Pathau mikva saong taong abih gauk!

Ching kram (chiêng kreim) lac sa alat ragam meng kan di urang Ê-đê, hu ngak meng nding kreim, nding la-a ceik glai Tây Nguyên. Sap yava meng ching kram khang kadang, chreih chrai. Biak mbuan me-in, pandap ngak biak mbuan duah, ching kram hu labik dang biak praong dalam raidiuk di bhap bini Ê đê, lac bhain randap yaok harei, lac praong prang dalam dom tuk lễ hội, lac sap di mikva puk palei brei thau rilo caong khin, brei thau ka hatung hatian...

Nan lac dom sap yava di ceik glai Tây Nguyên tapa bộ ching kram di bhap bini Ê đê tuk rija, roya.  Bộ ching kram hu quy ước tui dãy số lẻ, bhain hu 5, 7 atau 9 mbaik pataom veik, jeng tuk hu tal 19 mbaik. Yaok mbaik ching kram hu sap yava glaong biar karei di gauk.  Tuk taong abih gam yava tagok meda ngak jeng sa dàn hợp xướng.

Tui nghệ nhân Aê Áp, daok di xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Dak Lak, piah ngak hu ginup sa bộ ching kram lac biak phức tạp, abih rilo pren yava.  Nghệ nhân njauk tame dalam glai pilih ruah dom mbaik kreim taha ngak hu dom sap glaong biar. Kreim kaoh mai sang pambu thu dalam 2 bilan. Nding kreim atah meng 29 - 45cm, đường kính meng 7 - 9cm. Yaok sa nding kreim lac sa sap yava. Nghệ nhân Aê Áp khan lac ngak kram lac sa ilamu praong oh lac thei jeng ngak hu: "Kreim kaoh mai bloh pambu thu, kaoh tabiak 6 khúc atau rilo jang, kaoh brei samu gauk. Pambu thu samu gauk  sap meng njauk, meng siam hu. Dom nding kreim brei kaoh mbaok ka nyu samu gauk, nding atah atau panak tui sap chính atau sap bè. Tuk kaoh bloh, ieu 2 urang mai taih sa mbang haong gauk piah iek sap di nyu njauk ha oh."

Yaok sa mbaik ching kram hu sa sap yava karei di gauk nan ye nghệ nhân ngak ching kram brei thau pang sap, brei hu dua plak tangin gheih piah gọt đẽo mbaik kreim, nding kreim, abih di nyu nan lac piah thau sap njauk halei oh. Tuk bộ chinh kram hu ngak bloh, njauk tui iek dalam 5 bilan kayua lingik pandiak, li-an meda ngak ka sap di kreim nyu salih karei. Tuk nan, nghệ nhân pasiam sap ching kram meng bruk cakak katut nding atau pandar to kuah pabah nding kreim.. Nghệ nhân Ami Hrơi, daok di xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Dak Lak, yaih khan lac: meng kan, tuk oh ka hu chiêng ban, urang Êđê thau ngak tabiak ching kram. Ini lac sa alat ragam biak gheih di ta-eng bangsa Ê-đê meng hu:  "Ching kram kayua drei ngak tabiak. Dahlak takre sap di ching kram. Ching kram nyu sit. Sap yava atah. Chiêng ban rilo jien, bac taong me-in jeng kan jang"

Tuk taih me-in, urang plah nding kreim tame 2 gah pha, caik candaih kreim ndih gar vuông góc gah angaok pabah nding, sa akaok caik angaok pha, sa kaok daok angaok plak tangin ieu. Tangin hanuak pan gai kayau piah taih tame kreih nding kreim ka nyu tabiak sap meng nding kreim. Ragu ragam kadha chiêng laik tui nhịp taih. Daok sap glaong biar hu tabiak meng bruk mbleing – pandang plak tangin pan nding kreim.

Bộ ching kram jeng hu ginup dom sap yava yau bộ chiêng ban. Yaom lac yau nan, min ching kram nyu kak kajap jang haong raidiuk di mikva Ê-đê, kayua nyu mbuan me-in saong hu ngak meng pandap mbuan duah. Nghệ nhân Aê Zim, daok di buôn Kniêt, xã Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Dak Lak, brei thau:  "Chiêng ban tuk ngak lễ cúng atau tuk hu ndam metai meng ba tabiak taih. Daok ching kram ye takre tuk halei ba tabiak taih tuk nan, oh cấm kỵ, nyu hu taih me-in giải trí yau rilo alat ragam goong, taktar… Ching kram jeng me-in hu rilo ragu yau chiêng ban, jeng me-in hu dom ragu bhap bini klak di Êđê, tui ilamu di urang taih, urang me-in.Min chiêng ban njauk blei, daok chiêng kreim ngak eng hu."

Meng rilo biến tấu saong ragu ragam chreih chrai, sap ching kram oh lac piah thư giãn hadei di tuk ngak bruk glaih glar, bo nyu daok lac sa sap ndom ginreih, pambuak anek menuac haong lot daih. Kayua yau nan ye bo ching kram hu pandar dalam rilo rija, roya di puk plei, dalam dom adat cambat di dom sang Ê-đê. Min chinh kram pandar oh suai, dalam 3 thun ye nyu salih sap, oh pasiam veik hu, dalam tuk bhap bini daok hu biak takik menuac thau ngak, thau me-in saong pato taih ching kram. Kayua yau nan ye, sap ching kram di bangsa Ê-đê daok dak harei dak takik nao, njauk hu jalan ngak samar drah piah khik ramik, cakrok patagok./.