Yaok thun tuk Trung thu tal, baoh sang di anai Nguyễn Thị Tuyến gilac jar var harei melam ngak dom janih pandap main bhap bini, yau ye gom menyek patuk, gom anek tapai, ikan, hadang, ong tiến sĩ ba-ar…

Ndem nyai saong khol dahlak, min anai Nguyễn Thị Tuyến tangin daok ngak gai la-a, ba-ar camin jangaih, ba-ar sambo màu ginup janih. Takik thei daok kanal, urang kumei umo 50 thun ini lac nghệ nhân puac abih daok khik bruk ngak pandap main di bhap bini pak palei Hậu Ái, xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, Hà Nội.

  Piah ngak hu sa baoh gom patuk sit, anai Tuyến abih meteh mong, daok  ngan saong urang karei meda abih meng 2 tal 3 mong. Meng raoh la-ar, ngak khung tal pagam ba-ar camin saong uak, cih bingula. Abih rilo tukvak, ngak tani tanat min yaok pandap anai Tuyến pablei biak lap, pandap piah ngak abih 25.000 đồng daok gom patuk pablei yaom 30.000 đồng. Rilo prein ngak min anai Tuyến tok duah hu 5 ribau đồng. Yau nan bo nai Tuyến daok khik bruk ngak ini dalam labaih 40 thun tapa. Nai Tuyến khan lac, meng tuk daok saong amaik ame tal tuk tok pasang anai oh thun halei klak. Gam dom tuk nao pablei salih di darak, hajan hangin pandap pablei oh hu, kayua hatai takre di anai.   

Bruk di anai jeng hu bilan, anai tame ngak meng pauac bilan 5 tui saka ia bulan. Ngak pandap main bhap bini lac sa bruk ngak meng tangin brei tani tanat, abih rilo tukvak, oh hu menuac ngak yau nan ye brei caga meng avar saong tal abih rằm bilan 8 lac abih bilan Trung thu, jeng lac tuk anai hu padeih padei.

“ Tal bilan Trung thu mai jeng meda lac kayua dahlak anit ranam uranaih saong khin khik bruk ngak ini yau nan ye oh thau lac kayua halei tal bilan Trung thu yau pachreih hatung hatai dahlak brei ngak, daok jaik sang rilo urang khin blei dom pandap di dahlak ngak tabiak meng nan dahlak jeng daok ngak. Yaom lac oh hu ralo, min nyu biak sambai ngan saong dom uranaih.”

  Gheih tangin pagam dom blah ba-ar camin tagok khung thaok patuk, anai Tuyến brei thau yaok thun, anai saong sang di drei ba gauk ngak dom janih pandap main trung thu meng kan, min thun ini, dom urang anke di anai tavak bruk yau nan ye anai ngak ta-eng, hu harei anai medeih ngak tal 11 tuk melam.

  Harei ini, meng bruk hu mbaok rilo janih pandap meng negar langiu biak mekre meta, dom amaik ame jeng kayua patui anek oh daok iek praong pandap main bhap bini yau dahlau diah. Nan lac bruk haduh hatai meng lavik mai di nai Tuyến.

 Min, oh ka tuk halei nai Tuyến padeih caong khin patua veik dom ilamu siam gheih di bangsa tapa dom pandap main meng kreim la-ar. Langiu di bruk ngak gom menyek di sang, nai Tuyến hu Muyim dân tộc học jeng yau dom sang bac da-a mai tacei pato dom urang halan hatian saong dom adei sit ngak pandap main yaok mbang Trung thu mai. Nhật Anh, sinh viên sang bac Đại học Kinh tế Quốc dân – urang halan hatian hu nai Tuyến tacei pato ngak pandap main Trung thu brei thau:

“ Biak di nyu Dahlak jeng biak takre ngak pandap main handmade saong khin duah thau ka dom janih pandap main meng kan di Viet Nam  nan ye dahlak mboh ini yau sa danak dak biak gheih. Oh ka tuk halei dahlak hu dauh thau ka pandap main di bhap bini meyah oh hu dom bruk ngak yau ini.”

Nai Nguyễn Thị Tuyến lac urang kumei ndih tapui tabiak saong praong tagok di palei ngak pandap main trung thu meng kan. Anai hu dalam rup hatai takre saong biak ranam dom pandap main sit sot min ndung bak suan yawa taneh ia palei negar. Langiu di nan, jeng lac bruk haduh hatai di nghe nhan ka bruk lahik nao dom ghieh mekre ndung bak yaom glaong ilamu. Maong dom uranaih caik hatai tame gom patuk, palak tangin sit sot, min meta maong yau ndem tagok dom chreih chrtai bui sambai di uranaih.

  Nan ye, yaok thun tuk Trung thu mai, hu oh thau hadom pandap main birau, takre meta hu tabiak mbaok, min nai Tuyết jeng daok abih hatai ngak dom baoh gom patuk, dom baoh gom anek tapai, ikan, hadang, ong tiến sỹ ba-ar…abih drei angaok jalan khik ramik saong patua veik yaom glaong, makna di pandap main bhap bini./.

