Pandik tarakaong lac bruk niêm mạc tarakaong laka saluah kayua dom virus atau vi khuẩn. Ruak bhian gaok meng urang praong thun tal uranaih, abih di nyu nan lac tuk langik laar atau salih bilan.

Ruak pandik tarakaong meda hu dom janih karei di gauk atau hu haong gauk dom janih ruak, yau ye laka VA; laka amidan; pandik idung, Viêm xoang; dom janih ruak di jalan suak yava, yau ye suh laar, ndaih baoh…

Ruak pandik tarakaong trak bhian rahtabiak kayua virus atau vi khuẩn. Bhian lac njom virus dahlau, hadei nan lac njom dom janih vi khuan karei bo bhian lac vi khuẩn hội sinh hu blaoh dalam tarakaong yau ye liên cầu, phế cầu. Ruak bhian njom mbak meng manuac ini tapa manuac daih meng ia pabah, ia idung.

Tuk bahrau njauk pandik tarakaong trak, urang ruak bhian mboh dalam rup:

- Pandik harao tarakaong, abih di nyu nan lac tuk luan,; mboh pandik tagok tangi tuk ndem mayai, tuk luan, tuk patuk; patuk thu atau patuk hu labar; pandiak gam haong pandiak glaong; suh laar; pandik akaok; pandik rup; glaih glar; oh khin mbang; hu daih baoh mala kang, kateik tame mboh pandik.

Ruak pandik tarakaong trak bhian tamuh gilac veik tuk suh laar, cúm… ngan haong dom janih ruak yau ye pandiak, glaih glar, pandik harao tarakaong. Gam tui di nan jeng hu dom janih ruak karei yau ye thu tarakaong; pandik mata, katar; mboh tavak saong pandik tuk luan; patuk suai piah ngak abih labar; sap ndem meda khàn hasit; Pandiak pandik di labik cada (gaok di urang hu ruak trào ngược dạ dày thực quản).

Jaik abih dom urang ruak pandik tarakaong kayua virus lac ruak hanjul, dom janih ruak meda trun hadei di 3 tal 5 harei. Min, oh njauk lac tuk halei jeng hanjul bo hu urang daok gaok biak kan kandah. Dom urang ruak pandik tarakaong trak bhian kayua bội nhiễm vi khuẩn, abih di nyu nan lac liên cầu ralai darah, ngak ka ruak dui atah saong njauk hu jalan taong ruak lagaih. Mayah oh taong ruak, ruak pandik tarakaong meda tamuh tabiak dom janih ruak, yau ye:

- Njauk kan kandah pak di labik: Pandik barah atau áp xe vil amidan, labik tarakaong, labik lakuk tarakaong. Kan gaok min kan kandah di abih lac laka barah hoại tử labik takoi.

- Ruak di labik jaik taphia: laka thanh khí phế quản, laka phổi, laka tai giữa cấp, laka idung viêm xoang..

- Ruak labik karei atah jang, lac: laka thận, laka khớp, laka baoh hatai, choáng njom jru mrk liên cầu, gaok mai lac nhiễm trùng darah.

Kayua yau nan ye, tuk mboh dom janih di ruak pandik tarakaong trak yau ye pandik tarakaong, pandiak, glaih glar, patuk, daih baoh pandik takoi, daih baoh di mala kang,.. mikva njauk nao chip tal dom labik y tế hu angan je piah ka bác sĩ iek ruak saong taong yaom ginup, meng nan ba tabiak jalan iek ruak saong taong ruak lagaih, daong ka bruk taong ruak hu siam jang, saong pacang caga dom kan kandah oh njauk hu.

Langiu di bruk ngak njauk tui dom jalan taong ruak di bác sĩ, meda ngak tui dom bruk hadei di ini piah trun manieng dom triệu chứng di ruak pandik tarakaong:

- Padeih padei:  manyum rilo ia pandiak; oh pandar dom janih yau ye alak, mbia, pakao, dom janih pandap mbang masam, ahang, pandap mbau mahin…; Mbang dom pandap mbang lamar; pacang caga ruak pandik tarakaong trak; bhian rao tangin meng ia xa bon piah pametai anek ruak, abih di nyu nan lac hadei di tuk patuk, dung phan, hadei di tuk nao vệ sinh, dahlau di tuk caga pandap mbang, dahlau di tuk mbang huak; ngak hacih tagei, cambuai hacih. Kalung pabah saong tarakaong pametai anek ruak yaok harei; khik ấm labik takoi – tarakaong. Oh mbang, manyum biak rilo pandap laar yau ye kem atau ia patao; klak njuk pakao atau plaih njaih di dom labik hu thak pakao; cuk pataik pacang mbaok tuk tabiak jalan./.