To lâi hơnăm achê pơla kố, nâ Rơ Lan Thuen, hdroâng kuăn go Jarai a pơlê Dọch Krót, cheăm Ia Krăi, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai châ rah xo pro Kăn hnê ngăn Khu ngăn kuăn pơlê pêi chiâk deăng cheăm Ia Krăi. Nâ cho ngế ki djâ troăng ahdrối vâ vâi krâ, nhŏng o a pơlê Dịch Krót pêi pro tuâ ‘na ki kơdo mơ-eăm tơkâ luâ xahpá. Klêi kơ’nâi mơjiâng on veăng nah, tơdroăng rêh kâ ối péa pâ trâm hên xahpá, kơtiê. Bu ai to lâi sao chiâk ki chối báu, pêt pôm loăng. Hơnăm 2005, on veăng nâ tơno dêi pó mung liăn ing Hngêi rak liăn gum ‘na chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê châ 30 rơtuh liăn vâ mơ’no rôe hdrê kơphế pêt. Xua kơhnâ khât tung pêi chiâk deăng, klêi mê, kơhnâ mơhriâm túa ki rak vế ăm tơkâng kơphế chiâng dâi lĕm, rơvât phon, tôh têa ăm kơphế, mê 4 hơnăm kơ’nâi, kơdrum kơphế mê nâ hiăng châ krí xo dêi 5 tâ̆n plâi. Tê kơphế châ liăn, rơpŏng nâ rôe tơ’nôm chiâk vâ pêt loăng kơxu, kơphế ƀă sầu riêng. Nốkố, rơpŏng hiăng ai 7 ha loăng ton hơnăm, tung mê, 5 ha kơxu ƀă kơphế dế mot tung rơnó krí xo, ƀă kúa xo. On veăng nâ hiăng ai liăn mơdâng pro hngêi xơmong krá kâk. Nâ Rơ Lan Thuen tối ăm ngin ‘nâi: nốkô rơpŏng xuân ối mung hngêi rak liăn châ 500 rơtuh liăn. Kố cho kơxô̆ liăn ki mơ’no rôe hdrê loăng, phon rơvât ƀă kơmăi tôh têa ki lo hyôh têa hbri hbríu ăm kơdrum plâi sầu riêng 2 hơnăm tơdế.

“Hơnăm 2020, rơpŏng á hiăng kơdĭng kơxô̆ liăn rôe tơ’nôm 2 ha chiâk hiăng pêt kơphế. Xua xiâm kơphế ki mê hiăng krâ, ôh tá ai plâi hên, mê ngin hiăng rôu tah ‘mâi pêt xiâm kơphế ki nếo. Vâ khoh châ ai liăn pêi lo ing ƀăng tơnêi chiâk mê, ngin athế pêt tơ’nôm loăng plâi sầu riêng. Tiah mê, tơngah kô châ xo dêi liăn ngân ing ƀăng tơnêi ki pêt mơjiâng tơmeăm mê”.

Pôa Rơ Lan Huăn, hdroâng kuăn ngo Jarai ối a pơlê Cúc, cheăm tíu tơkăng  kong Ia O, tơring Ia Grai cho môi ngế ki djâ troăng ahdrối, kơdo mơ-eăm pêi kâ ing kơpeăng kŏng pa ai ki klâi hdrối nah, xuân môi tiah hên mâu ngế ki ê a pơlê cheăm achê tíu tơkăng kong kố, hdrối nah, tơdroăng rêh kâ ối dêi rơpŏng pôa Rơ Lan Huăn bu tơngah to chối báu chiâk, lăm tăng lúa mâm chăm tung kong ƀă tí tăng uâ loăng kong. Hơnăm ki lâi, drêng troh rơnó báu tá hâi teăm xiu, ngoh xuân tơkôm tơngah to châ xo phái hbru gum dêi tơnêi têa. Rơ Lan Huăn hơ’muăn tối, pôa ƀă hên ngế kuăn pơlê Cúc kơdo mơ-eăm pêt ƀă hdrê loăng ki apoăng cho loăng plâi hôt. Xua ga, hdrê loăng kố châ tơring tŏng gum, tơ’lêi pêt, preăng rak ngăn. Ƀă 3 ha chiâk loăng plâi hôt kố, rêm hơnăm châ krí dêi plâi tê châ lối 150 rơtuh luăn. Kơ’nâi mê, pôa hiăng pơhlêh pêt loăng kơxu, kơphế ƀă loăng sầu riêng mê tơdroăng pêi cheăng kâ hiăng châ hên tâ hdrối nah. Pôa Rơ Lan Huăn vêh mơnhên: tâi tâng kơdrum loăng ton hơnăm ƀă 9 to ro dêi rơpŏng pơrá tơkôm tơngah to ing kơxô̆ liăn dêi hngêi rak liăn tŏng gum.

“Hdrối nah, rơpŏng châ mung liăn ing hngêi rak liăn châ 200 rơtuh liăn vâ rôe hdrê loăng kơphế, sầu riêng. Klêi to lâi hơnăm rak ngăn hdrê loăng mê rơpŏng xuân châ pêi lo liăn tơniăn. Ing mâu hdrê loăng ki kố, drêng hiăng ai liăn mê xuân châ mơdâng pro hngêi. Á mơnê Đảng, Tơnêi têa hiăng tŏng gum tơ’lêi hlâu ăm kuăn pơlê ngin mơnhông pêi cheăng kâ, tơniăn tơdroăng rêh ối”.

