Đhị chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, đhị vêy rup đha nuôr Cơ Tu ăt ma mông, bh’rợ tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum công dzợ ăt vaih. Tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum lâng tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng âi bhrợ bâc râu căh liêm crêê ha pr’ăt tr’mông âng đha nuôr zr’lụ acoon coh. Đhêêng cơnh c’moo 2022, prang chr’hoong vêy 77 apêê tr’pay diic điêl dzợ p’niên nhum. Tươc đâu, n’đhơ căh âi dap lêy liêm ghit, n’đhang ting apêê cơ quan chức năng, đợ apêê tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum coh chr’hoong da ding ca coong n’nâu công căh âi choom lưch. Lêy tih ooy râu tu, cr’đơơng tươc bh’rợ căh liêm choom lâng chơơc lêy đợ c’lâng bh’rợ đọong pa xiêr, k’zệ lơi đhr’năng tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum, tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng, Hội Liên hiệp pân đil chr’hoong Tây Giang âi xay bhrợ bâc c’lâng bh’rợ bhrơợng lâng liêm choom bhlâng.

Vel Arui, chr’val Dang, chr’hoong Tây Giang ăt ch’ngai lâng apêê n’lơơng, c’lâng c’tôch lươt ra vach zr’năh k’đhap, lâh 30 pr’loọng đha nuôr Cơ Tu ăt ma mông coh đâu âi k’zêt c’moo đâu. Pr’ăt tr’mông ta bhuch xr’dô, apêê bh’rợ văn hóa pa hêl loom k’dâng lêy pa bhlâng hăt, năc đoo vêy đhr’năng cr’đơơng tươc đợ t’ruih ca ay loom dưr vaih coh vel n’nâu.

Coh đhr’nong đong đa đêng, leh đong k’tiêc chriêt chroot, ađhi Bhnươch Thị Vương lum prá lâng zi cơnh lâng cr’liêng măt ng’ngoor ta u lâng bhr’ươr p’rá da dô ha lang âng đay. C’moo đâu đhiêp 18 c’moo, ruuh c’moo liêm bhlâng âng lang ma nưih pân đil, n’đhang bh’rợ bhrợ k’điêl, bhrợ ca căn, xang n’nắc pr’ăt tr’mông k’rang avị cha, adooh xâp ăt đươn đhị chr’lang âng c’mâr n’nâu âi 3 c’moo đâu. 15 c’moo, đhêêng học lưch lớp 9 coh trường chr’hoong, Vương âi lâh kiêng, xang năc ăt k’đhap lâng đha đhâm mr’đoo vel, pr’ăt tr’mông diic điêl căh bơơn ngai đoọng đơơh dưr vaih, nâu câi ca coon 3 c’moo âng Vương công căh âi bơơn vel bhươl, xã hội ơơi đoọng: “Ủy ban chr’val năc âi vêy toom 1 ưc, coh vel ting đhr’niêng bh’rợ năc apêê toom a oc, pr’ăt tr’mông zr’năh k’đhap bhlâng; nâu câi acu công căh âi bơơn bhrợ giấy khai sinh ha ca coon, bha ar xay moon tr’pay diic điêl ha diic điêl cu công căh âi bơơn bhrợ”.

