Yaom lac dalam 10 thun tapa Việt Nam hu dom takai yam glaong jang dalam bruk pacang caga ruak gila, min yaok thun jeng daok hu rilo manuac matai kayua janih ruak ini. Abih di nyu lac tok kuhria dalam 9 bilan tapa, dalam negar hu 64 urang metai kayua ruak gila.  

Bác sĩ CKII Đỗ Châu Việt, Akaok khoa Pasiam veik pren yava njaom mbak saong Covid-19 (Sang iek ruak Nhi đồng 2, TPHCM) brei thau, khoa bahrau taduan raok, taong ruak ka 2 uranaih njauk ruak gila biak trak hu ba meng Gia Lai saong Đắk Nông trun. Dom uranaih ruak tame sang iek ruak dalam vaktu viêm não, tổn thương glo akaok trak, mbuan metai. Manuac sang di uranaih ruak brei thau, dahlau di nan dom uranaih oh khan brei ka baoh sang thau lac njauk asau kaik.

Hadei di tuk baoh sang mboh dom ranaih pandiak, pandik akaok, hu sanam labik kaik saong mboh di labik jaik sang hu drei asau metai nan ye medhil lac dom kamuan njauk asau kaik njauk ruak gilai, ba dom kamuan tame sang iek ruak piah taong ruak. Bác sĩ Đỗ Châu Việt khan brei thau: “Ruak gila nan lac ruak viêm não tủy cấp tính njaom mbak meng anek athur tapa manuac urang tapa chất tiết, bhian di nyu lac aia pabah. Jalan pambak ruak gila nan lac athur glai saong gam anek athur raong (asau me-yao). Tukvak pabam ruak meng 2-8 dit, tui virus rilo atau takik saong độ trak di labik laka kayau asau kaik. Urang ruak meda njaom virus di hệ thần kinh trung ương”.

Tui dom chuyên gia y tế, bruk camereip abih di ruak gila lac glaih glar, pandik akaok, pandiak, mboh huac… Yam tame vaktu viêm não, urang ruak bhian mboh lahik ndih, tagok cbruk huac aia harei, huac sap prong, huac angin. Tanut kan kandah di abih nan lac srau dhau thần kinh thực vật ngan haong anek yang raak prong, patuh aia huac, tabiak rilo aia pabah, srau dhau jalan darah. Jalan ngak piah brei thau lac ruak gila nan lac dut iek sinh học phân tử virus gila dalam aia pabah. Tuk tagok gila, dom menuac ruak metai tal jaik 100% (ngan haong manuac urang saong anek athur).

Bác sĩ CKII Trương Hữu Khanh, Phaok akaok Liên chi hội Njaom mbak  TPHCM brei thau, dom makna ba tal ruak gila daok hu mboh dak harei dak rilo di Việt Nam nan lac kayua hatai saneng di bhap bani ka janih ruak ini daok biar. Gaok mai, rilo urang hadei di njauk asau, me-yao, anek athur raong gavao saluah, kaik ye eng drei luk jru, tauk hala mong yau jalan ngak siam piah pacang saong taong ruak gila. Kayua yau nan ye, bác sĩ Trương Hữu Khanh kakei lac: “klauk vaccine gila ka manuac saong anek athur raong (rilo meng lac asau, me-yao) nan lac jalan ngak siam di abih piah pacang caga ruak gila. Tok hu klauk jru pacang caga meng pacang cakak hu oh njauk ruak gila, oh ta-eng drei mek nọc; tauk hala, amariak tapung, katak phun… Daok meyah njauk jik veik labik laka, brei jhik ka nyu huai. Tok jik veik labik kaik tuk hu klauk huyết thanh pacang caga gila tame taong abih dom labik kaik”.

Tui bác sĩ Nguyễn Ngọc Anh Tuấn, Viện Pasteur TPHCM, asau, me-yao, anek athur raong hu klauk jru pacang caga jeng oh ka tantu lac pacang hu abih ruak gila, kayua yau nan ye tuk mikva drei njauk asau, me-yao, anek athur raong kaik jeng mbuan njauk ruak gila. Tuk njauk asau, me-yao atau anek athur kaik, brei rao chip labik kaik haong aia jabon saong rao ala nding aia nduac gam gam dalam tukvak 10-15 minit. Meyah oh hu jabon, mikva meda rao chip labik kaik meng aia hacih ala vòi aia nduac gam gam 15 minit. Ini lac jalan sơ cứu siam di abih piah pacang veik haong ruak gila. Hadei di tuk rao labik kaik meng aia ye mikva rao gilac labik nan  haong cồn 70% atau cồn i-ốt, hadei di nan ba urang njauk asau, me-yao kaik tal labik y tế jaik di abih piah hu taong ruak./.