Sap cồng klau baoh chreih chrai peih akaok ka dom sap alat ragam di harei rija roya. Patui di nan, sap hagar, chiêng meng taong tagok tame tui. Dalam dom alat ragam, hagar dua baoh- cồng 3 baoh- pasan lime ye 3 baoh cồng ngak brei yawa hlai tame gauk, 5 baoh chiêng ngak brei tuk glaong tuk biar jeng yau samar atau radei radei, daok dua baoh hagar ngak yau sap ndem meyai nao mai. Dom sap lat ragam nan gam dreih yau cồng pasan Tây Nguyên, gam brei mboh ilamu tok hu di urang Cam H’roi.
Sa-ai Minh Thanh Thảo, gru pato âm nhạc di ban sit Vân Canh, huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định lac, pasan 5 baoh atau cồng 3 jeng brei mboh hatai sahaneng di mikva ka dunya, ka raidiuk: “ Dalam chiêng 5 di urang Cam, meyah roh duah tame dalam, nyu ndung bak ilamu Cam. Dom hatai sahneng yau habar lac tui darah gah amaik, yau halei lac ame, amaik, ia harei, ia bulan…, taong abih hu dalam kadha chieng pasan 5 nan. Am nhac di urang Cam lac am nhac hu 5 yawa, tok hu 5 nốt. Yaok nốt hu pagam tame dalam sa baoh chieng. Saong, chieng tuk halei jeng brei hu dua baoh chieng praong, 2 baoh chieng sit saong 1 chieng mbiah dang kreh. Chieng sa saong chieng 4, chieng 2 saong chieng 5, saong chieng mbiah taong sa drei eng. Tuk taong tagok, dom urang nghệ nhan meda tui nan piah ngak brei yawa nyu hlai tame gauk. Urang thau lac nan ia harei, ini ia bilan, diah lac baoh taneh, anek manuac, phun kayau glai patau karei karei hu brei thau dalam mejam chieng pasan nan.”
Tui sa-ai Thảo, baoh chiêng 1 saong 4 lac chieng amaik, lac ia bulan. Chieng 2 lac ia harei nao gam saong chieng 5. Urang Cam tui darah gah amaik, anek tuk halei jeng tui amaik. Bruk pambuak pagam di ia harei saong baoh taneh lac baoh chieng kreh. Sa-ai Thảo brei thau, dua baoh hagar di urang Cam H’roi hu dreih yau dua baoh ginang di urang Cam daok di Ninh Thuận, Bình Thuận: “ Dua baoh hagar di urang Cam H’roi jeng lac daok khik veik hasit saong patagok di ginang urang Cam Ninh Thuan, Binh Thuan. Thaik thaok dreih guak. Jalan taong hagar di urang jeng dreih gauk. Yau nan min, hagar cơ toang di urang Cam H’roi trak gah ilamu Trường Sơn, ndung bak makna khang kadang saong pakacah gauk.
Pang sap cong 3 - chieng 5- dua baoh hagar nan, mboh dreih yau sap công chieng di dom bangsa takik di Trường Sơn - Tây Nguyên. Hu yau nan mai meng bruk diuk rai saong gauk suai lavik saong ilamu hu lai tame gauk. Yau nan min, kong chieng di urang Cham H’roi jeng hu rilo janih karei jang dut saong công chieng di dom bangsa Tây Nguyên, jeng ye urang Ba-na.
Klau baoh cồng di urang Chăm H’roi praong sit karei di gauk. Baoh sit di abih hu jalan cagar kreh labaih dua pagam tangin, iew lac “mong’, tabiak sap “pâng pâng”. Baoh ka dua praong hu jalan cagar kreh labaih 3 pagam tangin ieu lac “pồng”, yawa di nyu “ pồng pồng”. Baoh praong di abih lac chieng amaik, yawa “truh truh”. Tui ong Nguyễn Xuân Nhân urang roh duah ilamu bhap bini, akaok Chi hội Văn nghệ bhap bini tỉnh Bình Định, dahlau diah lac Akok Khoa Ngữ văn, Sang bac Đại học Quy Nhơn, ye klau baoh cồng nan yau lac amaik –anek – adei, brei mboh adat tui darah gah amaik dalam raidiuk di urang Cam H’roi./.
Viết bình luận