Coh đêêc, zơ nươu, chr’năp bhlâng năc sâm Ngọc Linh, vêy ta moon năc zơ nươu chr’năp pa bhlâng, rau liêm choom ooy kinh tế bâc lâh mơ lâng bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ cha nhâm mâng lâh mơ đoọng ha đhanuôr acoon coh

Thành phố Đà nẵng vêy lâh muy r’bhâu rau bhơi xấc choom bhrợ zơ nươu, bấc rau năc chr’năp pa bhlâng ăt coh Bha ar bhrôông âng Việt Nam. Zr’lụ da ding k’coong n’đăh Tây Nam, đăn ooy Nam Trà My lâng Trà Linh, vêy cruung k’tiếc mr’cơnh lâng zr’lụ crâng k’coong choh sâm Nhọc Linh, bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ t’bhưah zr’lụ choh lâng pa trơơi ooy lơơng m’ma choh. Đh’rưah lâng rau liêm choom âng sinh học, thành phố xoọc vêy lâh 20 viện, trường, trung tâm pa chăp ch’mêệt lêy lâng bh’rợ tơớp bhrợ cha tr’xăl t’mêê ta béch g’lăng, bhrợ t’vaih pr’đươi khoa học - công nghệ đoọng bhrợ t’vaih zơ nươu công nghệ dal.

Đhị bh’rợ Prá xay tơơp bhrợ cha lâng tr’xăl t’mêê ta béch g’lăng nông nghiệp - dược liệu 2025, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng xay moon ghít, c’rơ khoa học âng thành phố zập pr’đơợ đoọng bhrợ t’vaih rau pr’têêt chr’năp coh rau chr’năp âng zơ nươu:

“Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng vêy đợ phòng thí nghiệm t’mêê, apêê bhrợ bh’rợ khoa học p’niên vêy cr’noọ bh’rợ lứch loom… Nâu đoo năc c’rơ chr’năp pa bhlâng đoọng pa têệt đh’rưah lâng doanh nghiệp, chính quyền lâng bhươl cr’noon, xay bhrợ cơnh xa nay bh’rợ “puôn c’bhuh”. Ahêê năc đh’rưah bhrợ t’vaih muy bh’rợ liêm choom bâc cơnh, nhâm mâng… đoọng zơ nươu Việt Nam la lua vêy ta pa dưr rau chr’năp k’rơ lâh mơ”.

Hân đhơ vêy bâc rau liêm choom, công nghiệp zơ nươu Đà Nẵng dzợ lum bâc rau zr’năh k’đhap; ta bhúch pr’đươi số, ta bhúch manuyh pa bhrợ liêm choom bhlâng, xa nay đươi dua crâng g’mrâng, phòng hộ dzợ bấc rau căh ơy liêm choom lâng đhr’năng bhrợ têng dzợ m’bứi.

P’căn Vũ Thị Bích Hậu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp lâng Môi trường thành phố Đà Nẵng xay moon, kiêng pa dưr sâm Ngọc Linh lâng pazêng rau zơ nươu bha lâng, thành phố năc xay bhrợ đh’rưah mị ooy chính sách, cơ chế đươi dua lâng manuyh bhrợ têng:

“Sâm Ngọc Linh ng’moon năc cr’van chr’năp âng k’tiêc k’ruung, ha dợ cơ chế đoọng choh coh crâng, pa bhlâng năc coh crâng g’mrâng lâng crâng phòng hộ, năc pa bhlâng căh u buôn… Pr’đươi số, chêêc n’năl zr’lụ bhrợ têng dzợ ta bhúch; lâng rau bha lâng năc manuyh xay bhrợ. Ha dang muy g’nưưm ooy c’bhhuh anag thành phố năc k’đhap đoọng choom pa dưr rau chr’năp âng nông nghiệp - zơ nươu”.

Zr’lụ choh Sâm Tăk Ngo coh Trà Linh xoọc choh lêy lâh 7 héc ta pazêng rau zơ nươu chr’năp. Coh zr’lụ thành phố Đà Nẵng xoọc vêy lâh 10 doanh nghiệp bhrợ ghít liêm, bhrợ t’vaih đợ pr’đươi trà, cao chất liêm, cr’liêng zơ nươu, đác c’roót, cha năm đươi tơợ pr’đươi âng crâng k’coong…Đà Nẵng vêy 552 pr’đươi OCOP, coh đêêc 33 pr’đươi zơ nươu, đoọng lêy rau liêm choom bâc pa bhlâng đoọng pa dưr công nghiệp bhrợ zơ nươu đh’rưah lâng thị trường. Pazêng apêê bhrợ bh’rợ khoa học công xay moon ghít ha Đà Nẵng năc đươi tr’béch g’lăng ơy vêy xăl tu ng’bhrợ tơợ tr’nơơp. Giáo sư, Tiến sĩ Dương Tấn Nhựt, Phó Viện trưởng Viện Khoa học sự sống, Viện Hàn lâm Khoa học - Công nghệ Việt Nam ta đang moon:

