Muy acoon cóh nắc vêy muy cơnh bh’rợ bhrợ têng pr’họm đoọng pa liêm xa nấp công cơnh bấc pr’đươi cha năm n’lơơng. Chr’nắp bhlâng, pazêng bh’rợ n’nắc nắc u váih tơợ crâng k’coong, tu pr’ắt tr’mông đhanuôr acoon cóh đươi dua bấc crâng k’coong… Manuýh Cơ Tu cóh zr’lụ Quảng
A lọ nắc t’nơơm vêy a ngon, vil, t’lir, vêy bấc a xông cóh riáh, vêy tơợ 1- 2 k’luung chặt tơợ muy tơơm riáh, glúh ooy mặt k’tiếc, vil, n’căr đớp l’grự, vêy pr’họm đớp pa bhrậu, cóh n’pâng nắc bhrôông cắh cậ đớp pa bhoóc, a xậ váih tr’lum bêẹ, dal mơ 20cm. t’nơơm n’nâu chắt váih cóh crâng k’coong âng k’tiếc k’ruung hêê, bấc bhlâng nắc cóh apêê tỉnh Lào Cai, Quảng Ninh, Hà Tây, Thanh Hoá, Nghệ An, Quảng Nam… a lọ nắc rau pr’đươi đoọng cr’bhom bhai, xa nâp… Manuýh Cơ Tu cóh da ding k’coong Quảng Nam đươi dua a lọ nắc đoọng bhrợ cr’bhom bhai cơnh cr’noọ lâng zư đớc pr’họm n’nắc cóh đanh đươnh.
Manuýh Cơ Tu tước nâu cơy nắc dzợ zư đớc bấc bh’rợ chr’nắp pr’hay cóh bh’rợ cr’bhom n’đoóh a doóh. Pr’họm bhrôông nắc pr’họm bha lâng vêy ta bhrợ tơợ a chất, a lọ, buôn chắt váih bấc cóh crâng. Đhanuôr buôn ta bơơn pay đợ k’lung ga mắc, clơợng tước mơ muy bơr ký. Bêl đươi dua, nắc k’lung n’nâu vêy ta clát t’clắh, lúc ooy gọ đác xoọc k’joóc. Lâng rau pr’đươi n’nâu, ha dang cr’bhọm muy chu nắc vêy pr’họm bhrôông, pr’họm bhrậu, pr’họm phrông. Pazêng pr’họm n’lơơng vêy ta bhrợ têng lâng bh’rợ pazum pr’đươi t’váih pr’họm bhrôông lâng tăm.
A lọ nắc pr’đươi bhrợ đoọng ha đhanuôr Cơ Tu bhrợ t’váih muy bơr rau pr’họm bha lâng. Lâng đợ pr’họm tự bhrợ t’váih n’nắc, manuýh taanh n’đoóh a doóh nắc taanh bhrợ bấc cơnh n’đoóh a doóh, đơơng âng rau la lay, xay moon gít rau la liêm pr’hay âng acoon manuýh. Pr’họm tự bhrợ t’váih âng đhanuôr nắc vêy bấc rau liêm choom nắc buôn ng’chêếc lêy, tu ơy vêy cóh crâng, ma bhrợ ma đươi, pa xiêr zên bhrợ têng tu doọ bil bấc zên câl pr’đươi bấc zên n’đắh thị trường, zư pr’họm cóh đanh đươnh doọ choom bil lâng vêy đợ tr’ang bấc lấh mơ lâng doọ bhrợ rau cắh liêm crêê ooy n’căr.
