Pôa Hà Văn Mừng a thôn Lũng Vân, cheăm Ia Lâu, tơring Čư̆ Prông nếo ko tah dêi châ tơdế ƀăng kơdrum pêt loăng hôt ai 3ha. Hên hơnăm pêt hdrê loăng hôt kố, pôa Mừng xuân ôh tá hêng vâ ko ‘nhiê, la tung plâ 3 hơnăm achê kố, yă kloăng hôt kơdroh vâ chê tơdế, ki kơtóu hên bu ối a kơlo 30% mê rơpŏng ôh tá rak ngăn xếo. Ki hdrối tâ pôa tơmiât kô pêt báu a tơnêi kơdrum ki pêt loăng hôt ki nếo tro ko ‘nhiê kố vâ rak vế tơdroăng rêh ối rơpŏng hngêi:

“To lâi hơnăm hdrối nah, 3ha châ xo 200 rơtuh liăn. La sap ing yă chu rơpâ tung 3 hơnăm vêh ngi kố, yă tê hmôu pơ hơ’lêh đi đo mê á rế ko tah dêi i iâ. Rơchoâ Plei Pa ai têa tôh ăm 500 ha mê á gu pêi klâng châ 8 tâ̆n báu ối drêh tung môi ha”.

Tơdroăng ki ko tah loăng hôt dế hlo hên tung lâp lu a mâu cheăm tơkăng kong Ia Lâu, Ia Piơr, tơring Čư̆ Prông, kong pơlê Gia Lai. Krê a cheăm Ia Piơr, sap ing mơ’nui hơnăm 2022 troh nôkố, hiăng ai 300ha ƀăng tơnêi pêt loăng hôt tro ko ‘nhiê vâ pêt mâu hdrê ki iâ khế, ki hên cho mơdâ pêt báu, pôm, alâi ƀă hên ki ê. Pôa Bùi Văn Tiến – Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Ia Piơr ăm ‘nâi, nôkố, cheăm tá hâi ai tơmiât nhên vâ kum tơƀrê ăm kuăn pơlê tung hơ’lêh pêt hdrê loăng. Tơdroăng ki pêt hdrê iâ khế a ƀăng tơnêi pêt loăng hôt bu cho troăng hơlâ ki tơmiât ahdrối tê:

“Túa tơmiât dêi cheăm cho mơhnhôk, hnê tối kuăn pơlê, ƀăng tơnêi ki lâi ki hlo ối lĕm mê athế rak vâ hdrê loăng pôi tá hlâ, pôi tá ko tah. Mâu ƀăng tơnêi ki lâi tơbăng, chiâng pơchoh mê pêt pôm loăng, alâi, ƀă hên ki ê, tơkéa vâ tối cho hdrê pêt ki iâ khế. Ƀă ƀăng tơnêi ki ối lĕm ai têa mê athế pêt mâu hdrê loăng plâi kâ”.

Tơdroăng ki ko tah - vêh pêt, pêt – ko tah drêng trâm tơdroăng ki hơ’lêh ‘na yă tê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng hiăng trâm đi đo ƀă kuăn pơlê a kong pơlê Gia Lai môi tiah kơxu, tiu, kơphế, ƀă hên ki ê mê nôkố vêh trâm nếo ƀă hdrê loăng plâi hôt. Tơdroăng kố môi hdroh nếo pâ thế kơvâ pêi chiâk deăng kal mơdêk hnoăng cheăng pơkâ troăng tơmiât tung hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ƀă mơjiâng bro tơdroăng ki kơnía dêi kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng a kong pơlê.

-Hên hơnăm vêh ngi kố, yă plâi hôt hiăng chu rơpâ yă, hyôh kong prâi ôh tá tơniăn pro loăng plâi hôt ôh tá dâi lĕm, ing mê, pro kuăn pơlê a hên pơlê cheăm ko tah dêi loăng plâi hôt, vâ hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng plâi ki ê. Pôa ai mơnhên tối tiah lâi ‘na tơdroăng mê?

Pôa Trần Xuân Khải: Cho ‘nâng! Loăng hôt cho môi tung mâu  hdrê loăng ki xiâm dêi hên tơring, cheăm tung kong pơlê kố, hơnăm 2022 kơxô̆ plâi hôt dêi kong pơlê Gia Lai ai 23 rơpâu 320 ha. Tung mâu hơnăm hdrối mê hía nah, loăng hôt hiăng veăng kum xut tah lôi tơdroăng kơklêa, kơtiê xahpá, ing mê, mơjiâng tơdroăng pêi cheăng kâ, rêh ối pêi cheăng tơniăn ăm lối rơpâu ngế pêi cheăng.