“Đà Nẵng kiêng pa chăp ch’mêệt lêy pa dưr Sâm Ngọc Linh năc choom k’rong đh’rưah lâng pazêng công ty ơy bhrợ têng, zooi k’rong bhrợ p’xoọng đoọng ha apêê đoo, g’đéch ng’bhrợ cớ rau căh chr’năp. Xoọc đâu ahêê xoọc kiêng pa bhlâng đươi m’ma sâm lâng zr’lụ bhrợ t’vaih m’ma”.

Xa nay bh’rợ Sâm Việt Nam tươc c’moo 2030, cr’noọ bh’rợ t’hước ooy c’moo 2045 ơy quy hoạch 8.400 héc ta sâm Ngọc Linh lâng k’nặ 90 r’bhâu héc ta bâc rau zơ nươu, coh đêêc Đà Nẵng năc vêy bh’rợ chr’năp pa bhlâng coh bh’rợ pa têệt zr’lụ Trung Trung Bộ. Bâc bh’rợ khoa học - công nghệ cấp thành phố lâng cấp k’tiêc k’ruung vêy bhrợ bh’rợ pa chăp ch’mêệt lêy đhị Đà Nẵng: pa trơơi m’ma in vitro Sâm Ngọc Linh, bhrợ cơ sở dữ liệu số, đươi IoT lâng blockchain coh bh’rợ k’đhơợng lêy zr’lụ choh, bhrợ têng lêy bh’rợ SmarFarm đoọng ha pazêng zơ nươu coh vel đong…

Cr’chăl c’moo 2026 - 2030, cr’noọ bh’rợ tước c’moo 2035, Đà Nẵng xay moon năc dưr vaih zr’lụ bha lâng âng trung tâm công nghiệp zơ nươu âng k’tiêc k’ruung, k’rong ooy 5 c’bhuh c’lâng bh’rợ. Muy rau liêm choom ga măc bhlâng năc Đà Nẵng vêy Trung ương pa đơp đoọng đợ xa nay la lay, đoọng dưr vaih zr’lụ choh bhrợ zơ nươu âng k’tiêc k’ruung. T’cooh Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, prá xay:

“Thành phố Đà Nẵng vêy bơr quyết định k’rơ bhlâng tơợ Trung ương: quyết định 611 lâng 463 âng Chính phủ crêê tươc ooy Sâm Ngọc Linh, sâm Việt Nam lâng zơ nươu. Ting cơnh quyết định 463, Đà Nẵng năc zr’lụ bhrợ zơ nươu âng prang k’tiêc k’ruung, bhrợ t’vaih coh prang Đông Nam Á lâng bha lang k’tiêc. Năc muy Đà Nẵng a năm vêy xa nay n’nâu”.

Zơ nươu căh muy pr’đươi sinh học ting n’năc năc cr’van tr’béch g’lăng lâng văn hoá. Bêl vêy ta bhrợ lâng cr’noọ xa nay tr’xăl t’mêê lâng công nghệ t’mêê, nâu đoo năc c’rơ bhrợ t’vaih rau liêm choom bhlâng ha kinh tế ch’ngaách liêm lâng kinh tế tr’béch g’lăng âng Đà Nẵng. Lâng đợ xa nay la lay, pr’đươi khoa học k’rơ lâng ting pâh âng “puôn c’bhuh”, Đà Nẵng xoọc vêy bâc rau liêm choom pa bhlâng đoọng pa dưr rau chr’năp âng zơ nươu, dưr vaih zr’lụ bha lâng choh bhrợ zơ nươu coh zr’lụ lâng t’hước ooy bha lang k’tiêc./.

ĐÀ NẴNG NÂNG TẦM THƯƠNG HIỆU DƯỢC LIỆU

Thành phố Đà Nẵng đang đặt mục tiêu hình thành hướng tăng trưởng mới gắn với kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và nông nghiệp tri thức. Trong đó, dược liệu, đặc biệt là sâm Ngọc Linh, được xác định là loại dược liệu chiến lược, mang giá trị kinh kế cao và tạo sinh kế bền vững cho đồng bào vùng cao

Thành phố Đà Nẵng sở hữu hơn một ngàn loài thực vật làm thuốc, nhiều loài quý nằm trong Sách đỏ Việt Nam. Khu vực núi Tây Nam, giáp Nam Trà My và Trà Linh, có điều kiện sinh thái tương đồng với vùng nguyên liệu sản xuất sâm Ngọc Linh, mở ra khả năng mở rộng vùng trồng và di thực giống. Cùng với tiềm năng sinh học, thành phố hiện có hơn 20 viện, trường, trung tâm nghiên cứu và hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, tạo nền tảng khoa học – công nghệ cho phát triển dược liệu công nghệ cao.