Cóh pazêng c’moo đăn, pr’đươi đoọng taanh bhrợ nắc vêy ta câl tơợ thị trường, xa nấp vêy ta bhrợ pr’họm lâng bấc rau z’nươu, muy bơr zr’lụ apêê đoo đươi a lọ đoọng bhrợ pr’họm âng lái. Xoọc đâu lâng đhr’năng dưr bil bal âng bh’rợ taanh n’đoóh a doóh, nắc dzợ m’bứi bhươl cr’noon zư đớc bh’rợ cr’bhom ty đanh lâng a lọ lâng pazêng pr’đươi n’lơơng. Pazêng bh’rợ bhrợ cr’bhom cơnh ty đanh lâng a lọ nắc la lua rau chr’nắp pr’hay cóh c’năl âng ty đanh, nắc đơớh vêy ng’zư đớc lâng xay bhrợ t’bhứah đoọng zư lêy bh’rợ ty đanh âng đhanuôr acoon cóh đhị k’tiếc k’ruung hêê moon za zum, đhanuôr Cơ Tu cóh zr’lụ da ding k’coong Quảng Nam moon la lay./.
Củ nâu và sắc chàm thổ cẩm
Mỗi dân tộc có một bí quyết, cách chế biến màu sắc để trang trí trang phục cũng như nhiều đồ trang sức khác. Đặc biệt, các bí quyết ấy phần lớn đều có nguồn gốc từ tự nhiên bởi cuộc sống đặc trưng gắn với thiên nhiên của các bộ tộc… Người Cơ Tu ở vùng Quảng Nam
;
Củ nâu là loại cây dây leo, thân tròn, nhẵn, có nhiều gai ở gốc, có 1 - 2 củ mọc từ một mấu ở gốc thân, trên mặt đất, hình tròn, vỏ sần sùi, màu xám nâu, thịt đỏ hay hơi trắng, lá đơn, hình tim dài độ 20cm, mọc so le ở gần ngọn. Cây mọc hoang ở vùng rừng núi của nước ta, nhiều nhất ở các tỉnh Lào Cai, Quảng Ninh, Hà Tây, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng
Người Cơ Tu cho đến nay vẫn còn giữ nhiều bí quyết trong nhuộm màu thổ cẩm. Màu hồng (bhrông) chính là màu được tạo ra từ củ nâu (achất/aló) luôn sẵn có trong những cánh rừng. Đồng bào thường chọn những củ lớn nặng đến vài ký. Khi sử dụng, chúng được thái thành lát, bỏ vào nồi nước đang sôi. Với chất liệu này, nếu chỉ nhuộm một lần sẽ có được màu hồng (bhrông), màu nâu, màu tím (phrông). Các màu khác cũng có thể được tạo ra bằng cách kết hợp các chất liệu tạo màu đỏ và đen.
Củ nâu là nguyên liệu giúp đồng bào Cơ Tu tạo ra một số màu cơ bản. Với những màu “tự chế” đó, người thợ dệt đã sáng tạo nhiều kiểu thức trang trí với muôn vàn hoa văn, họa tiết làm đẹp cho bộ phục truyền thống, mang sắc thái, phong cách riêng, phản ánh rõ nét thẩm mỹ quan tộc người. Màu tự chế của đồng bào có nhiều ưu điểm là dễ tìm vì sẵn có trong rừng, tự cung tự cấp, giảm chi phí sản xuất vì không phải tốn tiền mua nguyên liệu giá đắt ngoài thị trường, giữ màu bền lâu không phai và có độ tươi sáng của gam màu tự nhiên và không gây kích ứng da.
Những năm gần đây, nguyên liệu dệt được mua ngoài thị trường, quần áo được nhuộm bằng thuốc tổng hợp, một số nơi người ta chỉ sử dụng củ nâu để nhuộm lưới, thuộc da. Hiện nay cùng với sự thất truyền, mai một của nghề dệt truyền thống, chỉ còn rất ít làng nghề giữ được phương pháp nhuộm màu truyền thống bằng củ nâu và các chất phụ gia khác. Những phương pháp nhuộm màu truyền thống bằng củ nâu thực sự là điểm sáng trong tri thức dân gian, cần được duy trì và phổ biến rộng rãi để bảo tồn nghề thủ công lâu đời của các tộc người trên đất nước ta nói chung, người Cơ Tu ở miền núi Quảng
Viết bình luận