Pơplei đuh đei ƀôh pơ ‘yeh, kôch đuh lơ̆m toh yoa pơrang jĭ pơm tơlech. Lơ̆m noh, đa ƀôh hơnơ̆ng hlŏh ‘nŏh pơrang jĭ liên cầu khuẩn păng 1,2 pơrang jĭ nai... Dang hlŏh 30% bơngai jĭ pơplei đuh lơ̆m toh đei tơ̆ đe drŏ kăn đơ̆ng rŏng kơ hơnăp păng oei ăn kon mŏm, mă loi ‘nŏh hăm drŏ kăn rơnĕh kon mă blŭng yoa tam mă băt trong ăn kon mŏm trŏ ƀlep, tam mă băt trong vei rơgŏh tŏng toh jing đei tŏh jrok, pơm tơlĕch pơplei pơ ‘yeh lơ̆m toh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, đe drŏ kăn blek plên, toh tih dăh mă bơngai brit kŭm ƀônh đei tơdrong jĭ ‘nâu ‘năi. Krê hlŏh dơ̆ng, pơplei đuh lơ̆m toh ƀât lăp jing 1 tơdrong tơbăt vă đei jĭ ung thư toh ‘năi.

Pơplei đuh lơ̆m toh ưh lăp jĭ, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh jơhngâm pran păng tơdrong hiôk chơt lơ̆m tơdrong arih xa kơ bơngai mĕ đơ̆ng rŏng kơ rơnĕh kon đĕch, mă oei ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ đak tŏh ăn kon mŏm hai. Lơ bơngai jĭ pơplei đuh lơ̆m toh ƀônh đei jĭ pơchŭng lơ̆m hơkâu, plei lĕn rơmơ̆n, ôm mă ưh ‘nŏh ung thư toh tơdăh ưh đei hơmet tơtom, trŏ trong. Tơ̆ khoa rơnĕh kon, Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên, jô̆ păh lăp 1 năr khoa sơng iŏk dang 20 - 30 ‘nu bơngai năm rơnĕh, lơ̆m noh đei dang 10% bơngai jĭ pơplei, pơ ‘yeh, đuh lơ̆m toh.

Mŏ L.T.L oei tơ̆ thôn 4, xăh Hòa Thuận, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk ‘nao rơnĕh kon blŭng a đei 2 giĕng păng oei ăn kon mŏm hăm đak toh mĕ. 2,3 năr tơjê̆ âu mŏ L ƀôh tŏh pơ ‘yeh jĭ, yuh tŏ, pơmat tat mưh ăn kon mŏm, mưh pel ‘nŏh ƀôh pơplei hơrăng lơ̆m toh. Jĭ roi đunh roi dêh kơna mŏ năm tơ̆ khoa rơneh, Hnam pơgang ĐK tơring Tây Nguyên vă hơmet. Mŏ L.T.L tơroi: "Blŭng a đei ƀôh pơplei hơrăng lơ̆m toh, mon mŏm ưh đei lĕch đak toh, jĭ, toh ranh. Tơ̆ hnam đei iŏk bơngai vei rong mĕ hăm mon đơ̆ng rŏng kơ rơnĕh, hơnơ̆ng pĕt, hơli toh adrol kơ ăn mon mom mă lei oei đei jĭ pơplei đuh lơ̆m toh đĕch, oh ưh băt yoa kiơ mă thoi âu."

Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong tơm pơm tơlĕch jĭ pơlei, kơchĭl huan đak toh đa ƀôh lơ hlŏh ‘nŏh yoa bơngai mĕ tơmom ăn kon ưh kơ trŏ, nge mŏm ưh jăng, ưh pran… pơm ăn đak toh mĕ lĕch ưh jrăh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, tơdrong tơhuch thim ăn kon đak toh tơ̆ ‘ngoăih dăh mă ‘me xa ƀôt hrôih kŭm jing 1 lơ̆m dôm tơdrong pơm tơlĕch jĭ pơlei đuh lơ̆m toh mĕ hai, yoa bơngai mĕ ưh đei ăn kon mŏm đĭ đak toh, lê̆ đunh jing kơchĭl huan đak toh, toh ranh, pơ ‘yeh, jĭ, jing đei pơplei đuh lơ̆m toh. Tơdrong đei jĭ pơplei lơ̆m toh roi tŏk hăm dôm bơngai nhen: mưh toh mĕ đei rơka, bơngai mĕ hrŭk ao đơ̆p toh hrăt mă ưh ‘nŏh hơnơ̆ng pŭ kơtŭng kon tơ̆ hơnăp; bơngai mĕ ưh hiôk lơ̆m jơhngâm, stress đunh đơ̆ng rŏng kơ rơneh; ưh đei vei rơgŏh toh păng tŏng toh; bơngai mĕ rơnĕh kon kơdră, rơnĕh kon đơ̆ng rŏng kơ hơnăp nge giĕng mă 41...

