Kơpong tơnêi tíu tơkăng kong ing Khe Sanh troh Hướng Phùng dêi tơring Hướng Hóa châ pơtih môi tiah Đà Lạt ki má péa, xua akố tơnêi khêi bazan ƀă hyôh kong prâi rơngiâp lĕm plâ hơnăm. Xua ti mê, mơngế Pơhlăng hiăng rah xo tíu kố mơnhông pro mâu deăng kơphế ing mâu hơnăm pơxiâm pêi xúa tơnêi a Đông Dương. Mâu cheăm Hướng Phùng, Hướng Linh, Hướng Sơn châ ngăn cho pơlê xiâm dêi kơphế Quảng Trị ƀă tâi tâng tơnêi pêt lối 5.000 ha. Kơphế akố ki hên cho Arabica - môi hdrê kơphế ki tơviah châ mơngế kuăn pơlê mâu kong têa kơpong châu Âu rơhêng vâ. Tiô pôa Lê Trung Hưng- ngế rơkê pêi kơphế lâp plâi tơnêi tối:

“Ki hlâu dêi kơphế a kơpong kố cho inâi ki vâi ô eăng sap ing ton tí nah troh nôkố, a Việt Nam pin rêm ngế xuân ‘nâi Quảng Trị ai kơphế hlối rơtế ƀă tơdroăng hơ’muăn tối ton nah ‘na tơdroăng mơnhông mơdêk kơphế sap ing ai mơngế Pơhlăng djâ troh, môi tơdroăng ki ê nếo cho kuăn pơlê akố tối tơdjuôm cho kơhnâ ƀă vâi ‘nâi nhên tơnêi akố, hyôh kong prâi a kố tơtro pêt loăng kơphế’’.

Tâng loăng pơhế dế châ mơnhông mơdêk tiô troăng tơmeăm pêi ki xiâm mê pôm loăng dế châ tơnêi têa po rơdâ tê ăm kong têa kơpong châu Âu ƀă châu Mih. Ƀă tâi tâng tơnêi pêt lối 12.000 ha, ki pơxúa dêi pôm loăng ăm kuăn pơlê a Quảng Trị bú ối kơ’nâi báu. A 2 tơring kong ngo Hướng Hóa ƀă Đakrông cho kơpong pêt hên pôm loăng dêi hngêi kơmăi uâ pơliê pro tơpoăng pôm loăng Hướng Hóa ai lối 6.000 ha. Pôm châ xo ing tơnêi pêt mê  nôkố dế ai tiô pơkâ ăm hngêi kơmăi uâ pơliê châ 60% ivá pêi cheăng dêi hngêi kơmăi. Mơni bú ai to a Quảng Trị, mâu kuăn pơlê ki pêt pôm loăng a tơring Hướng Hóa mơjiâng Kâu lak ƀô̆ Hrĭng rơtuh, tơkéa vâ tối ki pêi lo liăn dêi mâu rơpŏng kuăn pơlê pêt pôm a kố sap 100 rơtuh tơngi klêng. Pôa Lê Văn Thể, Ngế pơkuâ Hngêi kơmăi uâ tơpoăng pôm loăng Hướng Hóa- Quảng Trị ăm ‘nâi: 

“Pôm loăng châ pêt a kơpong kố chiâng, hlối ai châ, pôm hên tơpoăng lĕm há ƀă châ hên ngế tung tơnêi têa ƀă kong têa ê vâ rôe, ai inâi pơxá ki vâi ô eăng vâ tê pôm. A hlo tơdroăng mơdêk cheăng gá tơƀrê hên, tâng riân pôm dêi Quảng Trị ki pêi châ  sap dâng 16 troh 20 tấn ngăn tiô kơ tơrêm kơpong”.

VOV4 (Um pơtro)

Tơdroăng hơ’muăn dêi kơphế ƀă pôm loăng hiăng mơhno inâi. A mâu kơpong tơnêi ngo ƀă kong ngo a tíu tơkăng kong dêi Quảng Trị ối ai pêt tơ’nôm priât ƀă mâu loăng nhâ pơkeăng. Ƀă tơdroăng veăng pêt mâu hdrê loăng ki mê hiăng mơjiâng mâu loăng plâi pêt ki ai pơxúa dêi mâu tơmeăm pê lo ing chiâk deăng. Tiô riân ngăn dêi kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng, Quảng Trị ai dâng 1.000 hdrê loăng nhâ pơkeăng ki ê mê ai pêt mâu loăng hâng, ring rí, loăng ‘mốu, chẩu, pró, chế vằng, hương nhu, klô̆ng trĭng, kía, Diệp Hạ Châu... Tiô jâ Mai Thị Thủy, Kŏng ti pêi cheăng pro pơkeăng Định Sơn- Quảng Trị tối:

“Kơpong pêt loăng nhâ pơkeăng dêi ngin ôh tá tơvât pơkeăng hoă hok, ngin rơvât mâu tơmeăm pro ing hưh cơ tê ...’’

