’đă…“Nâu đoo công năc c’năt k’đhap bhlâng, kiêng ma nuih bhrợ choom vêy  z’hai, bhrợ liêm đoọng n’căr n’đhang doó bhrợ pa nhoonh. Bâc ngai công moot ooy crâng loó n’căr n’đhang tươc bêl m’bhí năc zêng u nhoonh lâng tr’toot tu cơnh đêêc căh choom đươi. Năc đhêêng apêê ngai vêy loom mâng, z’hai nêêh năc coh 2-3 t’ngay năc vêy choom bhrợ muy bêệ a dooh n’joong” - t’cooh Cơlâu Bhlao moon ghít.

Xang bêl m’bhí pa ghlêy, n’căr n’loong bơơn chong coh đac uh đh’rưah lâng apêê ha la crâng đoọng doó choom ca moot cha lâng bhrợ t’vaih đha hum. Chong tơợ 7 tươc 10 t’ngay năc ha dưr vaih n’căr n’loong puôh pa gooh coh bơr pêê t’ngay cớ vêy choom bhrợ xa nâp, a dooh, n’đooh, n’dzăl (g’hul). Apêê râu adooh n’joong công bơơn bhrợ ting cơợng, c’đă la lay mơ đoọng xâp ting hân noo; adooh đoọng ha ma nưih lươt p’pănh năc vêy mơ cơợng lâh đoọng g’đach c’riah âng a đhăh dzăm, cha răh độc…

K’đhơợng moọng lêy a dooh bhrợ tơợ n’căr n’joong, t’cooh Cơlâu Bhlao xay moon, bêl ahay muy bêệ a dooh n’joong xăl muy p’nong aoc pâ 3 cha đa: “Bâc c’moo ahay, muy bảo tàng coh Hà Nội k’đươi acu bhrợ tươc 200 bêê adooh n’joong. G’luh đăn đâu năc vêy bảo tàng Hà Nội k’đươi acu bhrợ 670 bêệ, Bảo tàng Quảng Nam k’đươi bhrợ 30 bêệ lâng prang ngành văn hóa chr’hoong Tây Giang ty công k’đươi bhrợ 20 bêệ. Ha dợ zâp t’ngay công dzợ vêy bơr ngai k’đươi bhrợ đoọng ting pâh apêê bh’rợ văn hóa, biểu diễn văn nghệ… Muy bêệ cơnh đêêc, apêê đoo chroot ha cu 2 - 3 ha riêng r’bhâu a năm, n’đhơ  căh u bâc t’piing lâng c’rơ g’lêêh n’đhang acu công kiêng bhrợ. Bhrợ đoọng zư đơc, lâng xay pa căh chr’năp pr’hăt ty đanh âng ma nưih Cơ Tu hêê”-t’cooh Cơ lâu Bhlao xay truih. 

Vêy muy cr’chăl đanh, xa nâp n’căr n’loong âng ma nưih Cơ Tu đăn cơnh bil pât ă coh pr’ăt tr’mông lâng apêê bhiêc bhan vêêl bhươl. Cơnh lâng râu t’bhlâng lưch loom zư đơc apêê chr’năp văn hóa cơnh Cơlâu Bhlao âi zooi apêê bêệ xa nâp n’căr n’loong âng ma nưih Cơ Tu dưr vaih ting t’ngay ting bâc đhị apêê bh’rợ văn hóa ga măc k’tứi, chroi đoọng coh apêê Bảo tàng văn hóa ga măc.

T’cooh Pơloong Nhơơch, Bí thư Chi bộ vêêl Voòng, chr’val Hùng Sơn hâng hơnh, coh cr’liêng măt âng đha nuôr Voòng, t’cooh Bhlao năc “cr’van chr’năp” vêy bâc râu chroi đoọng coh bh’rợ zư đơc lâng pa dưr cớ apêê chr’năp văn hóa âng ma nưih Cơ Tu.“T’cooh Bhlao năc ma nưih z’hai g’lăng, năl ghit bâc râu, bơơn đha nuôr chăp nhêr. Lâh z’hai bhrợ xa nâp n’căr n’loong, t’cooh dzợ choom bhrợ t’vaih lâng cha ơh đợ tr’coó xa nul ty đanh, năc nghệ nhân cooch booc z’hai g’lăng, choom taanh dzăc, dhưưng xí n’đhơ prá pr’ma bhrợ bh’nooch. T’cooh vêy c’rơ  pa dưr loom chăp kiêng văn hóa công cơnh t’bhlâng pa choom đoọng đợ đhr’niêng bh’rợ ha pr’châc p’niên coh zr’lụ zư đơc lâng pa dưr”- t’cooh Pơloong Nhơơch hâng hơnh.