Mă tơpă, đei lơ bơngai mĕ kơchĭl huan đak toh chă hơmet kơdih kiơ̆ tơdrong juăt thoi kră sơ̆ mă lei kiơ̆ ƀak si chuyên khoa I Phạm Ngọc Thắng, Phŏ Kơdră khoa rơnĕh kon, Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên, vă vei lăng ‘lơ̆ng jơhngâm pran ăn bơngai mĕ, athei năm tơ̆ hnam pơgang chuyên khoa vă khăm hơlen, đei trong hơmet lăp ‘lơ̆ng, trŏ tơdrong jĭ vă huei pơm tơlĕch tơdrong krê dăh mă jĭ đei hơlơ̆k dơ̆ng.

Ƀak si Trần Ngọc Thắng ăn tơbăt: “Mưh jĭ pơplei đuh lơ̆m toh, bơngai jĭ kăl đei hơmet tơ̆ hnam pơgang chuyên khoa. Hăm bơngai mĕ oei ăn kon mŏm, hơmet tôch pơmat, hăm lơ tơdrong krê yoa kơplăh âu đak toh oei lĕch lơ vă rong kon. Athei pơm thoi yơ vă pơm rơgŏh anih đei pơplei đuh, pơm ‘lơ̆ng ăn jơhngâm pran bơngai mĕ păng đak toh ăn kon hai, yoa thoi noh athei năm hơmet tơ̆ hnam pơgang chuyên khoa.”

Kiơ̆ nơ̆r tơtă đơ̆ng đe ƀak si chuyên khoa, vă tang găn jĭ pơplei đuh lơ̆m toh, bơngai mĕ athei rong kon hơdrô̆ hăm đak toh kơdih (ưh kơ jô̆ hăm bơngai đei tơdrong jĭ âu to); ăn nge mŏm hloi toh mĕ đơ̆ng rŏng kơ rơnĕh păng hŏk kiơ̆ trong ăn nge mŏm mă trŏ, mă lăp, ăn nge mŏm mă đĭ đak toh păih âu đang ‘nŏh ăn mŏm păih to dơ̆ng. Lê̆ pơm ăn tŏng toh rơka, pơjing tơdrong ‘lơ̆ng ăn pơrang jĭ mât lơ̆m toh, pơm tơlĕch jĭ pơplei đuh lơ̆m đak toh. Ăn nge mŏm mĕ truh 24 khei mă ưh ‘nŏh đunh hlŏh dơ̆ng. Mưh vă gơ̆t, ưh ăn kon mŏm đak tŏh mĕ ‘nŏh athei đei trong tơjur dar dĕh, mŏm roi đunh roi tŏ sĕt đang kơ ‘nŏh gơ̆t, ưh ăn mŏm hloi. Mưh ƀôh đak toh chĭl, pơ ‘ngeh jĭ, athei jăh năm khăm păng hơmet hloi vă huei đei jĭ pơplei đuh lơ̆m toh.

Jĭ toh pơplei đuh tơdăh ưh kơ đei băt păng hơmet tơtom gô hơnhăk truh toh pơplei đuh hơlơ̆k hơle, toh pơplei đuh chă pơchah kơdih dăh mă toh pơplei đuh ôm. Trong đak toh ưh kơ đei tơlĕch đak toh pơm ăn hiong đak toh, ƀơ̆t lăp gô hơnhăk truh ôm đĭ toh. Vă hlôh dơ̆ng găh tơdrong jĭ păng tang găn hơdrol, grŭp chih kơtơ̆ng ang hlôi đei jơ pơma dơnuh dơ̆ng hăm ƀak si chuên khoa I Trần Thị Thuỳ - Khoa hơmet jĭ găh drŏ kăn, rơneh kon, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên,

-Ƀai si ăi! Toh pơplei đuh đa đei ƀôh jĭ thoi yơ?

