Bấc ngai bêl tước ooy đhăm k’tiếc âng manuýh Cơ Tu n’đắh mặt t’ngay lơớp, tỉnh Quảng Nam nắc c’jệ lêy ooy rau pr’hay âng ân jưl. G’lúh tr’nơớp xơợng xa nul âng ân jưl âng pân juýh Cơ Tu, cắh ngai choom ha vil xa nul âng ân jưl. T’coóh Bhơ Ling Hạnh ắt cóh chr’val Zuốih, chr’hoong Nam Giang nắc muy cha nắc manuýh piáh ân jưl pr’hay pa bhlâng cóh zr’lụ. T’coóh Hạnh xay moon, ân jưl vêy ađoo pa choom piáh nắc tơợ dzợ k’tứi. Ting cơnh cr’noọ âng manuýh Cơ Tu, ân jưl n’nâu nắc đhiệp muy manuýh pân juýh t’coóh ta ha lâng ta đhâm Cơ Tu a năm piáh. Nâu đoo nắc tr’coọ xa nưl ty đanh âng đhanuôr Cơ Tu ơy vêy tơợ lang ahay. Ân jưl nắc choom piáh zập đhị, zập bêl, hân đhơ cơnh đêếc pr’hay bhlâng nắc piáh bêl ra diu ra dương, bêl pleng k’tiếc dzợ la nguáh, manuýh xơợng nắc xơợng ghít pa bhlâng đợ rau pr’hay âng tr’coọ xa nul n’nâu.

Công ting cơnh t’coóh Bhơ Ling Hạnh, ân jưl âng manuýh Cơ Tu k’nặ cơnh ân jưl Măng đôlin âng manuýh Kinh, nắc ân jưl k’tứi lấh mơ, a chắc âng ân jưl công ếp lấh mơ lâng nắc đhiệp bơr bêệ a ngon. A chắc âng ân jưl vêy ta bhrợ tơợ n’loong chr’nắp liêm, griing, n’loong n’nắc chắt váih lấh 50 c’moo, lêy pay đợ a liêng cóh m’pâng đoọng bhrợ a chắc ân jưl. Vêy cơnh đêếc nắc xa nul âng ân jưl pr’hay lấh mơ. A ngon ân jưl vêy ta bhrợ lâng a ngon ta bơơn tơợ crâng, chô pláh pa tứi mơ a ngon cước. Ân jưl lấh ooy bh’rợ piáh muy a đoo, nắc dzợ vêy ta piáh đoọng ha pr’hát âng manuýh Cơ Tu bêl vêy bhiệc bhan ty đanh âng bhươl cr’noon.

Bêl ahay, ân jưl vêy ta piáh bấc pa bhlâng cóh pazêng rau tr’coọ xa nul, vêy ta đươi ta luôn cóh pr’ắt tr’mông văn hoá âng manuýh Cơ Tu. Manuýh Cơ Tu buôn đơơng âng ân jưl ooy ha rêê đhuốch đoọng đoo bêl doọ tr’vâng nắc piáh đoọng t’bil lơi rau nhứh nhêên. Ta đhâm bhươl cr’noon Cơ Tu đươi xa nul âng ân jưl đoọng xay moon cr’noọ cr’niêng âng đay ooy ađoo pân đil âng đay kiêng.

Ân jưl nắc tr’coọ xa nul ắt lâng pr’ắt tr’mông âng manuýh Cơ Tu cóh zr’lụ da ding k’coong Quảng Nam. Nâu đoo nắc muy cóh pazêng rau chr’nắp văn hoá âng đhanuôr cóh ty đanh, bhrợ t’váih rau chr’nắp pr’hay la lay âng văn hoá Cơ Tu. Đoo bêl bhươl cr’noon tước ooy bhiệc bhan cha ha roo t’mêê, lướt bơơn a đhắh dzăm, hân noo lướt óih c’roÓt, tước ooy hân noo đêếh a băng… Ân jưl bhrợ t’váih ha đhanuôr ooy pr’ắt tr’mông bhui har têêm ngăn, k’bhộ k’van. Ân jưl ta luôn p’cắh rau pr’hay, chr’va, chr’đhô. Đợ xa nul âng ân jưl ta luôn xay p’cắh rau la liêm pr’hay âng cruung đác ga mắc bhứah, bhrợ ha manuýh xơợng pr’hay pa bhlâng.

Đợ ngai bơơn tước ooy bhươl cr’noon Cơ Tu cóh zr’lụ Trường Sơn đhị zr’lụ đăn ooy c’noong k’tiếc pr’zớc Lào đhi noo, nắc bơơn n’năl đợ rau la liêm pr’hay âng muy zr’lụ vêy bấc rau chr’nắp pr’hay âng manuýh Cơ Tu, cóh đêếc nắc vêy xa nul ân jưl./. 