Anoo Coor Tiếng (29 c’moo) năc muy coh 15 đha đhâm c’mọor coh vêêl Voong, chr’val Hùng Sơn bơơn t’cooh Cơlâu Bhlao lưch loom pa choom đoọng bâc đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Cơ Tu. Tươc đâu, anoo âi bơơn năl ghit z’hai taanh dzăc, đhưưng xí lâng xooc pa choom prá pr’ma bhrợ bh’nooch. “Acu pr’đoọng bhlâng bêl bơơn abhươp Cơlâu Bhlao pa choom đoọng, pa liêm pa mâng c’năl ooy bh’rợ văn hóa âng acoon coh đay. Acu căh muy choom taanh dzăc, plong khèn, plong aluôt năc dzợ pa choom tơợ đoo ng’cơnh ma mông liêm cra lâng đha nuôr. Bâc râu đâu zooi pr’châc p’niên cơnh azi năl ghit lâng t’bhlâng lâh mơ đoọng zư đơc lâng xay pa căh apêê chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng lang aconh abhươp đơc đoọng” – a’noo Coor Tiếng mr’har moon.

Cơnh lâng râu chroi đoọng coh bh’rợ zư đơc văn hóa ty đanh, t’cooh Cơlâu Bhlao âi hâng hơnh bơơn Chủ tịch nước cher đoọng ch’ner Nghệ nhân ưu tú. Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy chr’val Hùng Sơn Ông Văn Kiêm đoọng năl, t’cooh Cơlâu Bhlao năc ma nưih lính Ava Hồ năc đảng viên gương mẫu, cán bộ y tế cr’chăl k’tiêc k’ruung tr’xăl t’mêê. Pa bhlâng năc, t’cooh dzợ bơơn năl tươc năc ma nưih bhrợ c’lâng, chơơc lêy c’lâng đăn bhlâng p’têêt lâng zr’lụ 7 ty nâu câi năc chr’val Hùng Sơn xiêr ooy trung tâm chr’val Tây Giang t’mêê nâu câi.

“Chr’val Hùng Sơn cơnh lâng lâh 99% ma nưih Cơ Tu vêy bâc đhr’niêng bh’rợ ty đanh chr’năp pr’hăt. Coh đêêc, nghệ nhân ưu tú Cơ Tu Cơlâu Bhlao coh vêêl Voòng bơơn lêy năc bảo tàng văn hóa ma mông âng đha nuôr Cơ Tu. N’đăh chính quyền vêêl đong công pa bhlâng chăp lêy bh’rợ zư đơc apêê đhr’n’niêng bh’rợ âng vêêl đong đhị apêê pr’đơợ zên pră, bh’rợ xa nay đơc đoọng ha zr’lụ acoon coh lâng da ding ca coong n’năc, p’zay ha dưr dal pr’ăt tr’mông ha đha nuôr, chroi đoọng zư nhâm an ninh quốc phòng nhâm mâng” - t’cooh Ông Văn Kiêm đoọng năl./.

NGHỆ NHÂN ƯU TÚ CƠ LÂU BHLAO - KHO TÀNG VĂN HÓA SỐNG CỦA NGƯỜI CƠ TU

Nghệ nhân Ưu tú Cơ Lâu Bhlao ở thôn Voong, xã Hùng Sơn, thành phố Đà Nẵng được người dân trong vùng ví như kho tàng văn hóa quý giá của đồng bào Cơ Tu. Không chỉ am hiểu sâu sắc nhiều giá trị văn hóa truyền thống, già Bhlao còn là một trong số rất ít người biết kỹ thuật làm trang phục từ vỏ cây cổ xưa của người Cơ Tu.

Nghệ nhân Cơ Lâu Bhlao ở thôn Voong, xã Hùng Sơn năm nay đã 73 tuổi. Ông học được kỹ thuật làm áo vỏ cây từ những năm theo cha vào tận rừng sâu, núi thiêng để tìm nguyên liệu phục vụ đời sống gia đình. Già Bhlao cho biết, để làm một chiếc áo bằng vỏ cây ưng ý không phải dễ, vì cần nhiều công sức và sự tỉ mỉ, khéo léo. Đầu tiên, người làm phải vào rừng sâu tìm cho được loại cây như tr’rang, t’coóng, t’dúir, amướt, cây mít rừng… là những cây vỏ dày và nhiều mủ. Sau đó, dùng rựa khứa quanh thân để lột lấy vỏ, dùng đá hoặc khúc cây ngắn đập dập vỏ cây khi vẫn còn tươi, tạo độ mềm, mảnh...“Đây là công đoạn khó nhất, đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm, kỹ thuật đập tốt để vỏ cây không bị nát, đứt. Nhiều người cũng vào rừng lột vỏ cây nhưng tới công đoạn đập thì bị nát và đứt nên không sử dụng được. Chỉ những người có tính kiên nhẫn, tỉ mỉ, chịu khó đập nhẹ nhàng từng tí một trong 2-3 ngày thì mới làm được nguyên liệu để làm một chiếc áo vỏ cây” – già Cơ Lâu Bhlao cho biết. 