Maluâ ti mê, ki hên ƀăng chiâk deăng pêt loăng plâi hôt a mâu tơring, cheăm tung kong pơlê ki pêt ing hdrối hơnăm 2005, ki hên cho pêt ing xiâm hdrê loăng ki ga chiâng xêh ing kloăng ki ruih a tơnêi, tơnêi ôh tá hơpok lĕm, rơnâk, ôh tá ai têa tôh ƀă hên mâu tơdroăng ki ê. Pakĭng mê, tơdroăng rak ngăn hdrê loăng ki mê ta hâi krâu khât, ai mơ’no liăn la tá hâi teăm châ pêi pro rơhí rơhó păng ‘nâng, ing mê, hdrê loăng khoh tá ti dâi, loăng tơ’lêi krâ, hmâ tro oâ hdrong kâ ‘nhê, plâi ôh tá hên, ôh tá dâi.

Mâu hơnăm achê pơla kố, xua ai tơdjâk dêi hyôh kong prâi, kong mêi ôh tá tro rơnó hnối ai tá hyôh khía (a rơnó hdrối nah, hdrối, tung ƀă kơ’nâi Têt Lo hơnăm nếo) - tro klăng tung pơla loăng hôt lo reăng, ing mê khoh pro loăng ai plâi ôh tá dâi. Tung pơla rơnó krí plâi ôh tá dâi lĕm, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê ki pêt loăng hôt trâm hên xahpá, mê kuăn pơlê khoh chiâng rơhêng vâ trâm kơvâ pêi chiâk deăng vâ rơtế ƀă kuăn pơlê pêi chiâk pêt loăng hôt tung pơla kong pơlê trâm hên xahpá.

Ing tơdroăng ki kal tung pêi chiâk deăng ƀă tơdroăng tê mơdró a kơchơ, ing mê, khoh pro kơdroh tơdroăng pêt loăng hôt, hơ’lêh mâu túa ki pêt loăng a tơnêi ki ôh tá dâi vâ hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ki kơnâ liăn hên tâ ƀă châ tê tơ’lêi, môi tiah loăng plâi kâ, plâi krui kơxái, pôm ƀok, nhâ loăng pơkeăng, alâi kơnâ liăn ƀă hên mâu hdrê loăng ki ê... mê cho mâu tơdroăng ki kuăn pơlê pêt loăng hôt a hên tơring cheăm pói rơhêng vâ, maluâ a tơring Chư Prông, kong pơlê Gia Lai.

-Ô pôa, tâng vâ mơnhên ngăn ‘na tơdroăng ki tơbrê dêi tơdroăng hơ’lêh pêt hdrê loăng kố, ki rơhêng vâ tối, mâu ƀăng chiâk deăng ki loăng hôt hiăng krâ túa ki hơ’lêh mê cho tơtro ‘nâng. Xua ti mê, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng ai hnê mơhnôk ti lâi ăm kuăn pơlê ki vâ hơ’lêh pêt hdrê loăng ki nếo mê tơtro?

Pôa Trần Xuân Khải: Cho ‘nâng! Vâ tah lôi mâu tơdroăng ki ôh tá tro, drêng “pêt lối hên, mơngế rôe iâ”, chiâng rơlối, drêng mê ah, ga kô môi tiah tơdroăng djâ dêi pó tơbriât pêt loăng kơxu, pêt tiu há, xua ôh tá dâi, ôh tá ai yă, mê koh tah lôi dê, tơbriât pêt nếo mâu hdrê ki ê môi tiah pía kái, pôm ló..., tơdroăng ki hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng a tơnêi tíu ki pêt loăng plâi ôh tá dâi, vâi krâ-nhŏng o kal athế rak vế, pêi pro tiô troăng pơkâ, tơdroăng ki hnê thế dêi khu ngăn ‘na chiâk deăng. Ôh tá khoh pêt tiô tơdroăng ki hlo hên ngế pêt, ôh tá po rơdâ chiâk deăng ki pêt hên to hdrê ki tá hâi teăm ‘nâi nhên plâi ga kô châ tê mơ’no a hngêi kơchơ lơ ôh.

Vâi krâ-nhŏng o hơ’lêh hdrê pêt, mơjiâng mâu hdrê loăng ki lâi, păn kuăn mơnăn ki lâi la tơdroăng ki kal akố athế ai hngêi kơchjơ ki vâ ti tăng rôe ƀă pôi tá ai tơdroăng ki tí tăng pêt to mâu hdrê loăng ki iâ êt, ukố umê, mơhnŏ pêi pêt xêh mâu hdrê loăng ki tơná vâ, xua mê, kal athế tơrŭm ƀă kơvâ hnê ngăn ‘na pêi chiâk pêi deăng vâ mơdâ, pêi pêt. Tung pơla dế ai hên tơdroăng ki tơbriât tê mâu plâi, mê kuăn pơlê kal athế ai mâu tơmeăm ki hên, tơniăn, tro tiô tơdroăng ki lâp plâi tơnêi kal rơhêng vâ, tê mơ’no tro roh, tro rơnó, yă tê xuân athế tơniăn, chía to kơnâ.

Tâng lôi to tơná kuăn pơlê vâ hơ’lêh pêt mâu hdrê loăng ki ê, ôh tá xê hlâu. Xua mê, vâ mơdâ, pêi pêt mâu hdrê loăng ki ê athế ai tuăn tơmiât hơ’lêh tiô kơ tơdroăng ki xiâm tung pêi cheăng kâ, pêi tiô kơvâ hnê ngăn ‘na chiâk deăng pơkâ, xua mê, vâi krâ-nhŏng o pin athế pơtối vêh “pêi pêt tiô tơdroăng ki seá ngăn tơdjuôm tung kơvâ pêi chiâk deăng”. Kuăn pơlê châ hnê tối athế mơdâ, pêi pêt tro tiô tơdroăng ki pơkâ tơdjuôm ƀă rak vế, pêi pro tro tiô tơdroăng pơkâ dêi khu mơdró kâ, dêi hngêi kơchơ ki kal vâ rôe. Ai tiah mê ‘nôi, nếo châ tơniăn tơdroăng ki tê rôe, rak tơdroăng pêi pêt, ‘măn rak, tê mơ’no tơniăn.

-Tâng tiah mê, la ngiâ kố ah, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng ai pơkâ ki klâi tung tŏng kum, po troăng hơlâ ăm kuăn pơlê a mâu kơpong ki hơ’lêh pêt hdrê loăng ki ôh ti dâi vâ pêt mơjiâng mâu hdrê loăng ki dâi lĕm ƀă tê châ kơnâ yă tâ?

Pôa Trần Xuân Khải: Hâi lơ 14/3/2023, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mâu kong pơlê, tơring, cheăm, kơvâ cheăng, mâu khu hnê ngăn ‘na chiâk cheăng dêi kong pơlê hiăng tối tơbleăng ăm Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê Gia Lai pơkâ Tơdroăng ki kĭ ăm phep “Tơdroăng tơkêa pêi hơ’lêh hdrê loăng pêt ki ôh tá dâi vâ pêt mơjiâng mâu hdrê  loăng ki kơnâ liăn ƀă tơtro ƀă hyôh kong prâi, tơnêi tơníu pơla sap hơnăm 2023-2025, pơkâ túa pêi pêt troh a hơnăm 2030”.

Tiah mê, Vi ƀan hnê ngăn hiăng hnê mơhno tối ƀă kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng hiăng ai hlá mơ-eá hnê tối mâu tơring, cheăm vêh mơnhên ngăn, mơnhên tối, mơjiâng tơdroăng ki hơ’lêh pêi pêt, păn mơjiâng tơmeăm tro ƀă tơdroăng ki tơtro ƀă tơring, cheăm. Pơkuâ ngăn, tơkŭm hnê mơhno tối ‘na túa hơ’lêh pêt hdrê loăng ki ôh tá dâi vâ pêt mơjiâng hdrê loăng ki kơnâ liăn.

Pakĭng mê, xuân hiăng ai troăng hơlâ hnê mơhno tối mâu tơring, cheăm pêi adrêng mâu kơxô̆ liăn ki mơ’no tŏng kum ing tơdroăng ki xiâm dêi tơnêi têa, mâu troăng hơlâ, tơdroăng tơkêa bro ki ê a tơring, cheăm vâ veăng kum, hnê mơhnhôk mâu khu râ, kơvâ cheăng vâ hơ’lêh hdrê loăng pêt, mơ’no liăn tơrŭm cheăng tro tiô tơdroăng ki mơ’no tê kế tơmeăm tơdjuôm, pêi lo hên tơmeăm, hnối  ai tá tơdroăng uâ mơdiê, chôu ‘măn, rak vế tơmeăm ki pêi lo ing chiâk deăng, tơrŭm ing tơdroăng mơdâ pêt, troh rak ngăn, chôu ‘măn ƀă tê mơdró tơngi ê pơrá athế châ tơniăn.

Pakĭng mê, pâ thế mâu tơring, cheăm athế hbrâ kơchăng, tơrŭm cheăng ƀă mâu kong pơlê, mâu tơring, khu râ ngăn ‘na kơvâ chiâk deăng tơrŭm ƀă Khu hnê ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê vâ rah xo kơpong ki djâ troăng ahdrối tung hơ’lêh hdrê pêt vâ kơ ga tơniăn, châ xúa ing tơdroăng ki pêt mơjiâng a tơnêi tíu ki pêi pêt, mơjiâng bro, vâ hdrê loăng mê châ kơnâ a môi ƀăng tơnêi ki pêt, mơnhông hnoăng cheăng dêi khu pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă tơkŭm hnê djâ tơdroăng ki pêi pêt krá tơniăn ton, tơtro ƀă tơdroăng ki pơkâ thế dêi khu tơrŭm cheăng pêt ing tơdroăng ki pêi pêt vâ vêh pêi pêt, mơjiâng bro tung kơvâ pêi chiâk pêi deăng, rak vế, pêi pro tiô tơdroăng ki mơjiâng thôn pơlê nếo, a tơrêm pơlê cheăm tung kong pơlê.

-Hôm, mơnê kơ pôa!