Xuân môi tiah mâu kong pơlê kong ngo ki ê, Quảng Trị ai hên tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki kơnâ, pơxúa, hên tơmeăm vâ mơnhông mơdêk,  veăng pro tơmeăm ki kum mơnhông cheăng kâ rêh ối ƀă mơdêk pêi lo liăn ăm kuăn pơlê. Laga, ki hên mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng mê iâ châ tơ’mot tê a mâu kong têa ki kân, ki pơrah; tơmeăm pêi lo nếo bú iâ, pêi iâ utâi utá, hâi pêi hên tơrŭm krá ƀă tung kơpong. Mâu tơmeăm pêi lo ki ‘nâ mơhé hiăng châ ‘no liăn pêi, pro lĕm mơnâ mâ, ai inâi tĕm tem ƀă châ mơnhên OCOP râ kong pơlê la tơdroăng ‘na tơbleăng hâi rơdêi mê tơdroăng tơbleăng tê ăm tơmối, po rơdâ tíu tê ối hên xơpá. Tơdrêng amê, hên tơdroăng xơpá pơloăng mơnúa, môi tiah tơmiât pêi tiô rơnó, ki tơƀrê dêi tơmeăm pêi lo, ki mơngế vâ rôe. Tiô mâu ngế rơkê tối, vâ pêi rế hên túa tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng krúa, mơdêk ki tơƀrê tung tơbriât tê, mơnhông krá tơniăn ăm mâu tơdroăng pêi lo tơmeăm tung kơpong kong ngo, mâu tíu pêi cheăng, kơvâ cheăng cheăm tơring kong pơlê ƀă kuăn pơlê ki pêi pêt kal thế pêi pro tiô púi vâ ki hiăng pơkâ. Jâ Nguyễn Thị Thu, Ngế pơkuâ mơjiâng Hệ sinh thái pêi chiâk deăng krá tơniăn MEVI tối:

“Tiah mê, ăm hlo nhên akố ai péa ki mê cho tơdroăng ki vâi hâi ai tŭm ivá hâi ‘nâi troăng rơhlâ ki lâi, pin kal pro môi túa ƀă cho tíu ki hriâm  vâ hnê ăm mâu ngế kuăn pơlê. Má péa nếo, cho tơdroăng tơkêa kal tơkŭm a ki tơƀrê tung hnê mơhno la thế pơxiâm ing tơdroăng kal vâ kât dêi kuăn pơlê ƀă troăng rơhlâ pêi pro tiô tơdroăng rơkong hnê kŏng hlối pêi, thăm nếo cho hnê hriâm tơdrêng a mâu ngế ki pro kơdrum deăng hiăng pêi cheăng tơƀrê, mê kô cho ki vâ kum kuăn pơlê pin tâng ôh tá ai ti mê pêi ki kố pá’’.

Pôa Phạm Hồng Quất, Ngế xiâm pơkuâ ngăn mơnhông kơchơ tê mơdró tơmeăm ƀă khu mơdró khoa hok kŏng ngê̆ tối tiah kố:

“Ai hên tơdroăng vâ vâi pơ’lêh lơ mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng nôkố ai hên tíu ki nếo ki thế pêi pro tơmeăm lĕm krúa hlối rơtế mơnhông mơdêk krá tơniăn mê kố cho mâu troăng pơkâ pêi kô chiâng vâ pơtối rak vế ki rơdêi dé tơná. Vâ chiâng pêi ti mê thế mơdêk tơrŭm cheăng po rơdâ ƀă mơnhông mơdêk  hên nhâ loăng pơ’lêh nếo hriăn plĕng ki nếo, tơrŭm nhên krá ƀă nhâ loăng tung pơxiâm pêi cheăng dêi tơnêi têa ƀă rơtế  tơkŭm ƀă mâu ngế Việt Nam pin ki rêh ối a kong têa ê vâ  châ  rĕng mơnhông tơtêk ƀă krá ton’’.

Tơkéa vâ tối, xeăng hiăng mơjiâng ăm kơpong tơnêi Quảng Trị kế lĕm tơ’lêi vâ mơnhông pêi chiâk.  Mơhé kơpong tơnêi pêi chiâk ôh tá kân la mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng châ hên, hên túa tơmeăm. Vâ mơdêk ki pơxúa ‘na tơmeăm pêi lo, malối a kong pơlê kong ngo kố mâu kuăn pơlê dế hriâm pêi lo ƀă hdró mâu tơmeăm pêi lo tiô troăng pêi lo tơmeăm lĕm krê. Ki pơxúa mê cho ki tơrŭm dêi môi kơpong ki ai kong tô ƀă khía ƀă hía hé.