Ƀak si Thuỳ: Toh pơplei đuh ‘noh tơdrong đei đuh lơ̆m dôm trong đak toh. ‘Nâu jĭ tơdrong đa tơƀơ̆p tơ̆ drŏ kăn rong kon hăm đak toh mĕ. Tơdrong tơm pơm ăn pơplei đuh ‘noh jĭ yua đơ̆ng pơrang, tơdrong ‘nâu đei krê hơmơt nhen bơngai jĭ đei jĭ toh poh jrok lơ̆m khei ‘năr rong kon hăm đak toh mĕ dăh mă bơngai jĭ đei tơ jur tơdrong pran. Đei ƀôh kơnăl đơ̆ng toh pơplei đuh ‘noh: Bơngai jĭ  đei yuh, toh đei pơ ‘ngeh tŏ, ƀrê, pel, hmĕt đei pơplei tơ̆ toh păng 2 păh pŏk ak gô lĕch kơnol jĭ. Jĭ đei tơ̆ pơđĭ bơngai mĕ ưh kơ rong kon hăm đak toh mă lei tơđa tơƀơ̆p lơ hloh tơ̆ bơngai rong kon hăm đak toh mĕ. Mơ̆ng kiơ̆ lơ̆m chă ƀôh hrôih păng hơmet tơtom ‘noh bơngai jĭ hoei kơ răih vă tơlĕch đak đuh, tơđăh pơplei tơ̆ toh chă ƀôh klui păng lê̆ đunh ‘noh athei răih tơlĕch đak đuh.

-Tơdrong hơmet toh pơplei đuh hrei ‘nâu thoi yơ hă ƀak si?

Ƀak si Thùy: Tơdăh bơngai jĭ truh tơ̆ hnam pơgang mă lei tam mă đei pơplei, bơngai jĭ lăp đei jĭ trong đak toh păng kơchĭl poh jrok đĕch ‘noh pơtho bơngai jĭ uh rơ ngơp, hmĕt tơlĕch đĭ đak toh, hơli hơtŏng toh, huch thim pơgang kháng sinh tang găn jĭ. Tơdăh hlôi đei pơplei ‘noh trong hơmet nhen tơ̆ hơla âu: pơplei tih đơ̆ng 0-3cm ‘noh gô athei hyup iŏk đak đuh huch hloi pơgang kháng sinh ‘noh gô hoei pă pơ ‘ngeh păng pơtho tơtă ‘noh oei rong kon hăm đak toh mă hmă. Oei tơdăh pơplei tih đơ̆ng 3-5cm dăh mă tih hloh 5cm ‘noh ƀak si gô athei răih păng ôp đak đuh rim năr ding truh ưh pă đei đak đuh.

-Drŏ kăn rong kon hăm đak toh mĕ athei pơm liơ vă tơ jur tơdrong hơmơt kơ toh pơplei đuh hă ƀak si?

Ƀak si Thùy: Mă mônh ‘noh bơngai mĕ kăl kơ sŏng sa tôm kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng lơ̆m khei ‘năr rong kon hăm đak toh mĕ păng ăn kon mŏm hơdrô̆ đak toh mĕ đĕch lơ̆m 6 khei blŭng. Ling lang ôp rơgoh ti, toh păng hơtŏng toh hơdrol păng đơ̆ng rŏng ăn nge  mŏm. Ăn nge mŏm ƀlep trong, tang găn tôch ai nge mŏm, doch jăng dêh hnang pơm ăn rơka, hơđang hơtŏng tih. Ăn nge mŏm pơlơh tôm 2 păh toh. Pơhrăm ăn kơ nge mŏm phĭ, mŏm đĭ đak toh đĭ 1 păh đang kơ ‘noh ăn mŏm păih to dơ̆ng. Hmĕt đak toh rơkăh mưh nge mŏm ưh kơ đĭ păng hơnơ̆ng hyup đak toh kiơ̆ jơ dăh mă mưh ƀôh toh hơrăng yua đơ̆ng đak toh ƀĕnh. ‘Ngoăih kơ ‘noh, hơdrin vei jơhngơ̆m hiôk, ‘nĕ kơ tơchĕng lơ, krŏng măng yua kơ ‘nâu kŭm jing tơdrong tơm pơm hơtŏk hơmơt kơ toh pơplei đuh. Tơdăh bơngai mĕ rơneh kon kơdră, hmă hmă năr mă 3 truh năr mă 5 đak toh mĕ mă đei, yua thoi noh bơngai mĕ đei ƀôh yuh păh lăp, tơ ngiĕt hơdrôt, 2 păh toh hơrăng jĭ lơ ‘noh kăl kơ uh rơngơp, hơli hơtŏng toh gô pơm rơhơi dôm trong đak toh.

Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ!