Adat Khai hạ saong Tri thức lịch Đoi (lịch Tre) di bangsa Mường
Adat Khai hạ saong Tri thức lịch Đoi (lịch Tre) di bangsa Mường daok di Hòa Bình atau daok iew lac lễ hội Khuống mùa, lac adat prong di abih saong hu meng biak lavik saman di urang Mường Hòa Bình.
Adat pambuak pagam haong bruk ngak nong pala padai aia, ndung bak ilamu di urang Việt klak; ini lac bruk ngak tui hatai jia oh kurang hu di bhap bani urang Mường daok di Hòa Bình, abih di nyu lac di 4 bhum Mường prong di tỉnh Hòa Bình nan lac: Bi, Vang, Thàng, Động.
Adat ndung bak makna iek prong dom po yang, hadar tal dom urang hu buh pren yava peih taneh, padang palei Mường saong likau ka ka abih janih hu cak rok siam laghaih, pala hagait hu nan, rai diuk hu trei sil, haniem phol, dom kadha siam mekre hu mai haong bhap bani, puk palei.
Pandap paling Yang dalam adat Khai hạ hu yaok rituh baoh panyin, jam, jaluk, hala tauk yaok pluh salao talam caik tagok papan kakuh saong di mangaok mblang dalam sang, kalan kakuh Yang. Yaok salao talam hu 1 kalaok alak, 1 panyin menyum alak, 1 jaluk lasei, 1 thong gai duh, 1 mbaik tăm, 1 jam hala paneing, 1 jaluk aia, 5 baoh har bánh dày, 5 klaih har bánh chưng ống, sa jam ralow menuk, ndiuk mbong. Angaok yaok talam salao jeng hu cuh galau. Hadei di tuk rami ramik blaoh dom pandap nan, gru iew Yang pok sap iew lang kan, lakau brei ka angin siam hajan laghaih, mikva khang tangin jap takai.
Patui di nan, lac adat raok kiệu Thánh meng kalan tabiak mblang ma-in blaoh raok ba tame veik kalan. Bruk raok ba ini hu peih ngak dalam prong prang, hu hala dok, kadhik, pandap nghi trượng gam haong dom urang prong thun, dom gru iew Yang saong taong abih bhap bani dalam bhum.
Dalam Adat Khai hạ di Mường Bi hu adat pasiam veik ribaong Lò-con, lac ribaong ba aia pruh ka mblang hamu dalam bhum. Tui adat, yaok baoh sang dalam bhum hu brei sa urang hu mbaok tame bruk haong gauk lac: kuac ribaong, ba jalan aia nduac. Dalam sap chiêng dui pachreih, yaok urang hu mbaok jeng chreih chrai ngak bruk mbiah tal tuk baoh ribaong hu pasiam veik. Blaoh di nan, padeih tangin, huak lisei saong yam tame bruk ma-in sambai yau cuh haning, katung talei, taong cù, taong mảng...; pakacah daoh xắc bùa, daoh nao mai...
Saka di urang Mường nan lac saka yao klak meng kan mai hu iew lac lịch Đoi (lịch Tre), urang Mường mong iek bruk nao mai di aia bulan, pambak tame dom hagait hu mboh di aia bulan dalam bilan, jeng yau bruk nao mai di patuk Đoi, piah parabha tukvak, harei, melam, adit, bilan, thun saong ngak tabiak 12 klaih kreim “daok iew lac saka kreim: yaok klaih krem lac sa bilan, dalam nan hu dom harei dalam bilan, vak tui jalan sarak cih dom harei siam, jhak, harei hajan, harei angin, harei ikan, harei athur, harei đại cát atau lac harei xích khẩu… piah nao ngak mbang, ngak sang bahrau, ngak lakhah atau dom bruk ngak prong dalam Mường. Urak ini, Tri thức lịch Đoi tok hu dom ong gru saong dom urang prong thun mong iek hu. Bruk khik ramik, plaih lahik nao saong patagok Tri thức lịch Đoi tuk halei jeng hu iek lac yaom ilamo biak prong glaong./.
Urang lang: Jasi – 06/08
Viết bình luận