Bimaong Po Klong Garai-Ilamu padang ngak, điêu khắc biak gheih di urang Cam
Thứ bảy, 00:00, 06/10/2018 jasi jasi
Urak ini, baoh bimaong Cam gheih mekre di abih saong daok jaik tamo di abih di taneh ia drei lac bimaong Pô Klong Garai. Bimaong daok jaik ban Phan Rang-Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận. Bimaong Pô Klong Garai hu urang Cam padang ngak di kreh abap XII – akaok abap XIII, daok angaok đồi Trầu dalam phường Đô Vinh, atah di ban Phan Rang - Tháp Chàm 9 km nao gah Tây Bắc. Ini lac sa bruk padang ngak hu pok brei angan lac inem mek kiến trúc nghệ thuật saong điêu khắc Cam. Dalam kadha “Dom bangsa adei sa-ai” adit ini, likau khan brei mikva saong taong abih gauk thau ka ilamu padang ngak saong điêu khắc biak gheih di bimaong Pô Klong Garai:

 

Bimaong Pô Klong Garai hu rilo kalan praong sit karei di gauk. Min urak ini, daok 3 baoh kalan hu ngak meng kiak Cam. Nan lac Kalan Pô glaong labaih 20 mét, gah dalam hu sa rup patau Pô Klong Garai tui hình thể Mukhalinga(lac Linga hu pagam mbaok patao) saong sa drei limo thần Nandin meng patau caik di labik tame tabiak Kalan tahah libang, glaong labaih 8 mét; Sang cuh yang apui glaong labaih 9 mét. Bruk rami ramik saong padang ngak di yaok kalan lac sa ilamu padang ngak biak gheih. Yaok cạnh, yaok tầng saong yaok mbaok di kalan hu sarak, hu trang trí meng dom  họa tiết gốm, patau haong ginup janih rup menuac, rup iku ine girai, rup hala, rup limo yang... Taong abih dom bruk chạm trổ điêu khắc jeng brei mboh ginup makna ka ilamu saong agama di urang Cam.

Meng dom labik inem krung saong  tapa roh duah, urang mboh hu dom gheih mekre di sarak bangsa Cam. Kayua yau nan ye, jeng mbuan thau tuk urang Cam tuk halei jeng mboh hadah mbaok meta ka dom baoh bimaong Cam yao klak padang ngak meng haluk am cuh biak gheih. Dom bimaong Cam bhian hu caik di labik glaong yau angaok mbuan, ceik. Tui hatai  jia di bangsa Cam, dom labik yau ini nyu ngak brei mboh praong jang saong tôn nghiêm. Bruk padang ngak di urang Cam yaom lac hu ảnh hưởng ilamu Ấn Độ, Indonesia, Khmer min urang oh ngak tui abih bo tuk halei jeng sahneng duah, ngak bahrau tui ilamu di drei. Urang Cam hu sa saman iek praong, iek glaong Siva Ấn Độ min Siva di urang Cam oh dreih yau Siva Ấn Độ, Siva Chăm jeng pamaong tal gah kumei, jaik haong adat thờ mẫu (Inư) di urang Cam saong tuk halei jeng pambuak haong Linga -Yoni. Hadei ini, adat thờ Siva hu kak kajap haong adat thờ Mukhalinga. Bruk nan brei mboh hu tính bản địa – sa kadha karei dalam adat kakuh yang di urang Cam. Jeng yau dom mẫu đề điêu khắc, bruk padang ngak di urang Cam tuk halei jeng iek tui môtíp di Ấn giáo bloh ngak jeng kadha karei di drei. Pagap yau bimaong Cam tok ngak meng kiak, oh ngak meng patau yau bimaong Ấn Độ. Dom bimaong Cam bhian ngak tui hình khối đơn giản,oh biak praong yau dom bimaong di Ấn Độ, Campuchia, Indonesia. Bimaong Cam tuk halei jeng ngak ka nyu cân xứng, mekre iek, biak gheih saong hu ilamu karei bo mbiah tal harei ini jeng daok lac sa bruk kan thau. Nan lac jak jeng hadah hadai, lac ilamu biak karei, brei mboh bruk sahneng bahrau, naih gheih di dom urang kiến trúc, điêu khắc Chăm meng kan”.

Mbiah tal harei ini, rilo urang roh duah ka  bruk padang ngak bimaong Cam jeng oh ka duah hu panuac langyah ka bruk padang ngak dom baoh bimaong ini. Bimaong Cam jeng daok dang nan saong oh thau hadom huyền thoại, lac meng dom ilamu padang ngak, sarak gheih mekre ini hu ngak jeng inem mek karei dalam ilamu padang ngak di Việt Nam. 

Ngan saong urang Cam, lingiu dom yaom glaong gah sajarah, bimaong daok hu makna gah tâm linh. Bimaong Cam Pôklông Garai lac labik urang Cam di grauk labik pataom mai, hu mbaok tame dom rija yau: rija praong, mbang Katê.. Ong Huỳnh Ngọc Tấn, daok di palei Thành Ý, xã Thành Hải, ban sit Phan Rang -Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận ndom lac:  Bhap bini Cam tuk Katê mai jeng ba gauk tagok bimaong Pô Klong Girai. Harei nan, urang Cam tagok bimaong piah pok kakuh, thau dhar phor dom po yang, dom patao bia hu pato tacei anek taco ngak binek ba ia mai pala drak, ngak padai saong likau brei hu hajan siam, hangin lagaih./.

jasi
Tags:

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC

Video

ĐƯỢM TÌNH DUYÊN QUÊ
KADHA DAOH: NGÀY VỀ KATÊ
13/10/2023
KADHA DAOH " LANG CHAM ON BAC"
10/08/2023
ROYA YEU THUONG
17/03/2023
KADHA DAOH “DHAR  PHOL AMAIK”

KADHA DAOH “DHAR PHOL AMAIK”

CHAM.VOV.VN - Kadha daoh “Dhar phol amaik” kayua Aruah rapaneh Đàng Năng Quạ paneh tabiak, tui sap daoh di Thập Ariya hu ngak brei druat druai baoh hatai rilo menuac saong thaot binguk amaik rambap rambeip, tuk pasang plang lahik, sa drei raong anek praong jeng menuac jeng urang.

20/10/2024

URANG PANG DANAK DAK (THÍNH GIẢ VỚI CHƯƠNG TRÌNH)