Ilamo thung lũng – Kadha siam gheih di palei Mường
Thứ bảy, 00:00, 30/11/2019 jasi jasi
Tui dom urang roh duah, muk kei di urang Việt - Mường nan lac urang Lạc Việt, urang ngak po biak biai di ilamo Đông Sơn - văn minh kraong Hồng daneiy angan dalam sajarah peih taneh padang taneh aia. Bhum thung lũng ceik tỉnh Hòa Bình nan lac sa dalam dom pasak di bhap bani yao klak Việt - Mường.

Urang kamei Muong

Urang Mường daok tui yaok puk palei. Puk palei sit tok hu dom pluh tabung sang dalam sa thung lũng sit. Ngan haong dom thung lũng prong meda hu rilo puk palei prong, sit. Pak nan yaok puk palei meda hu tal dom rituh tabung sang. Tỉnh Hòa Bình hu tal pak palei prong. Yaok palei prong hu tal yaok pluh puk Mường daok vin taom dhal thung lũng brei mboh bruk bhum palei sron mbon, trei sil.

Urang Mường jeng lac 1 dalam 2 po di văn minh padai aia, gheih bruk ngak hamu takai kanyan piah pala padai angaok taneh mbuan ceik labik thung lũng. Pambak tui jalan nduac, mikva ngak cọn mek aia, ba aia tagok glaong tuh tame dom jalan nding ba tame hamu, ba tame palei. Hu labik tok hu sa canah craoh katut panak hu tal 7 - 8 cọn aia nduac luac harei melam ngak jeng dom vòng tròn quay đều samu gauk biak mekre meta. Harei ini, rilo labik jeng daok hu dom cọn aia biak mekre ini.

Di dom palei Mường bruk pala dâu, raong tằm, pala kapah katung marai menyim jih dalah biak pachreih urang kamei. Dahlau di tuk tok pasang anek kumei halei jeng thau cambaih bruk tầm tang canh cửi ginup pren ta-eng drei menyim, njaom, jik pet ka drei dom blah phui, ao patal. Dom pandap ini ba mai sang pasang likei mong yau pandap hồi môn, yau brei mbnoh bruk tari tareng, gheih tangin di urang kamei Mường.

Ngan haong urang Mường, ilamu thung lũng jeng hu menek tabiak dom adat cambat tanarakun pambuak pagam tal bruk ngak nong bhum ceik biar. Mikva iek prong dom adat pok kakuh muk kei. Rilo puk palei daok khik adat kakuh yang ceik, yang phun, yang patau..., pok kakuh  thánh Tản Viên ceik Ba Vì, kakuh yang phun đa, yang phun si, yang phun prong dalam glai... Dua adat ngak nong prong di urang Mường bhum thung lũng nan lac adat khai Hạ saong adat mbang akaok padei bahrau. Ini lac adat peih akaok saong kareik veik vòng đời phun padai, sa chu kỳ sản xuất khép kín. Khai Hạ nan lac adat trun hamu thun bahrau ngak vụ mùa bahrau dalam thun, sa jalan ngak pacheih nong meng kan mai. Mbang akaok padai bahrau nan lac adat uan raok padai tasak mai sang ba-yar dhal phol ka taneh riya, po yang po mebang hu brei ka anek manuac tangi padai asal brah trei sil.

Ilamo thung lũng di palei Mường jeng ba mai ka bhap bani urang banga takik labik ini dom yaom glaong di kho tàng ilamo bhap bani biak gheih. Dam neiy Caih taneh caih aia dalam kanduh bọc di sa áng mo dreh yau adat ngak ndam metai nan lac gilang sajarah prong di urang Mường ngan haong dom hatai saneng ka rai diuk anek manuac, ka langik tasik. Rilo dalikan ariya urang Mường hu ndung bak bruk triết lý nhân văn. Thung lũng jeng hu mboh bak dalam ragu daoh bhap bani di urang Mường. Ragu daoh bhap bani hu daoh xéc bùa, daoh thường rang, daoh bọ mẹng, daoh ví, daoh đúm, daoh ru... uranaih hu daoh pandao, daoh ma-in..... Alat ragam di urang Mường hu sáo, nhị, gar, kadet, khèn, taih nding, taih máng min gheih di abih saong karei di abih nan lac cồng chiêng ngan haong labik ilamo parang me-in saopng maong iek biak karei, biak jaik taphia haong langik tasik, ngak megei hatai manuac sia.

    Darak Mường nan lac pandap panda di ilamo thung lũng biak gheih mekre. Thei mai tal sa mbang mong iek ilamo darak Mường jeng oh var hu saong caong khin mai veik haong mbang darak hadei. Bingu la jih dalah Mường lac pandap panda meng kan ndung bak nghệ thuật trang trí sambo màu jalan  họa tiết biak mekre meta. Nan meda lac kadha hu meng ribau thun ini mai di bhum thung lũng palei Mường./. 

Urang lang: Jasi - 30/11

 

jasi
Tags:

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC

Video

ĐƯỢM TÌNH DUYÊN QUÊ
KADHA DAOH: NGÀY VỀ KATÊ
13/10/2023
KADHA DAOH " LANG CHAM ON BAC"
10/08/2023
ROYA YEU THUONG
17/03/2023
KADHA DAOH “DHAR  PHOL AMAIK”

KADHA DAOH “DHAR PHOL AMAIK”

CHAM.VOV.VN - Kadha daoh “Dhar phol amaik” kayua Aruah rapaneh Đàng Năng Quạ paneh tabiak, tui sap daoh di Thập Ariya hu ngak brei druat druai baoh hatai rilo menuac saong thaot binguk amaik rambap rambeip, tuk pasang plang lahik, sa drei raong anek praong jeng menuac jeng urang.

20/10/2024

URANG PANG DANAK DAK (THÍNH GIẢ VỚI CHƯƠNG TRÌNH)