Sử thi di urang Raglai lac panuac khan patoa veik meng cambuai, ka tal tuk ini jeng khik hu dalam glo akaok di urang bhapnini saong bhian hu daoh khan dalam dom harei taom gaok ilimo bhapnini. Daa mikva soang grauk yut gam Tô Tuấn, urang vak di rayo sap ndom Viet Nam duah thau sử thi dalam raidiuk urang Raglai di tỉnh Khánh Hòa:

-Pak thung lũng Tô Hạp, huyện Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa, libik hu rilo urang daok kanal hadar sử thi, ông Mấu Quốc Tiến, sa urang roh duah ilimo mengkan bangsa Raglai lac urang nao dahlau dalam bruk duah pataom saong khik ramik sử thi. Tui ông, sử thi Raglai lac bruk daoh khan meng ariya (văn vần) hu meng livik rai. Dalam dom melam rija roya, taha meda dalam palei bhian pataom gauk taphia ging apui dalam sang atah piah pang daoh khan. Nan lac dom dalikan, khan ka dom anh hùng, dom urang likei praong rup ye Udai-Ujàc, lac urang đội lốt athur ye Amã Chisa - Amã cuvau Vongcơi atau lac urang kumei ye Awơi nãi Tilơr mesruh saong yang glai, yang tasik khik caga bhapnini…dom dalikan dalam sử thi Raglai tuk halei jeng brei mboh rup binguk dom anh hùng dalam akaok sahaneng. Nan lac dom urang dalam sajarah, dom urang nan praong, khang ngak hu dom bruk phi thường. Ông Tiến brei thau: “Yaok sa sử thi biak praong. Urang Raglai oh hu akhan vak yau nan ye sử thi hu ndom mang pabah meng rai ini tapa rai thiah saong urang jeng hadar kanal dalam glo akaok di drei. Ini jeng lac kadha karei jang sử thi dom bangsa karei".

Tui ông Tiến, sử thi di urang Raglai oh lac nghệ thuật bo daok lac raidiuk…yau ye sử thi Amã Chi Maja (urang likei Chi Maja) khan ka sa urang likei Raglai naih joi taong pateok athur glai, daong bhapnini palei hu raidiuk siam mekre. Tuk kalin nduac tame palei, urang likei ini pato ka bhapnini palei taong kalin. Sap khan sử thi hu tuk biar, tuk glaong tagok blaoh biar trun, panuac ndom dhar dhar yau panuac ông amuk ông kei urang Raglai dane mai. Chreih hatai,hu tuk urang khan daok veih tangin tagok yau brei mboh bruk mesruh di urang daok pak akaok palei atau sa libik glai halei nan. Yau nan ye yaok mbang khan sử thi lac sa mbang sáng tạo, oh mbang halei yau mbang nan. Dalam daoh khan sử thi, urang Raglai bhian pandar dom kadha daoh bhapnini piah daoh khan, pagap yau lagu “Siri” glaong biar dui atah yau panuac ru anek di dom urang amaik Raglai daoh angaok jalan tagok apuh. Điệu “Majêng” daoh tagok yau panuac jam ji di urang amaik khan ka anek pang tuk ru anek ndih. Ragu “Adoh” samal, chreih chrai bhian hu pandar ka dom dom var taom gaok bhapbini, dom bilan rija roya.

Nan lac sap daoh di amuk Katơ Thị Sính dalam dalikan sử thi Uđai ndom ka mesruh metak, ka bruk meyut meyau di likei dam – kumei dara. Ini lac sa dalam dua bộ sử thi atah saong lac đặc trưng di urang Raglai. Yaom lac umo labaih 60 thun, min amuk jeng daok hadar saong thau abih dalikan bo meyah khan ye abih sa harei saong sa melam. Amuk Katơ Thị Sinh brei thau: amuk bac daoh khan meng amaik drei meng tuk daok sit jaik 7-8 thun. Amuk bac khan tuk daok di sang, tuk tame glai tagok apuh tuk nao paik njam…min tuk lahaiy, amuk pang dom kadha daoh…Amuk Katơ Thị Sính khan lac: “Drei pang amaik drei daoh, mboh pang daoh kheih lac drei bac veik, drei takre rilo oh ndih hu, blaoh bac hamiet ka tal tuk thau blaoh meng mboh gheih, mboh siam rilo. Meng sit drei daok saong amaik ame hamiat, oh hu sang bac yau urak ini halei  bo nao bac, daok di sang hamiet, daoh rilo livik harei jeng thau.

Pak xã Sơn Bình, huyện Khánh Sơn, hu nghệ nhân khan sử thi dane angan lac amuk Mấu Thị Diên, thun ini labaih 90 thun. Amuk Diên lac urang meda daoh sử thi luac adit oh padeih. Amuk Diên jeng lac urang praong thun abih di bangsa Raglai daok daoh hu sử thi. 

Tui ông Mấu Quốc Tiến, amuk Katơ Thị Sính atau amuk Mấu Thị Diên njauk lac dom suan yava, lac kho tàng sống di sử thi Raglai. Kho tàng nan dak harei dak takik nao, kayua dom urang daok hadar kanal sử thi Raglai umo dak harei dak glaong, urak ini tok daok 8-10 urang. Kayua yau nan ye bo Uỷ ban bhapnini huyện Khánh Sơn hu pambuak bruk saong gah ilimo peih bruk duah pataom, thu âm yaok ratuh băng Catstete saong văn bản hoá yaok pluh dalikan khan sử thi di dom nghệ nhân. Tỉnh Khánh Hoà jeng peih dom tan pato sử thi ka dom urang ranaih umo. Ini lac dom bruk ngak drak samal piah khik kho tàng sử thi di bangsa Raglai./.

Thúy Linh