Coh chr’hoong Tây Giang căh vêy muy Bhnươch Thị Vương a năm đơơh pay k’diic bêl p’niên nhum. Ting cơnh dap lêy, c’moo 2022, prang chr’hoong vêy tươc 77 apêê tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum. Nâu đoo năc đợ râu ca ay loom coh zr’lụ đha nuôr acoon coh chr’hoong Tây Giang. Ng’cơnh bhrợ đoọng pa xiêr lâng k’zệ lơi đhr’năng n’nâu doó dzợ vêy coh đha nuôr vel bhươl năc râu căh yêm ăt tơt âng cấp ủy đảng, chính quyền vel đong, pa bhlâng năc cơnh lâng apêê bhrợ bh’rợ Hội Liên hiệp pân đil coh chr’hoong da ding ca công Tây Giang. Tơợ tơơp c’moo 2023, bêl dự án 8 (âng Bh’rợ xa nay cr’noọ cr’niêng k’tiêc k’ruung padưr tr’mông tr’meh pr’ăt tr’nơt zr’lụ đha nuôr acoon coh lâng da ding ca coong) n’đăh xay bhrợ Ma mơ mr’cơnh, t’bil lơi râu kị pân đil, chăp pân jưih, pa đơp quyền năng tr’mông tr’meh ha pân đil, k’zệ lơi tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum - tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng bơơn xay bhrợ coh Tây Giang, Hội Liên hiệp pân đil chr’hoong xay moon, nâu đoo năc muy dự án nhâm mâng, đơơng đhr’năng liêm choom lâng vêy bâc pr’đơợ đoọng pân đil, p’niên n’đil bơơn năl đợ xa nay liêm crêê. Đọong tr’xăl  c’năl âng đha nuôr, cán bộ, hội viên pân đil lâng p’niên n’đil, hội Liên hiệp pân đil chr’hoong Tây Giang xay moon bh’rợ xay truih p’too moon bơơn xay bhrợ t’đui l’lăm; năc muy xay truih p’too moon ting bh’rợ “boo đanh clâp đhộ” vêy choom tr’xăl c’năl ooy đhr’niêng bh’rợ căh liêm âi ăt đhộ coh acọ abuc âng đha nuôr Cơ Tu zr’lụ k’noong k’tiêc. Lâh đhị đêêc, Hội Liên hiệp Pân đil chr’hoong dzợ bhrợ t’vaih 11 câu lạc bộ “Moon căh lâng tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum - tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng”, pa zum lâng chính quyền vel đong, t’cooh vel, ma nưih vêy bâc ngai chăp t’bhlâng p’too moon, ha dưr dal c’năl âng học sinh, đha đhâm c’mâr xa dơơr ooy râu căh liêm crêê âng bh’rợ tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum lâng tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng… P’căn Bhriu Thị Nem, Chủ tịch Hội Liên hiệp Pân đil chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “K’rong apêê c’bhuh pa zêng, muy năc apêê ađhi học sinh coh ruuh c’moo THCS, THPT; n’đhang chr’năp bhlâng coh đâu năc azi pay pr’đơợ xay truih p’too moon năc ma nưih ca căn, ca conh, coh vel bhươl năc apêê t’cooh vel bâc ngai chăp đoọng apêê đoo p’too moon; xay moon đợ đhr’niêng bh’rợ căh liêm crêê năc  đoo ahêê choom lơi; căh vêy cơnh a hay pay k’diic k’điêl đơơh; caconh ca căn pa ep đoọng ca coon ha ooy năc ting xơợng cơnh đêêc. Tu cơnh đêêc nâu câi năc ting pháp luật, pay k’diic k’điêl choom crêê ruuh c’moo ting Luật Tr’pay diic điêl lâng pr’loọng đong”.

Pr’ăt tr’mông dưr k’rơ liêm, mạng xã hội dưr k’rơ, bâc râu căh liêm crêê đhang cơnh băng praih ăt đăc đơc ha ruuh học sinh, p’niên n’đil, đhị bêl c’năl zêl lâng cha groong tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum - tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng coh p’niên k’tứi công dzợ hăt, đhr’niêng tooh jâp nhar, pay k’điêl k’diic đơơh đoọng vêy ngai pa bhrợ… râu đâu cr’đơơng tươc đhr’năng tr’pay diic điêl bẻl p’niên nhum - tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng coh Tây Giang công căh âi bơơn k’đhơợng lêy liêm. Đoọng xơợng bhrợ cr’noọ xa nay t’bil lơi đhr’năng tr’pay diic điêl bele p’niên nhum - tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng zr’lụ đha nuôr acoon coh căh vêy u buôn, tu bâc zr’lụ vêy đợ tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum năc coh apêê chr’val đha rưt, zr’lụ pa bhlâng zr’năh k’đhap. Tu cơnh đêêc, pa dưr tr’mông tr’meh, ha dưr dal pr’ăt tr’mông coh zr’lụ đha nuôr Cơ Tu; bhrợ apêê bh’rợ văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao, bhrợ t’vaih bâc đhị cha ơh ha học sinh… năc đoo cơnh liêm bhlâng đoọng tr’xăl c’năl âng đha nuôr lâng apêê ađhi học sinh ooy đhr’niêng bh’rợ  căh liêm crêê n’nâu. T’cooh Arâl Blúi, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “Azi công t’bhlâng lâh mơ dzợ coh cr’chăl xay bhrợ bhrợ, pa bhlâng năc cơnh lâng cơ sở, apêê hội đoàn thể, hội Liên hiệp pân đil, Đoàn đha đhâm c’mâr bêl bơơn lêy vêy c’leh tr’kiêng n’đhang căh âi zâp c’moo ting quy định năc đơơh p’too moon, căh đơc apêê ađhi, a pêê a chau tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum. Cơnh lâng tr’pay crêê đhi noo c’bhuh xoọng năc coh vel đong âi xiêr hăt, đhị đâu 20 c’moo ha nua năc bâc n’đhang n’nâu câi âi xiêr lâng k’dâng lêy doó dzợ vêy; Năc muy tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum năc dzợ vêy n’đhang công vêy c’lâng xiêr hăt”./.

PHỤ NỮ TÂY GIANG CHUNG TAY ĐẨY LÙI TẢO HÔN-HÔN NHÂN CẬN HUYẾT THỐNG

Tại huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, nơi có đông đồng bào Cơ Tu sinh sống, nạn tảo hôn vẫn còn tồn tại dai dẳng. Tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đã gây ra bao hệ lụy cho cuộc sống của người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Riêng năm 2022, toàn huyện có 77 trường hợp tảo hôn. Đến nay, tuy chưa có thống kê cụ thể, song theo các cơ quan chức năng, con số tảo hôn ở huyện vùng cao này vẫn chưa dừng lại. Thẳng thắn nhìn nhận nguyên nhân, hậu quả và tìm ra những giải pháp để kiềm chế, đẩy lùi tảo hôn, hôn nhân cận huyết, Hội LHPN huyện Tây Giang đã triển khai nhiều biện pháp quyết liệt và hiệu quả nhất.

Làng A Rui, xã Dang, huyện Tây Giang nằm cách biệt với bên ngoài, giao thông đi lại khó khăn, cách trở, hơn 30 hộ đồng bào Cơ Tu sinh sống quây quần ở đây đã hàng chục năm nay. Cuộc sống thiếu thốn, các hoạt động văn hóa tinh thần hầu như rất ít, đó có thể là nguyên nhân dẫn đến những câu chuyện đáng buồn xảy ra ở ngôi làng này.

Trong căn nhà tềnh toàng, nền đất ẩm ướt, em Bh’nước Thị Vương tiếp chuyện chúng tôi với đôi mắt u buồn và giọng điệu chua chát, tủi thân cho số phận của mình. Năm nay vừa tròn 18 tuổi, cái tuổi đẹp nhất của đời người con gái, nhưng gánh nặng làm vợ, làm mẹ, rồi cuộc sống cơm áo gạo tiền đè nặng lên đôi vai của cô bé này đã 3 năm nay. 15 tuổi, mới học lớp 9 ở trường huyện, Vương đã trót yêu, rồi có thai với thanh niên cùng làng, cuộc hôn nhân không được chấp nhận diễn ra chóng vánh, giờ đứa con 3 tuổi của Vương vẫn chưa được xã hội hay dân làng chấp nhận. “Uy ban xã thì có phạt một triệu, ở thôn theo phong tục thì họ phạt heo, cuộc sống khó khăn lắm; lúc bây giờ con vẫn chưa làm được giấy khai sinh cho thằng cu, giấy kết hôn cho con và chồng con cũng chưa làm được.”

Bh’nước Thị Vương không phải là trường hợp tảo hôn cá biệt ở huyện Tây Giang. Theo thống kê, năm 2022, toàn huyện có đến 77 trường hợp tảo hôn. Đây là con số đáng buồn ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số huyện Tây Giang. Làm gì để hạn chế và đẩy lùi tình trạng này ra khỏi cộng đồng luôn là trăn trở của cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, nhất là đối với những người làm công tác Hội LHPN ở huyện vùng cao Tây Giang. Từ đầu năm 2023, khi dự án 8 (thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi) về triển khai Bình đẳng giới, xóa bỏ định kiến về giới, trao quyền năng kinh tế cho phụ nữ, đẩy lùi tảo hôn - hôn nhân cận huyết thống được triển khai ở Tây Giang, Hội LHPN huyện xác định, đây là một dự án bền vững, mang tính khả thi cao và có nhiều cơ hội để phụ nữ, trẻ em gái tiếp cận được những thông tin hữu ích. Để thay đổi nhận thức của người dân, cán bộ, hội viên phụ nữ và trẻ em gái, hội LHPN huyện Tây Giang xác định công tác tuyên truyền phải được đặt lên hàng đầu; chỉ có tuyên truyền theo phương thức “mưa dầm thấm lâu” mới có thể thay đổi nhận thức về một hủ tục lạc hậu đã ăn sâu vào trong suy nghĩ, trong tiềm thức của bà con Cơ Tu vùng biên. Bên cạnh đó, Hội LHPN huyện còn hình thành 11 câu lạc bô “nói không với tảo hôn-hôn nhân cận huyết thống”, phối hợp với chính quyền địa phương, già làng, người có uy tín đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức của học sinh, nam nữ thanh niên về hệ lụy của tảo hôn-hôn nhân cận huyết thống… Bà Briu Thị Nem, Chủ tịch Hội LHPN huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: “Tập trung đối tượng thứ nhất là đối với các em học sinh trong lứa tuổi THCS, THPT; nhưng mà quan trọng ở đây là chúng tôi lấy nền tảng tuyên truyền là người Mẹ, người Bố, ở cộng đồng là người già làng có uy tín để họ tuyên truyền vận động; nói lên những cái hủ tục lạc hậu đó là chúng ta nên bỏ; không phải như trước đây lấy vợ lấy chồng sớm; cha mẹ đặt đâu con ngồi đó. Cho nên bây giờ là theo pháp luật, lấy vợ lấy chồng phải đúng tuổi theo luật Hôn nhân gia đình.”

Cuộc sống phát triển, mạng xã hội bùng nổ, nhiều cám dỗ với lứa tuổi học sinh, trẻ em gái, trong khi kiến thức phòng chống tảo hôn-hôn nhân cận huyết thống ở trẻ em vẫn còn khá mơ hồ, hủ tục thánh cưới, đòi của, lấy vợ lấy chồng sớm để có người lao động... điều này dẫn đến tình trạng tảo hôn ở huyện Tây Giang vẫn chưa được kiểm soát. Để thực hiện mục tiêu xóa bỏ tảo hôn - hôn nhân cận huyết thống vùng đồng bào dân tộc thiểu số không dễ bởi phần lớn khu vực có tỷ lệ tảo hôn cao đều rơi vào các xã nghèo, vùng đặc biệt khó khăn. Vì vậy, phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần trong vùng đồng bào Cơ Tu; tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao lành mạnh, tạo nên nhiều sân chơi cho học sinh…đó là cách tốt nhất để thay đổi nhận thức của người dân và các em học sinh về hủ tục lạc hậu này. Ông Arâl Blúi, Phó Chủ tịch UBND huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: “Chúng tôi cũng tiếp tục tăng cường hơn nữa trong quá trình triển khai thực hiện, nhất là đối với cơ sở, các hội đoàn thể, hội LHPN, Đoàn thanh niên khi phát hiện trường hợp có dấu hiệu vi phạm quen nhau nhưng chưa đủ độ tuổi theo quy định thì kịp thời tuyên truyền vận động, không để các em, các cháu chưa đủ tuổi mà lấy nhau dẫn đến tảo hôn. Đối với hôn nhân cận huyết thống thì trên địa bàn huyện giảm dần, cách đây 20 năm về trước là phổ biến nhưng giờ giảm và gần như không còn; vấn đề tảo hôn thì vẫn còn tuy nhiên có chiều hướng giảm./.”