Đhanuôr lâng pr’zợc chắp nhêr! Bấc c’moo đâu, pr’ắt tr’mung chr’hoong k’coong ch’ngai Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng nắc tr’xăl liêm choom, cắh mưy cóh clung đệ nắc đhị zâp chr’val k’coong ch’ngai, zr’lụ Lục Khu. Zâp m’ma chr’nóh, bh’năn băn nắc âng đơơng bh’nơơn liêm choom, glặp lâng pr’đơợ p’răng goóh âng bh’rợ 3 t’nơơm, 1 p’nong ơy lâng xoọc lướt đh’rứah lâng đhanuôr đắh bhiệc t’bil ha ul pa’xiêr đha’rứt, t’ruíh Jưn jứah xay moon cơnh choom bhrợ cha bêl đâu, đhanuôr lâng pr’zợc chấc lêy năl đắh bhiệc bhrợ nâu ớ:

Zâp đhị ha’rêê chóh a’bhoo 2 đắh c’lâng lướt chr’val k’coong ch’ngai chr’hoong k’coong dading Hà Quảng, p’rá cr’chăl dưr xưl hân đhơ cắh bơơn lêy mặt manứih. Anoo Nguyễn Văn Thiệu, phó trưởng phòng nông nghiệp lâng padưr pa’xớc vel bhươk moon, c’moo đâu đhanuôr bơơn bhrợ bấc a’bhô, hân đhơ m’pâng c’moo vêy g’lúh boo pậ, hadang m’ma a’bhoo vel đông nắc zêng ma c’lâm tr’đêếh, hân đhơ cơnh đêếc đhanuôr chóh a’bhoo bai-ôxit nắc doọ râu, cung dzợ liêm choom.

M’ma a’bhoo bai-ôxit nắc m’ma t’mêê, bơơn t’moót chóh cóh Hà Quảng tơợ c’moo 2006 tứơc đâu, ting cơnh c’lâng bh’rợ 3 t’nơơm 1 p’nong âng chr’hoong. Đh’rứah lâng a’bhoo bai-ôxit, chr’hoong Hà Quảng âng đơơng m’ma chi’pọc L14 lâng m’ma bo lai Sin, băn zư đhị zâp chr’val k’coong ch’ngai. Đhanuôr zâp chr’val zr’lụ clung đệ cơnh Đào Ngạn, Phù Ngọc, thị trấn Xuân Hoà…đươi bhrợ khoa học kỹ thuật ooy bhiệc padưr pa’xớc t’nơơm chr’nóh truyền thống nắc t’nơơm hót đoọng padưr dal zên bơơn bhrợ. Nâu đoo nắc zên đợ tơơm chr’nóh, bh’năn băn k’rơ bấc âng vel đông, bơơn bhrợ padưr k’rơ lâng m’ma t’mêê, bhiệc zư lêy t’mêê nắc âng đơơng bh’nơơn liêm dal.

Anoo Hoàng Văn Thắng, ắt cóh vel Nặm Dạt, chr’val Thượng Thôn, chr’hoong Hà Quảng moon, dịch điêl đay nắc vêy bơơn ặt cha, bệch ượt tơợ c’moo n’nắc ahay, bêl zên vặ âng pr’loọng đông ơy chroót lấh 1 m’pâng. Bơơn k’điêl, ắt lalay nắc dịc điêl văn ngân hàng lấh 40 ực đồng đoọng câl k’tiếc, bhrợ đông lâng đợc lơi zên padưr bh’rợ tr’nêng. Bhrợ têng đông liêm xang, bấc c’moo 2 anhi dịc điêl t’bhlâng bhrợ cha, hân đhơ cơnh đêếc cung cắh zâp cha, zâp chroót nợ. cơnh đêếc, mơ 3 c’moo chô ooy đâu, lâng bhiệc băn bo, chóh a’bhoo, chi’pọc, pr’loọng đông anoo bơơn chroót lấh 20 ực đồng zên nợ. xoọc đâu pr’loọng đông anoo t’bhlâng padưr pa’xớc bhiệc băn bo lâng chóh a’bhoo, chi’pọc đoọng bơơn chroót lứch zên nợ:

K’noọ đợc mơ 2 c’moo dzợ nắc bơơn chroót đoọng lứch zên nợ âng ngân hàng. Pr’loọng đông băn cớ bo. Râu 2 nắc t’bhlâng chóh zâp râu chr’nóh cơnh a’bhoo hàng hoá, chi’pọc hàng hoá. C’moo đâu chóh 100 ký chi’pọc m’ma.