Nguyễn Thị Tuyến- nghệ nhân cuối cùng làm đèn Trung thu 
làng Hậu Ái

Mỗi dịp trung thu về, trẻ em đều háo hức với bánh nướng, bánh dẻo chuẩn bị mâm cỗ trông trăng và thứ không thể thiếu với các em là những món đồ chơi. Thế nhưng, ngày nay, sự xuất hiện của nhiều món đồ chơi điện tử đang làm mai một dần đồ chơi truyền thống như đèn ông sao, đèn kéo quân, đèn cá chép... Vậy, ai sẽ là người “thắp sáng” cho những cây đèn ông sao mỗi rằm tháng Tám, loại đồ chơi dân gian truyền thống mỗi dịp trung thu về. TM Cac DT AE tuan này, chúng ta sẽ cùng CTV Yến Hoa tìm đến ngôi nhà của người nghệ nhân làm đồ chơi dân gian tại Hậu Ái, Hoài Đức, Hà Nội:

Cứ mỗi độ Trung thu tới, ngôi nhà của gia đình cô Nguyễn Thị Tuyến lại tất bật ngày đêm với những món đồ chơi dân gian, nào đèn ông sao, đèn con thỏ, con cá, con tôm, ông tiến sỹ giấy,…

Trò chuyện với chúng tôi, nhưng cô Nguyễn Thị Tuyến vẫn tiếp tục công việc của mình với những thanh tre nứa, giấy bóng kính, giấy màu đủ loại. Ít ai còn nhớ ra người phụ nữ ngoài 50 tuổi này là nghệ nhân cuối cùng còn lưu giữ nghề làm đồ chơi dân gian tại làng Hậu Ái, xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, Hà Nội.

Để làm được một chiếc đèn ông sao cỡ nhỏ, trung bình cô Tuyến dành ra khoảng nửa tiếng và với một người bình thường sẽ là 2 đến 3 tiếng. Từ công đoạn vót tre, tạo khung cho tới dán giấy bóng kính và trang trí. Dành nhiều thời gian lại phải cẩn thận, nắn nót từng chút một nhưng mỗi thành phẩm cô Tuyến bán ra với giá rất rẻ, riêng nguyên liệu là 25.000 đồng còn đối với một cây đèn ông sao hoàn thiện cũng chỉ có giá 30.000 đồng. Thêm công làm nhưng cô Tuyến cũng chỉ thêm được số tiền ít ỏi là 5.000 đồng. Ấy vậy mà cô Tuyến đã duy trì công việc này trong suốt hơn 40 năm qua. Cô Tuyến chia sẻ, suốt từ lúc ở với bố mẹ đến lúc  xây dựng gia đình là cô chưa bỏ năm nào. Kể cả những  lúc mà đi bán hàng chợ, mưa gió rồi là bán ế hàng, vì là cái niềm đam mê của cô.

Nghề của cô cũng có mùa vụ, cô bắt đầu làm từ cuối tháng 5 âm lịch. Làm đồ chơi dân gian là một nghề thủ công đòi hỏi cần có sự tỉ mỉ, mất nhiều thời gian, lại không có người làm nên phải chuẩn bị từ sớm và hết rằm tháng 8 cũng là hết mùa Trung thu, khi đó gia đình cô mới được nghỉ ngơi.

Băng: “Mỗi mùa Trung thu đến cũng có thể do chính bản thân tôi cũng yêu trẻ và cũng muốn giữ lại cái nghề dân gian nên là không hiểu sao sắp đến mùa Trung thu là nó lại thôi thúc bản thân tôi, xung quanh tôi ở cũng có nhiều hộ gia đình vẫn muốn mua những sản phẩm gia đình tôi làm nên tôi cũng vẫn làm. Tuy rằng không được nhiều, nhưng nó cũng vui đối với các cháu.”

Cẩn thận gắn từng mảnh giấy bóng kính lên chiếc khung hình ngôi sao, cô Tuyến cho hay mọi năm, cô và cả gia đình vẫn cùng nhau làm các món đồ chơi trung thu truyền thống, nhưng năm nay, các con cô vì bận bịu công việc nên cô lại lọ mọ một mình, có hôm cô thức tới 11h đêm để làm cố cho xong.

Ngày nay, với sự xuất hiện của các món đồ chơi ngoại nhập nhiều mẫu mã bắt mắt, các phụ huynh cũng vì chiều con mà không còn đề cao đồ chơi dân gian như trước đây. Đó là nỗi trăn trở bấy lâu nay của cô Tuyến.

Thế nhưng, chưa bao giờ cô Tuyến thôi nuôi hi vọng truyền lại nét đẹp truyền thống dân tộc qua những món đồ chơi bằng tre nứa. Ngoài việc làm đèn tại nhà, cô Tuyến vẫn hay được viện Bảo tàng dân tộc học cũng như các trường học mời về để hướng dẫn các tình nguyện viên và các em nhỏ cách làm đồ chơi truyền thống mỗi dịp Trung thu. Nhật Anh, sinh viên trường Đại học Kinh tế Quốc dân – tình nguyện viên được cô Tuyến hướng dẫn làm đồ chơi trung thu truyền thống cho hay:

Băng: “Thực ra em cũng rất thích làm đồ handmade và cũng muốn tìm hiểu về những cái đồ chơi truyền thống của Việt Nam nên là em thấy đây là một chương trình rất là hay. Chưa bao giờ em được tìm hiểu về đồ chơi dân gian nếu mà không tham gia những cái hoạt động như thế này.”

Cô Nguyễn Thị Tuyến, người phụ nữ được sinh ra và lớn lên trong chiếc nôi của làng nghề làm đồ chơi trung thu truyền thống. Cô mang trong mình đam mê và ấp ủ một tình yêu da diết với những món đồ chơi đơn sơ, mộc mạc nhưng lại mang đậm cái hồn nước nhà. Bên cạnh đó cũng là nỗi lo lắng, trăn trở của người nghệ nhân về sự mai một của những nét đẹp mang giá trị văn hóa. Nhìn những đứa trẻ chăm chú làm đèn ông sao, bàn tay non nớt, vụng về nhưng đôi mắt lại tràn đầy sự háo hức, niềm vui trẻ thơ.