NSƯT Amư Nhân 

Urang Cam daok di tỉnh Ninh Thuận hu labaih 82 ribau menuac, meblah labaih 45% dom urang Cam dalam negar. Urang Cam daok pak ini hu rilo adat cambat, rija roya peih ngak dalam thun yau: Rija Negar, Katê, Ramưwan…Yaok sa rija roya meda hu ragu ragam karei di nyu. Kayua yau nan ye, ragu ragam Cam yau hu menek tabiak saong hu mbaok dalam rija roya blaoh tame dalam raidiuk yau suan yawa di bangsa, ngak jeng ilamu hadah krah di bangsa Cam. “Ragu ragam tuk halei jeng nao gam haong panuac daoh. Dalam adat ngak yang da-a po, urang da-a drei nao me-in alat ragam…”

Mikva saong grauk ayut ribau pang NNƯT Thành Văn Lũy daok di palei Barya, xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận paik kanyi daoh ka amuk Po Nai Tang dalam Rija Negar saong langyah hasit ka ragu ragam ngak adat cambat dalm radiuk di urang Cam.

Rija Negar lac harei uan thun bahrau di urang Cam Ahier saong Aval di dua tỉnh Ninh Thuận saong Bình Thuận. Rija Negar hu makna caong khin po yang chraong daong brei hajan siam hangin lagaih piah pala hagait hu nan. Rija ini jeng daok brei mboh hatai jia khang tame tame langik tasik saong dom caong khin di bhap bini, caong hu radiuk trei sir, haniam phol.

Meyah Rija negar hu bhap bini Cam Ahier saong Aval peih ngak ye Harei Katê nan lac adat cambat praong abih dalam thun hu  urang Cam Ahier ngak. Yaok thu tal harei Kate, ragu ragam menyi tagok chreih chrai angaok dom bimaong Cam, dalam adat cambat di palei. Dom kadha daoh ngak adat pambuak haong dom alat ragam meng kan gam haong dom ragu tamia Cam ngak brei labik peih ngak adat nan nyu ginreih jang, bui sambai jang, ngak megei hatai menuac, ngak brei khang kajap jang talei rohim puk paga. Nghệ nhân ưu tú Hán Nghiên daok di palei Hamu Taneran, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận khan lac: “ Dalam harei rija di urang Cam. Tuk ragu ragam menyi tagok, daok pak halei urang jeng nao tal…”

Ndom tal ragu ragam Cam lac oh kurang hu alat ragam meng kan, dalam nan hu 3 janih praong di abih  lac: Paranưng, Ghinăng saong Saranai. Urang Cam sahneng lac: Klau janih alat ragam nan yau brei mboh ka anek menuac, dalam nan dua baoh Ginang lac 2 gah takai, Saranai lac akaok saong Paranưng lac rup di anek menuac. Nao gam haong alat ragam nan,lac dom ragu tamia Cam. Ragu ragam lac suan yava di yaok ragu tamia Cam. Yaok ragu tamia Cam nyu njauk haong yaok ragam hu sap ragu karei di gauk. Tuk sap ginang taong tagok nyu ngak pachreih dom likei dam, dom kumei dara Cam mbeik rup tamia tuk limin lamuac, tuk khang kadang yau brei mboh suan yava, bruk ginreih di halau gha saong bruk gheih mekre di tamia Cam. Tapa nan, nyu ngak ka rija, roya atau harei pataom mbaok di bhap bini hu bui sambai, chreih chrai jang. Nan jeng lac ilamu biak karei, biak hadah krah di bhap bini urang Cam. Nghệ nhân ưu tú, Biên đạo múa Đàng Quang Dũng - Kapul Văn học Nghệ thuật dom Bangsa takik ban raya HCM brei thau: “Dom ragu tamia Cam tuk hu ginang lac hu tamia, kayua urang Cam hu dom ragu tamia dalam dom adat cambat di  Rija Harei, Rija Prong…...”   

Ragu ragam di urang Cam hu biak ralo janih, brei mboh radiuk, hatai sahneng, yang mebang, dom hagait di dunya jeng yau bruk  ngak mbang daok dang yaok harei di bhap bini; ini jeng lac bruk pachreih dom rairah urang paneh kadha daoh. Rilo urang paneh kadha daoh Cam yau: Đàng Năng Quạ, Amư Nhân, Tan Tu, Inư Tuấn…hu patagok meng dom ragu ragam ngak adat cambat Cam piah paneh tabiakdom kadha daoh hu urang Cam takre saong rilo menuac dalam negar thau tal  yau kadha daoh: Palei Cam apakan Wa, Trống hội Katê, Tiếng trống Ghi năng - Tiếng trống hòa bình…Dalam nan, NSƯT Amư Nhân hu paneh tabiak yaok rituh kadha daok tui ragam ragu ngak adat cambat di urang Cam. “Urang Cam hu gilang ragu ragam biak ralo. Dahlak hu roh duah pataom ragu ragam Cam piah paneh tabiak dom kadha daok…”

Dahlau diah, kayua adat di agama nan ye Ragu ragam ngak adat cambat tok hu me-in meng dom halau janeng, hu ong medol daoh, ong ka-ing pah bumpeih saong oh brei parang me-in dalam dom bruk me-in sambai di bhap bini. Tal urak ini, adat nan jeng daok hu bhap bini Cam khik saong ngak tui. Min, jeng hu salih birau ralo, hu dom rija roya hu ba tagok sân khấu, duh ka raidiuk di urang Cam jeng ye ka dom urang takre ilamu Cam. Tui nan, ragu ragam Cam hu rilo menuac thau tal.

Meng dom rija roya bhap bini di urang Cam, ragu ragam Cam hu daok veik saong cak rok patagok. Nan jeng lac labik peih tabiak, lac dalah pui ba chreih chrai ka dom nghệ sĩ duah, pataom, paneh tabiak dom kadha  piah ba tame raidiuk. Yau nan min, bruk daok ngak ka dom nghệ nhân, nghệ sĩ haduh hatai nan lac bruk pato pakai, khik ramik saong patagok ragu ragam Cam dalam bhap bini. Tiến sĩ Phú Văn Hẳn – Phó akaok Viện Khoa học Xã hội bhum Nam Bộ brei thau: Dahlak caong khin hu dom raidrah dam dara thau bac megru khik ramaik….

Daok NSƯT Amư Nhân brei thau hatai sahneng di drei yau ini: “Tui dahlak sahaneng njauk brei peih tal pato paneh kadha daoh….”

Ngan haong urang Cam, ragu ragam ngak adat lac sa sap ndom panuac puac biak ginreih, biak praong glaong saong hadah hadai. Ragu ragam Cam hu pandar dalam dom adat cambat tanarakun saong dalam raidiuk, lac jalan taom gaok di anek menuac haong po yang saong kak kajap haong raidiuk anek menuac meng di tuk bahrau menek tabiak tal tuk palang lahik; payua tame nan dom caong khin, hatai jia tame raidiuk dak harei dak cakrok, patagok jang. Kayua yau nan ye, nao tal dom palei Cam, abih di nyu lac di harei harei peih ngak rija roya meng kan di bhap bini, thei jeng mboh lac ragu ragam tuk halei jeng hu mbaok di grauk labik dalam raidiuk di bhap bini urang Cam.

Urang lang: Ái Nghiêm - 19/07