Dú Bản Nghè, xạ Cổ Linh, hoẹn Pác Nặm, slảnh Bắc Kạn, Cống Hoàng Minh Tân pi nẩy đạ tềnh 80 pi tọ cống vận lồng lèng tứng vằn chướng chắp au sle tứng bài khèn cúa cần Mông. Tỉ lẻ bại bài cống đạ dóm fấn lai tởi cần sle slon. Cà này, dú chang hoẹn búng slung nẩy, nắm nhằng mì kỉ lai cần chắc pấu khèn tồng cống. Cống xường slì hăn dau nắm chắc hết pền rừ sle chướng chắp đảy heng khèn nim van nẩy.

Thư khèn pây rẩy, pây hen mò, hen vài, dá pây lẩy dú tầừ tó thư khèn pây rèo, slưởng chắc pấu khèn lẻ lèo thư khèn pây rèo chắng chắc. Pậu pây pền rừ lẻ pây, nhằng lầu lẻ căm khèn pây pấu, pấu pây, pấu mà lẻ hâng mà lầu táng quén mừ, lẻ táng hăn slon ngải.

Dú Bản Nghè, lườn hâư mì fiểc lăng tó roọng cống Tân pây pấu khèn. Khèn cúa cần Mông đảy ngòi lẻ thình mjạc nâng chăn sliêng, lẻ ăn cẩu tâu phác cằm vạ phác bại mòn ngầư slưởng cúa tua cần thâng bại pỏ slấn, sle hẩư tua cần pửa mừa bân xáu chựa chòi đảy ỏn slim. Vạ nẩy tó lẻ mòn pang hẩư pỉ noọng chang bản cáp căn kiu slẳt, pang hẩư pỉ noọng hăn hôn hỉ, lừm pây đửa đác đang cần lăng vằn nâng pây rẩy, pây nà. Dú bản nẩy, tan nhằng cống lẻ cần chắc lai mừa khèn, điếp khèn, vạ xường slì dau hí hết pền rừ sle chướng chắp đảy mòn đây pjòi cúa cần Mông dú búng nẩy:

“Cống slưởng chướng chắp sle heng khèn Mông nhằng mại mại, cống dau kỉ pi them cống nắm nhằng pấu đảy, bại lan nắm slon lẻ nắm nhằng mì cần hâư chắc. Cống ngậy hạy cạ nắm slon tẻo hẩư bại lủc lan lẻ pjủc lừ xẹ mẻn lừm tả pây nhoòng pện cống tảy nải slon hẩư bại lủc lan”.

Dau hí xẹ nắm nhằng mì cần hâư chắc mừa khèn, nhoòng pện cống Tân đạ lồng slim có pền “Hỏm chướng chắp heng khèn táp tởi cúa cần Mông” khảu pi 2014. Lầng ăn tuần 2 pày, cống Tân tẻo thâng slon khèn hẩư 18 pỉ noọng dú chang hỏm, fấn lai lẻ pỉ noọng cần Mông dú Bản Nghè vạ bại xạ xẩư xảng. Cống slon hẩư bại lủc lan nắm au chèn, vạ cụng nắm mì ngần chèn pang chỏi hẩư hỏm, tan mì slim ki tảy khỏ cúa cống vạ bại pỉ noọng dú chang hỏm xáu ngầư slưởng heng khèn xẹ nắm mẻn lừm tả pây.... Noọng Khèo lẻ cần nâng dú chang hỏm khèn slon đuổi cống Tân hẩư chắc:

“Noọng thâng slon khèn đuổi cống Tân đảy pi nâng dá, tó chắc đảy ỉ nâng. Tứng thình mjạc xày mì mòn đây pjòi táng căn tọ khèn Mông pấu khửn vận đây tỉnh hơn bại thình mjạc đai. Pây thâng bại búng đai pửa tỉnh đảy nhìn heng khèn Mông lẻ lầu hăn hôn hỉ, hăn đây lai, slưởng pấu khèn đây tỉnh lẻ slon nắm chử ngải, nắm chử slon vằn tải ết, tải nhỉ lẻ đạ pấu đảy”.

Pi 2015 “Tàng mủa khèn cúa pỉ noọng cần Mông Bắc Kạn” đảy chỉn lẻ mòn pèng quỷ cúa tằng nặm mường. Sở Văn hóa, Thể thao vạ Du lịch slảnh Bắc Kạn đạ hết Đề án “Chướng chắp vạ hết đây khửn mòn pèng quỷ cúa tằng nặm mường tứ pi 2018-2020”, chang tỉ đạ khay đảy 6 lởp slon khèn Mông dú hoẹn Na Rỳ, Pác Nặm vạ Ba Bể. Bại lởp slon, bại hỏm đạ mì lai cần thâng slon vạ slon đảy chăn đây, tọ lăng tỉ tó mì lai cần tả nắm nhằng slon. Nhoòng pện, quá lai pi bươn bại cần chắc pấu khèn, mủa khèn tồng cống Tân vằn cảng nọi.