Đàn Ân Zoưl của người Cơ Tu

                                                                                                                      Nguyễn Văn Sơn

Vùng đất Nam Giang xa xôi phía Tây của tỉnh Quảng Nam là nơi cư ngụ lâu đời của đồng bào dân tộc Cơ Tu. Trong quá trình sinh sống và phát triển, người Cơ Tu đã xây dựng cho mình một nền văn hóa đặc trưng riêng biệt. Trong đó, đàn Ân Zoưl là một trong những loại nhạc cụ chứa đựng tâm tư tình cảm của bà con.

Nhiều người khi đến với vùng đất của người Cơ Tu ở phía Tây, tỉnh Quảng Nam không khỏi ngạc nhiên về tính độc đáo của đàn Ân Zoưl. Lần đầu được nghe tiếng đàn Ân Zoưl của người đàn ông Cơ Tu, không ai có thể quên âm hưởng của tiếng đàn. Ông Bh’ling Hạnh ở xã Zuôh, huyện Nam Giang là một trong những nghệ nhân chơi đàn Ân Zoưl hay trong vùng. Ông Hạnh cho biết, đàn Ân Zoưl gắn bó với ông từ những ngày còn bé. Theo quan niệm của của người Cơ Tu, đàn này chỉ dành cho đàn ông và thanh niên Cơ Tu chơi. Đây là loại nhạc truyền thống của đồng bào Cơ Tu có từ xa xưa. Đàn Ân Zoưl có thể chơi mọi lúc, mọi nơi nhưng thích nhất là vào lúc sớm mai, khi núi rừng thật yên tĩnh, người nghe tiếng đàn Ân Zoưl mới có thể cảm nhận được nhiều hơn cái hồn của nhạc cụ này.

Cũng theo theo ông Bh’ling Hạnh, đàn Ân Zoưl của người Cơ Tu hơi giống đàn Măng đôlin của người Kinh, nhưng đàn Ân Zoưl nhỏ hơn, cần đàn cũng ngắn hơn và chỉ có hai dây. Thân đàn Ân zoưl được làm từ thân cây gỗ bìn lin hoặc từ cây gỗ có dầu như chò, sơn đào... có tuổi trên 50 năm, chọn lấy ròng của nó. Chỉ có những loại gỗ ấy, thì mới cho đàn Ân Zoưl tiếng đàn hay. Dây đàn Ân Zoưl được làm từ một loại dây rừng se lại nhỏ bằng sợi dây cước. Đàn Ân Zoưl ngoài chức năng dùng để độc tấu, còn có thể sử dụng hòa tấu hoặc đệm cho các làn điệu dân ca Cơ Tu trong những dịp lễ hội truyền thống của làng.

Ngày xưa, đàn Ân Zoưl là một trong những nhạc cụ khá phổ biến, xuất hiện thường xuyên trong đời sống văn hóa của người Cơ Tu. Người Cơ Tu thường mang đàn Ân Zoưl lên rẫy để những giây phút thảnh thơi gãy đàn cho vơi đi nỗi buồn và sự mệt mỏi. Thanh niên trai làng Cơ Tu dùng tiếng đàn Ân Zoưl để ngỏ lời yêu với người con gái mình thương.

Đàn Ân Zoưl là nhạc cụ gắn liền với đời sống sinh hoạt của người Cơ Tu ở vùng núi Quảng Nam. Đây còn là một trong những giá trị văn hoá dân gian truyền thống, làm nên bản sắc riêng văn hóa Cơ Tu. Mỗi khi làng vào hội ăn mừng được mùa, ăn mừng lúa mới, ăn mừng mùa trỉa hạt, mùa đi săn, mùa con ong đi lấy mật, đến mùa bẻ măng,… đàn Ân Zoưl gợi lên cho bà con niềm vui về cuộc sống thanh bình, ấm no, sung túc. Đàn Ân Zoưl luôn thể hiện sâu nặng chất trữ tình đằm thắm, mượt mà, khoẻ khoắn. Những âm thanh của đàn Ân Zoưl luôn mang vẻ đẹp tự nhiên của vùng cao bao la, hùng vĩ, làm say đắm lòng người.

Những ai có dịp đến với bản làng Cơ Tu vùng Trường Sơn nơi giáp ranh với nước bạn Lào anh em, sẽ phần nào đó cảm nhận được một vùng quê giàu bản sắc của tộc người Cơ Tu, trong đó  tiếng đàn Ân Zoưl là một điển hình./.