Sau khi đập dập, vỏ cây được ngâm trong nước nấu cùng các loại lá rừng để chống mối mọt và tạo hương thơm. Ngâm từ 7 đến 10 ngày thì vớt vỏ cây ra phơi nắng, phơi sương trong vài ngày nữa mới có thể làm thành váy, áo, mũ hay khố. Các loại áo vỏ cây cũng được làm theo độ dày, mỏng khác nhau để mặc theo mùa; áo cho người đi săn thì có độ dày hơn để tránh móng vuốt thú dữ, tên độc…

Nâng niu chiếc áo làm từ vỏ cây amướt, già Cơ Lâu Bhlao bộc bạch, khi xưa một chiếc áo vỏ cây có thể đổi một con heo đã 3 gang tay: “Mấy năm trước, một bảo tàng ở Hà Nội đặt tôi làm tận 200 chiếc áo bằng vỏ cây. Đợt gần đây thì có Bảo tàng Hà Nội đặt 60 bộ, Bảo tàng Quảng Nam đặt làm 30 bộ và cả ngành văn hóa huyện Tây Giang cũ cũng đặt làm 20 bộ. Còn thường ngày vẫn có vài người đặt làm vài chiếc để tham gia các sự kiện văn hóa, biểu diễn văn nghệ… Mỗi bộ như vậy, người ta trả 2-3 trăm nghìn thôi, dù giá không cao so với công sức bỏ ra nhưng tôi vẫn muốn làm. Làm để gìn giữ, để bảo tồn và quảng bá giá trị truyền thống của người Cơ Tu mình” - già Cơ Lâu Bhlao cho hay.

Có một thời gian dài, trang phục vỏ cây của người Cơ Tu gần như biến mất trong đời sống và các lễ hội cộng đồng. Với nỗ lực cùng tâm huyết gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống như già Cơ Lâu Bhlao đã giúp những bộ áo vỏ cây của người Cơ Tu dần xuất hiện ngày càng nhiều tại các sự kiện văn hóa lớn nhỏ, góp mặt trong các Bảo tàng văn hóa lớn.

Ông Pơ Loong Nhơớch, Bí thư Chi bộ thôn Voong, xã Hùng Sơn tự hào, trong con mắt của dân làng Voong, già Blao là “báu vật sống” có nhiều đóng góp trong công tác bảo tồn, gìn giữ và phục dựng các giá trị văn hóa của người Cơ Tu.“Già Bhlao là người đa tài, hiểu biết sâu rộng, được bà con quý mến và rất nể trọng. Ngoài kỹ thuật làm trang phục vỏ cây, ông còn giỏi chơi và chế tác các loại nhạc cụ truyền thống, là nghệ nhân điêu khắc gỗ tài hoa, giỏi đan lát, đánh trống, múa chiêng và cả nói lý, hát lý. Ông có sức ảnh hưởng lớn trong việc khơi dạy tình yêu văn hóa cũng như nỗ lực truyền dạy các giá trị truyền thống cho thế hệ trẻ trong vùng gìn giữ, bảo tồn”- ông Pơ Loong Nhơớch cho biết.

Anh Coor Tiếng (29 tuổi) là 1 trong 15 thanh niên ở làng Voong, xã Hùng Sơn được già Cơ Lâu Bhlao tận tình truyền dạy nhiều giá trị văn hóa của người Cơ Tu. Đến nay, anh đã nắm vững kỹ thuật đan lát, đánh trống chiêng và đang tập nói lý, hát lý. "Tôi rất may mắn khi được theo già Cơ Lâu Bhlao học hỏi, trau dồi kiến thức về các loại hình văn hóa của dân tộc mình. Mình không chỉ học kỹ thuật đan lát, thổi khèn, thổi sáo sao cho hay mà còn học ở già cả cách làm người, sống trách nhiệm, có ích cho gia đình, cho cộng đồng. Những điều này giúp thế hệ trẻ như chúng tôi hiểu đúng và nỗ lực hơn nữa để gìn giữ, bảo tồn và quảng bá các giá trị văn hóa tốt đẹp của ông cha để lại” - Anh Coor Tiếng tự hào.

Với những đóng góp trong công tác bảo tồn, gìn giữ văn hóa truyền thống, già Bhlao đã vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Hùng Sơn Ông Văn Kiêm cho hay, ông Cơ Lâu Bhlao là người lính Cụ Hồ, là đảng viên gương mẫu, cán bộ y tế thời kỳ đất nước đổi mới. Đặc biệt, ông còn được biết đến là người có công mở đường, tìm ra lối đi ngắn nhất nối vùng đất khu 7 cũ nay là xã Hùng Sơn xuống trung tâm xã Tây Giang mới bây giờ.

"Xã Hùng Sơn với hơn 99% dân số là đồng bào Cơ Tu có rất nhiều phong tục văn hoá, lễ hội truyền thống đặc sắc. Trong đó, Nghệ nhân ưu tú Cơ Lâu Bhlao ở thôn Voong được xem là bảo tàng văn hoá sống của đồng bào Cơ Tu. Về phía chính quyền địa phương cũng đặc biệt coi trọng công tác gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hoá bản địa thông qua các nguồn vốn, chương trình dành cho vùng đồng bào DTTS và miền núi. Từ đó, không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân, góp phần giữ vững an ninh quốc phòng vững chắc” – ông Ông Văn Kiêm cho biết./.