Pjủc lừ cần hâư xẹ tối cống Tân chướng chắp au sle mòn đây pjòi nẩy hẩư slắm ón? Tỉ lẻ mòn cống Tân xướng slì dau hí chang lai pi bươn quá mà.

Ăn vằn fạ rủng, pửa tha vằn khửn slung pỉ noọng cần Mông dú Bản Nghè tẻo xày căn pây rẩy. Heng khèn nim van cúa cống Tân tẻo coỏng khửn khóp bản cỏn, khau pù... tọ tiểng khèn vận lòi lọi đang đeo, nắm mì dám kha cần ón pây nèm./.

TIẾNG KHÈN MÔNG CỦA NGHỆ NHÂN HOÀNG MINH TÂN

Ở Bản Nghè, xã Cổ Linh, huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, Ông Hoàng Minh Tân năm nay đã hơn 80 tuổi  vẫn đang từng ngày níu giữ và thổi hồn vào từng bài khèn của người Mông. Đó là những bài mà ông đã dành quá nửa cuộc đời tự học và rèn luyện. Ngày nay, ở cả huyện vùng cao này, chẳng còn mấy ai biết thổi khèn như ông. Ông vẫn đang đau đáu một nỗi là làm sao gìn giữ và bảo tồn được tiếng khèn ấy.....?

Mang khèn đi lên rẫy này, đi chăn trâu, chăn bò này, rồi đi chơi đâu cũng mang khèn, muốn biết khèn là phải mang khèn mới biết. Tức là người ta đi như thế nào thì đi còn mình cứ cầm khèn thổi đi, về thổi về, thì dần dần cái tay của mình mới quen mà, mới học dễ mà.

Ở Bản Nghè, nhà ai có việc gì cũng gọi ông Tân đến thổi khèn. Khèn của người Mông được xem là nhạc khí thiêng để kết nối giữa cõi trần và thế giới tâm linh, cho con người khi về với ông bà tổ tiên được an lòng. Đây cũng là phương tiện kết nối cộng đồng, được ví như một món ăn tinh thần giúp cho cơ thể khỏe mạnh hơn, yêu đời hơn, hăng say lao động hơn. Ở bản này, chỉ còn mình ông là hiểu khèn, yêu khèn, đau đáu làm sao để níu giữ nét văn hóa đặc sắc của người Mông nơi đây:

“Ông muốn giữ được khèn Mông mãi mãi, ông sợ là vài năm nữa ông không thổi được, các cháu không học là sẽ mất. Ông nghĩ nếu không truyền dạy sau này xẽ bị mai một đi nên ông cố gắng truyền dạy cho các cháu thôi”.

Lo lắng sẽ không còn ai biết về khèn để truyền dạy cho thế hệ trẻ, ông Tân đã quyết định thành lập “CLB khôi phục, bảo tồn khèn truyền thống dân tộc Mông” vào năm 2014. Đều đặn 2 buổi mỗi tuần, ông Tân lại trực tiếp truyền dạy khèn cho 18 thành viên trong câu lạc bộ, chủ yếu là người Mông ở Bản Nghè và một số xã lân cận. Ông không thu học phí, và cũng không có kinh phí hoạt động, chỉ có sự tâm huyết của ông và các thành viên trong CLB với mong muốn tiếng khèn sẽ không bị mai một theo thời gian.... Em Khèo là một thành viên trong CLB nói:

“Em theo ông học được 1 năm cũng biết một số nốt khèn. Nói chung mỗi thứ có 1 cái hay riêng nhưng khèn mông thổi vẫn hay hơn các loại nhạc khác. Đi ra các nơi khác thấy khèn Mông của mình mình thấy rất là vui rồi, muốn quyết tâm học nhưng cũng rất là khó, không phải ngày một ngày hai thổi được”.

Năm 2015 “Nghệ thuật múa khèn của người Mông Bắc Kạn” được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Kạn đã thực hiện Đề án “Bảo vệ  và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia giai đoạn 2018-2020”, trong đó đã mở được 6 lớp dạy khèn Mông tại huyện Na Rỳ và Pác Nặm và Ba Bể. Các lớp học, câu lạc bộ đã từng hoạt động động tốt, thu hút được nhiều học viên tham gia nhứng sau đó lại bỏ dở dang. Vì vậy theo thời gian, những người biết thổi khèn, múa khèn như ông Tân ngày càng ít đi.

Về sau ai sẽ là người thay ông để giữ ngọn lửa đam mê cho thế hệ trẻ? Đó là câu hỏi luôn hiện hữu trong đầu ông Tân suốt bao năm qua.

Mỗi ngày mới bắt đầu, khi ánh mặt trời lên cao người Mông ở Bản Nghè lại cùng nhau lên nương làm việc để mưu sinh. Tiếng khèn của ông Tân lại cất lên giữa bản làng mênh mông ấy, bay cao, bay xa vào khoảng không vô tận... Dường như tiếng khèn qua mỗi năm lại trở nên đơn độc, lạc lõng hơn giữa núi rừng bao la…