Urang J'rai cuk mặt nạ 

Dom bangsa Bana, J’rai, Xê Đăng daok di bhum gah barak Tây Nguyên bhian luk phẩm màu, cuk mặt nạ hóa trang dalam lễ hội. Dalam nan, dom baoh mặt nạ kayau pambuak pagam haong mbaok di anek amanuac, lac janih pandap ma-in biak gheih, biak huyền bí. Mặt nạ hu ngak meng sa janih kayau lamin saong njuan, brei mboh dom mbaok meta kỳ dị, quái đản. Taphia bộ khan ao meng kan, dalam lễ hội cộng đồng bhian hu mboh dom urang angui cuk dom blah khan ao biak karei, biak ngộ nghĩnh: cuk mặt nạ, cuk ao hala patei thu, ba drei tame dalam kapul parang me-in daoh tamia bhap bani yau tamia rối, tamia gar, tamia  chiêng...

Bruk parang me-in di dom urang cuk mặt nạ tuk halei jeng pachreih urang mong iek meng dom cử chỉ bất ngờ, bui sambai. Dalam adat ngak pathi, dom urang cuk mặt nạ gam taih chiêng gam chat tamia vil val sang kabo. Mặt nạ dalam adat lauk kubao nyu karei jang mặt nạ dalam adat ngak pathi. Adat ngak pathi di urang Ba Na tuk halei jeng hu dom drei rối (brim, bram) hu ngak meng hala patei thu  tuan bak rup urang cuk mặt nạ. Dahlau diah, bhap bani bhian luk kali phẩm màu tagok mbaok meta piah hóa trang dalam lễ hội, hadei ini bruk trang điểm ini oh daok mboh bo salih tame nan lac dom baoh mặt nạ meng kayau.

Urang Cơ Tu daok di ceik glai Trường Sơn pandar mặt nạ rilo jang dom bangsa karei. Urang Cơ Tư sarak dom baoh mặt nạ meng sa đoạn phun kayau prong meng  20 – 25 cm, atah meng 30 – 35 cm. Dom nghệ nhân naih gheih, urang sarak naih jioy abih meng ngak hu mặt nạ. Meng sa jalan cao tame di iku meta, sa jalan kong angaok mieng nan lac ginup piah brei mboh hu hatung hatian di baoh mặt nạ: sahanak ginreh atau slut mbut. Ilamu ngak mặt nạ di urang Cơ Tu hu bruk pambuak gauk di tài nghệ jagaoh sarak saong pandar sambo màu piah ngak jeng dom baoh mặt nạ gheih mekre. Sambo màu mbong, bhong, jhuk nan lac dom sambo màu bhian pandar dalam hội họa meng kan mai di bangsa saong jeng lac sambo màu angaok mặt nạ.

Urang Cơ Tu hu dua janih mặt nạ lac: janih sahanak ginreih saong janih slut mbut. Sa mặt nạ brei mboh hatai sahanek ginreih ye mong tapa urang mboh huac. Urang Cơ Tu jia lac dom mbaok nan lac dom urang jhak, hu mbaok oh dreh yau anek manuac bình thường bo hu rup thaik di khamot jhak, mboh biak huac, jaik dreh haong mbaok Kala di takai bimon G1 di khu bimon kalan Cam Mỹ Sơn. Dahlau diah, janih mặt nạ ini hu dom chiến binh pandar dalam dom mbang mesruh metak haong kaol khamang. Cagar veik haong mặt nạ sahanak ginreih lac janih mặt nạ salut mbut. Tuk mong tame janih mặt nạ ini drei mboh cambaih menuac hu hatai siam. Piah ngak jeng mbaok salut, manuac urang ngak oh kali cih rilo sambo màu bo sarak meng tangin biak gheih, brei hadah tagok bruk siam hatung hatai, bui sambai, nan lac brei mboh dom mbaok meta salut mbut, ba mai hatai anit ranam, hatai jia ka bhap bani yau taha akaok palei siam hatung, dam dara gheih ghang, naih jioy…

Ngan haong urang Dao, mặt nạ nan lac pandap kak kajap haong hatai jia, haong tín ngưỡng, brei mboh pren khang ginreih, meda pateok hu bhut khamot kanjah jhak, ba mai siam mekre ka taong abih manuac sia. Mặt nạ kayau di urang Dao Tuyển, Dao Họ hu ngak meng kayau phun sung atau phun thố kayua dom janih phun ini lamin mbuan ngak saong njuan, oh ngak ka urang pandar njauk tavak saong lagah lagoi tuk cuk tagok mbaok dalam tukvak suai lavik. Manuac  urang cao huan gilaong gah dalam lapih jaik 1 cm piah úp tame mbaok blaoh ka meng sarak meta idung, cambuai saong pagam bilau kang pabe tagok dhei, bak abih angaok mbaok, di kreh akaok hu takaiy haluak. Urang ngak tabiak nyu pandar ilamu kỹ thuật đục, đẽo, ngak jangaih kayau… ngak ka baoh mặt nạ dreh yau sa vị thánh, thần yau dalam tapuk yao klak di urang Dao hu cih vak.

Mặt nạ tuk hu urang gru ngak tabiak, meda lac jeng sa tác phẩm nghệ thuật sarak biak gheih. Dom  meta, idung, cambuai saong abih dom janih karei yau dhei, mieng, kang... angaok mặt nạ hu ngak  tui jalan tạo hình biak hoang sơ. Mặt nạ bhian hu pandar dalam dom adat cấp sắc di urang Dao. Mặt nạ daok lac sa đạo cụ piah chat tamia dalam lễ hội. Gru ieu yang cuk mặt nạ, gah likuk akaok hu kak thaot ong thần Sán Cô gam nao gam tamia dom động tác ndung bak bruk phồn thực, lua dom anai kamei dara, likei dam.

Mặt nạ kayau hu mong yau sa janih pandap pambuak pagam tal yang mebhang, hu pandar dalam dom lễ hội hu pambuak pagam tal yang mebhang. Harei ini, mặt nạ kayau lac hiện vật dân tộc học bo urang ma-in pandap yao klak takre hu dalam bộ sưu tập di drei. Kayua yau nan ye, mặt nạ kayau di dom bangsa takik duah mboh hu, tok daok talaik veik di dom puk palei, bhum glaong./.

Urang lang: Jasi – 29/2