Đhị vêêl Dỗi, chr’val Thượng Lộ, chr’hoong Phú Lộc, tr’coó xa nul cơnh năc muy râu căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông âng đha nuôr đhị đâu, p’têêt lâng apêê t’ruih ch’roonh zr’muông, đợ bhr’ươr bh’dơng ca coon căh câ cr’liêng chăp hơnh tươc abhô dang.

Coh đhr’nong đong k’tứi đhị m’pâng vêêl Dỗi, t’cooh Hồ Văn Càng xooc bhrợ bhr’lâ angoọn Abel. Tr’pang têy âng t’cooh k’pooc đhị toong abel, bhrợ t’vaih đợ bhr’ươr grơm priêng chr’va đhị râu ngoop ngap âng vêêl bhươl. T’cooh Càng xay moon: “Abel bơơn lêy năc muy tr’coó xa nul pa bhlâng la lay, xay pa căh loom âng ma nưih Cơ Tu zi”. T’cooh Càng moon lâng cr’liêng măt pa căh râu hâng hơnh. “Bêl ahay, bâc đha đhâm c’mọor coh vêêl buôn đươi xa nul Abel đoọng pa căh loom, tr’booch đh’rưah năc n’đhơ doó moon cluh. Căh hăt apêê diic điêl đhị đêêc ma chô ăt pa zum muy đong”.

Xa nul âng Abel pa bhlâng pr’hay la lay, bhrợ t’vaih đợ bhr’ươr liêm bâc cơnh, pa căh bâc cơnh loom luônh. Lâh đhị Abel, ma nưih Cơ Tu dzợ vêy bâc tr’coó xa nul la lay cơnh cha gâr, chiing, tâm bhreh alui,.. Zâp râu tr’coó xa nul zêng p’têêt lâng muy t’ruih xa nay la lay. T’cooh Càng hay cớ: “Bêl ahay, zâp bêl vêêl  vêy bhiêc bhan, xa nul chiing, cha gâr chr’va r’rộ r’răm. Xa nul căh muy đoọng bhui har, năc dzợ cơnh đoọng azi prá xay lâng abhô dang”.

Lâh mơ choom cha ơh pr’hay n’jưl, t’cooh Càng dzợ năc ma nưih choom bhrợ t’vaih apêê tr’coó xa nul acoon coh. Bêl dzợ đha đhâm, t’cooh p’zay pa choom tơợ apêê t’cooh t’ha, châc bhrợ t’vaih Abel, bhr’lâ angoọn đoọng bhrợ t’vaih xa nul liêm pr’hay bhlâng. T’cooh Càng moon “Nâu câi, pr’châc p’niên căh dzợ lâh kiêng lâng tr’coó xa nul acoon coh, acu năc muy rơơm choom pa choom đoọng ha pêê đoo đợ râu âng cu năl”.

Năl ghit chr’năp coh bh’rợ k’đhơợng zư đơc lâng bhrợ pa dưr c’leh liêm acoon coh Cơ Tu, nghệ nhân Vương Văn Cưa ta luôn p’too moon đha nuôr p’zay pa choom pr’hat, pr’múa lâng chơơc lêy năl đoọng đơơng âng c’leh pr’hay acoon coh moot ma mông coh pr’ăt tr’mông. Tr’coó xa nul ty đanh nâu câi bơơn pa căh moot apêê t’ngay bhiêc bhan ga măc lâng n’đhơ năc bêl bh’rợ bhui har âng pr’loọng đong, xay xơ,…

Xooc đâu, bâc lớp pa choom tr’coó xa nul, pr’hat, pr’múa âi bơơn bhrợ têng, t’đang t’pâh âng bâc ngai đha nuôr, pa bhlâng năc apêê ađhi k’tứi. Đợ apêê nghệ nhân cơnh t’cooh Càng, t’cooh Cưa công dzợn p’zay pa choom đoọng, cơnh lâng p’rơơm đợ bhr’ươr ahay ahươn năc dzợ bơơn chr’va coh apêê bhiêc bhan, coh ting bh’bhung đong âng vêêl bhươl.

T’cooh Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Phú Lộc xay moon: "Tr’coó xa nul âng Cơ Tu năc muy râu căh choom căh vêy coh pr’ăt tr’mông, năc dzợ cr’van chr’năp âng văn hóa Việt Nam. Chr’hoong xooc bhrợ t’bhưah apêê lớp pa choom đoọng tr’coó xa nul acoon coh, p’too p’zương apêê pr’châc p’niên ting pâh bâc lâh ooy apêê bh’rợ văn hóa ty đanh. Azu đơc lâng ap dưr chr’năp âng tr’coó xa nul Cơ Tu căh muy trách nhiệm âng ma nưih Cơ Tu năc dzợ âng zâp ngai”.

Đhị m’pâng pr’ăt tr’mông xooc đâu, đợ xa nul âng Abel, âng bhr’dzng dzung tân tung da dă công dzợ chr’va coh m’pâng crâng ca coong. Cơnh lâng loom chăp kiêng, apêê acoon ma nưih âng vêêl bhươl Cơ Tu xooc ting t’ngay ting t’bhlâng zư đơc cr’van chr’năp n’nâu./.

THANH ÂM CỦA NÚI RỪNG

Khi sương mù còn vương trên những mái nhà của người Cơ Tu cũng là lúc thanh âm của cồng chiêng, đàn Abel vang lên giữa buôn làng. Tại thôn Dỗi, xã Thượng Lộ, huyện Phú Lộc, âm nhạc như một phần không thể thiếu trong đời sống của bà con nơi đây, gắn liền với những câu chuyện tình yêu, những khúc hát ru con hay lời tạ ơn gửi đến thần linh.

Trong ngôi nhà nhỏ giữa thôn Dỗi, ông Hồ Văn Càng - một nghệ nhân lão luyện, đang cẩn thận chỉnh dây trên cây đàn Abel. Đôi tay thô ráp của ông lướt nhẹ trên thân đàn, tạo ra những giai điệu trầm bổng vang vọng trong không gian yên bình của buôn làng. Ông Càng chia sẻ: “Đàn Abel được xem là một loại nhạc cụ đặc biệt, truyền tải tiếng lòng của người Cơ Tu chúng tôi”, ông Càng nói và đôi mắt ánh lên niềm tự hào. “Ngày xưa, những đôi trai gái trong làng thường dùng tiếng đàn này để tỏ tình, trao nhau những lời hẹn ước mà không cần nói thành lời. Không ít cặp đôi nhờ thế mà nên duyên vợ chồng”

Âm thanh của đàn Abel rất đặc biệt, tạo nên những giai điệu phong phú, thể hiện nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Bên cạnh đàn Abel, người Cơ Tu còn có nhiều nhạc cụ khác như trống, chiêng, đàn bầu A Lui, tầm Brek... Mỗi loại nhạc cụ đều gắn liền với một câu chuyện riêng, một bản sắc riêng. Ông Càng nhớ lại: “Ngày trước, mỗi khi làng có lễ hội, tiếng chiêng, tiếng trống vang lên rộn ràng. Âm nhạc không chỉ để vui chơi, mà còn là cách chúng tôi kết nối với tổ tiên, thần linh”.

Ngoài chơi đàn điêu luyện, ông Càng còn là người giỏi chế tác các nhạc cụ dân tộc. Những ngày còn trẻ, ông đã kiên trì học hỏi từ các bậc tiền bối, tự tay chế tạo đàn Abel, chỉnh từng sợi dây để tạo ra âm thanh hoàn hảo nhất. Ông Càng trầm ngâm “Giờ đây, lớp trẻ ít ai còn mặn mà với nhạc cụ truyền thống, tôi chỉ mong có thể truyền lại cho họ những gì tôi biết”

Hiểu tầm quan trọng trong việc gìn giữ, bảo tồn và phục dựng bản sắc văn hóa dân tộc Cơ Tu, nghệ nhân Vường Văn Cưa luôn động viên người dân học tập dân ca, dân vũ và tìm cách để đưa bản sắc dân tộc vào trong đời sống. Âm nhạc dân gian ngày nay được biểu diễn vào những ngày lễ hội lớn và trong cả những dịp vui của gia đình, ma chay cưới hỏi, khi có khách ghé thăm…

Hiện nay, nhiều lớp truyền dạy nhạc cụ, hát dân ca đã được tổ chức, thu hút sự tham gia của nhiều người dân, đặc biệt là các em nhỏ. Những nghệ nhân gạo cội như ông Càng, ông Cưa vẫn kiên trì truyền dạy, với hy vọng những giai điệu xưa sẽ tiếp tục vang lên trong những lễ hội, trong từng mái nhà của buôn làng.

Ông Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND huyện Phú Lộc chia sẻ: “Âm nhạc dân gian Cơ Tu không chỉ là một phần của đời sống tinh thần, mà còn là tài sản quý giá của văn hóa Việt Nam. Huyện đang lên phương án mở rộng các lớp dạy nhạc cụ truyền thống, khuyến khích giới trẻ tham gia nhiều hơn vào các hoạt động văn hóa dân gian. Bảo tồn và phát huy giá trị của âm nhạc Cơ Tu không chỉ là trách nhiệm của người dân tộc Cơ Tu mà còn là của cả cộng đồng”.

Giữa nhịp sống hiện đại, những thanh âm của đàn Abel, của những bước nhảy Tân Tung Da Dặ vẫn vang vọng giữa đại ngàn. Bằng tình yêu và tâm huyết, những người con của buôn làng đang từng ngày nỗ lực gìn giữ và trao truyền di sản quý giá này.