Dế nôkố, ai lối 4.270 rơpŏng a tơring Ia Grai, tung mê, ai lối 1.200 rơpŏng hdroâng kuăn ngo châ mung lối 1 rơpâu rơtal liăn dêi Agribank vâ mơ’no liăn pêi cheăng kâ, ki hên tơkŭm tung tơdroăng pêt hdrê loăng ton hơnăm ƀă păn mơnăn mơnôa. Jâ Nguyễn Thị Lành, Kăn phŏ pơkuâ hnê ngăn Đảng, Kăn hnê ngăn Hô̆i đong tơring Ia Grai vêh mơnhên tối: Kuăn pơlê tung tơring châ hluăn ing kơklêa kơtiê cho kơmôm châ xúa ing troăng hơlâ tŏng gum dêi Tơnêi têa, tung mê ai tá tơdroăng ki ăm mung liăn châ kơjo ôh tá mơdrếo laih hên.

“Hngêi rak liăn Agribank ki ai tíu pêi cheăng a tơring Ia Grai mơ’no liăn tŏng gum ăm kuăn pơlê a tơring mơnhông pêi chiâk pêi deăng, tê mơdró, pơhlêh túa pêi pêt rak ngăn hdrê loăng, mơnăn păn; pơhlêh túa pêi pêt kế tơmeăm, veăng gum mơnhông pêi cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla tung lâp tơring. Ki rơhêng vâ tối cho hnoăng cheăng kơdroh kơklêa, kơtiê xahpá, mơjiâng thôn pơlê nếo”.

Tơdrêng ƀă tơdroăng po rơdâ ‘na túa cheăng kố troh ƀă hên vâi krâ-nhŏng o mâu túa ki xúa ki rơkê dêi kih thuât kơxô̆, ƀă mâu túa ki xúa tơmeăm chal nếo, Agribank ai tíu cheăng a Đông Gia Lai hiăng ngăn khât tung tơrŭm cheăng ƀă mâu khu, môi tiah: khu lêng hơnăm hiăng krâ, khu hnê ngăn vâi kơdrâi, khu ngăn kuăn pơlê pêi chiâk mơjiâng 886 tôh ki mung liăn, ai 19.000 ngế ki veăng. Kố cho ki xiâm cho mâu kuăn pơlê ki kơtiê a kơpong hơngế hơngo, kơpong hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế. Vâi châ xúa kơxô̆ liăn mung ki châ kojo ôh tá xo liăn tơkâ hên vâ mơ’no rôe hdrê loăng, phon, têa. Jâ Nguyễn Thị Phương, Kăn phŏ ngăn Hngêi rak liăn Agribank ai tíu cheăng a Peăng mâ hâi lo Gia Lai tối ăm ‘nâi:

“Dế nốkố pin tŏng gum troh tơdroăng thăm mơdêk ăm mung tiô kơlo ki kŭn, ƀă kơxô̆ liăn ki ăm mung vâ hên ó troh 500 rơtuh liăn rêm ngế mung. Ngin ăm kuăn pơlê mung tro tiô kơlo ăm phep. Kơnôm ing tơdroăng cheăng kố mê hiăng tơtro ƀă túa ki ăm mung liăn tơtro ƀă mâu pơkâ pêi pro tơdrêng, môi tiah: mơdrếo liăn on lơ trik, liăn xúa têa, liăn hriâm, liăn khăm pơlât a hngêi pơkeăng. Thăm nếo mơdrếo liăn rôe mâu phon, hdrê, têa châu ƀă mâu tơmeăm ki ê vâ pêi chiâk pêi deăng, vâ tê mơdró; kơdroh tơdroăng ki ki kuăn pơlê mung liăn pá kong, mơdrếo laih lối kơnâ ó, veăng gum mơdât khu ngế ki ăm mung mơdrếo liăn lối hên a kong pơlê kố”.

Tơdrêng ƀă kơxô̆ liăn ki tŏng gum tơdrêng ing hngêi rak liăn dêi tơnêi têa, kong pơlê Gia Lai hiăng pêi pro adrêng ing mâu tơdroăng tơkêa; pơkâ pêi pro tro mâu troăng hơlâ ki ăm mung, mơhnhôk veăng gum dêi kuăn pơlê ƀă kơxô̆ liăn châ xo ki ê vâ veăng gum ăm tơdroăng pêi pro klêi hnoăng cheăng ki kơdroh kơtiê. Kơxô̆ rơpŏng kơtiê tung lâp kong pơlê Gia Lai hiăng kơdroh châ sap ing 12,09% mơ’nui hơnăm 2021 nôkố chu ối 8,11%. Krê ƀă kơpong hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế, kơxô̆ rơpŏng kơtiê tâng vâ riân ngăn tơdjuôm rêm hơnăm kơdroh 3% cho tơdroăng ki ƀlêi dêi Hnoăng cheăng xiâm dêi tơnêi têa kơdroh kơtiê krá tơniăn ton.