Bấc pr’loọng đông lơơng cóh vel Nặm Dạt cắh 1 zâp cha nắc dzợ z’zăng lấh mơ, câl pa’xắm đợc bấc pr’đươi pr’dua cóh pr’loọng đông lâng bhiệc băn bo lâng chóh a’bhoo, chi’pọc hàng hoá. T’coóh Hoàng Văn Long, chủ tịch UBND chr’val Thượng Thôn moon, đhanuôr cóh đâu băn bo lâng chóh a’bhoo, chi’pọc tơợ ahay, hân dhdơ cơnh đêếc, tơợ c’moo 2007, bêl âng đơơng m’ma t’mêê ooy bhiệc bhrợ têng nắc pr’ắt tr’mung âng đhanuôr vêy bơơn padưr dal. Đhanuôr bơơn zooi zúp đoọng tơợ m’ma tước bhiệc chóh bhrợ:

Zooi zúp đắh m’ma a’bhoo lai, phân bón. Zooi zúp bhrợ têng, âng đơơng đenh nắc zooi zúp zên đoọng ha đhanuôr đha’rứt, pr’loọng đông lưm zr’nắh k’đhạo câl bo đoọng bhrợ cha. Zâp c’moo pachoom đoọng bhiệc bhrợ k’dzụa, bhrợ ch’na cha ha bo, pazưm chóh a’bhoo hàng hoá, chi’pọc hàng hoá. Ting cơnh c’lâng bh’rợ, zâp hân noo chóh chi’pọc nắc pazưm 4 lớp, chóh a’bhoo cung cơnh đêếc. băn bo, tước bêl ra’văng bơơn bhrợ a’bhoo nắc pachoom đoọng bhrợ k’dzụa đoọng ha bh’năn bo, ta’rí, zâp c’moo bhrợ têng lấh 10 lớp. ting lêy zâp lớp nắc 50 cha’nặc.

Cắh mưy cóh chr’val thượng Thôn nắc tước zâp chr’val k’coong ch’ngai n’lơơng âng Hà Quảng cơnh Hạ Thôn, Tổng Cọt, Sỹ Hai, Trường Hà… bơơn lêy đợ râu bhui har âng đhanuôr bêl moon ooy đợ tơơm chr’nóh, bh’năn băn t’mêê ơy tr’xăl pr’ắt tr’mung âng apêê. Đhanuôr moon, đợ t’ngay tơợp âng đơơng m’ma a’bhoo Bai-ôxit, m’ma chi’pọc L14 lâng m’ma bo lêệ t’mêê moót bhrợ têng, đhanuôr cắh lấh pậ bhrợ. Đhị zâp chr’val zr’lụ clung đệ, đhanuôr cung cắh kiêng xăl m’ma hot, tu ơy buôn chóh bhrợ, zư lêy tơơm chr’nóh ty. Hân đhơ cơnh đêếc mơ xang 1 hân noo nắc đợ mơ m’ma t’mêê cung cơnh liêm choom âng xa’nay bh’rợ 3 t’nơơm 1 p’nong nắc p’cắh liêm gít. Tơợ c’moo 2009 tước đâu, zâp c’moo chr’hoong Hà Quảng zêng chóh lấh 3 r’bhâu hécta a’bhoo bai-ôxit lâng lấh 200 hécta chi’pọc L14. bh’nơơn đơơng chô bơợ 20 tạ đhị 1 hécta, dal lấh mơ m’ma a’bhoo, chi’pọc vel đông. Tước đâu, bo âng chroong dưr bấc lấh 15 r’bhâu p’nong.

Ting cơnh t’coóh Nguyễn Văn Thiệu, Phó trưởng phòng nông nghiệp lâng padưr pa’xớc vel bhươl chr’hoong Hà Quảng, đhanuôr cắh mưy bơơn zooi zúp đắh m’ma, phân bón, kỹ thuật nắc dzợ k’rêệm loom đắh bh’nơơn pa’câl lơi. Hân đhơ zâp chr’val k’coong ch’ngai, c’lâng lướt zr’nắh k’đhạp, hân đhơ cơnh đêếc zâp công ty cung lướt tước đhị đêếc đoọng câl pay bh’nơơn ha đhanuôr:

2 c’moo l’lăm ahay ơy vêy zâp dịch vụ tơợ Hà Tây, Hà Nội, zâp tỉnh lơơng tước k’rong bo đhị zâp chợ Tổng Cọt, zâp chr’val.xa’nay bh’rợ Sapa âng đơơng bh’nơơn chô đươi dua đhị siêu thị Big C cóh Hà Nội. bơơn bhrợ chi’pọc cóh đâu âng công ty m’ma chr’nóh tỉnh Cao Bằng k’rong bhrợ, pay đoọng m’ma l’lăm, phân bón, đhanuôr t’bhlâng chóh ting cơnh c’lâng bh’rợ ơy ký gr’hoót lâng công ty. Công ty têêm nganư pay câl đoọng ha đhanuôr. Ting cơnh acu năl, nắc xang bêl công ty m’ma câl pay âng đhanuôr nắc pa’câl chi’pọc bhrợ m’ma đoọng ha zâp tỉnh đắh Tây Nguyên lâng miền Trung.

Tơợ bh’rợ thử nghiệm c’moo 2006, tước đâu bh’rợ 3 t’nơơm, 1 p’nong ơy bơơn bhrợ p’cắh liêm gít nắc c’lâng lướt liêm crêê lâng xoọc bơơn bhrợ t’bhứah đhị chr’hoong Hà Quảng./.