Tại Diễn đàn khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo nông nghiêp-dược liệu 2025, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng khẳng định, nguồn lực khoa học của thành phố đủ khả năng trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị dược liệu:

 “Trường Đại học Sư Phạm, Đại học Đà Nẵng có hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại, đội ngũ nhà khoa học trẻ đa ngành tâm huyết… Đây là những nguồn lực quý báu để kết nối cùng doanh nghiệp, chính quyền và cộng đồng, hiện thực hóa mô hình ‘bốn nhà’. Chúng ta sẽ cùng nhau thiết lập một hệ sinh thái sáng tạo đa dạng, bền vững… để dược liệu Việt Nam thực sự vươn tầm”.

Dù có nhiều lợi thế, công nghiệp dược liệu Đà Nẵng vẫn đối diện nhiều rào cản: thiếu hạ tầng số, thiếu nhân lực chuyên sâu, cơ chế sử dụng rừng đặc dụng, phòng hộ còn hạn chế và quy mô sản xuất nhỏ lẻ.

Bà Vũ Thị Bích Hậu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Đà Nẵng cho rằng, muốn phát triển sâm Ngọc Linh và các dược liệu chủ lực, thành phố cần giải quyết đồng bộ cả chính sách, công nghệ và nhân lực:

 “Sâm Ngọc Linh nói là quốc bảo, nhưng cơ chế để trồng dưới tán rừng, nhất là rừng đặc dụng và rừng phòng hộ, không hề đơn giản… Hạ tầng số, truy xuất nguồn gốc còn thiếu; và cơ bản nhất là nguồn nhân lực. Nếu chỉ dựa vào lực lượng của thành phố thì khó phát triển được chuỗi giá trị nông nghiệp – dược liệu”.

Trại Sâm Tắk Ngo ở Trà Linh đang trồng thử nghiệm hơn 7 ha các loại dược liệu quý. Trên địa bàn thành phố Đà Nẵng hiện có hơn 10 doanh nghiệp chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm trà, cao tinh chất, viên nang, mật ong, mỹ phẩm thiên nhiên… Đà Nẵng có 552 sản phẩm OCOP, trong đó 33 sản phẩm thảo dược, cho thấy dư địa rất lớn để phát triển công nghiệp dược liệu gắn với thị trường. Các nhà khoa học cũng lưu ý Đà Nẵng cần tận dụng tri thức đã có thay vì làm lại từ đầu. Giáo sư, Tiến sĩ Dương Tấn Nhựt, Phó Viện trưởng Viện Khoa học sự sống, Viện Hàn lâm Khoa học-Công nghệ Việt Nam đề nghị:

“Đà Nẵng muốn nghiên cứu phát triển Sâm Ngọc Linh thì nên kết hợp với các công ty đã làm rồi, hỗ trợ đầu tư thêm cho họ, tránh lặp lại điều không cần thiết. Hiện chúng ta đang rất cần giống sâm và vùng nguyên liệu”.

Chương trình Sâm Việt Nam đến năm 2030, định hướng 2045 đã quy hoạch 8.400 ha sâm Ngọc Linh và gần 90 nghìn ha dược liệu các loại,  trong đó Đà Nẵng có vai trò quan trọng trong liên kết vùng Trung Trung Bộ. Nhiều nhiệm vụ khoa học – công nghệ cấp thành phố và cấp quốc gia  được nghiên cứu triển khai tại Đà Nẵng: nhân giống in vitro Sâm Ngọc Linh, xây dựng cơ sở dữ liệu số, ứng dụng IoT và blockchain trong quản lý vùng trồng, thử nghiệm mô hình SmartFarm cho các dược liệu bản địa...

Giai đoạn 2026–2030, tầm nhìn 2035, Đà Nẵng đặt mục tiêu trở thành hạt nhân của trung tâm công nghiệp dược liệu quốc gia, tập trung vào 5 nhóm định hướng. Một lợi thế lớn là Đà Nẵng được Trung ương trao cho những cơ chế rất đặc thù, để trở thành trung tâm dược liệu quốc gia. Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, cho biết:

 “Thành phố Đà Nẵng có hai quyết định rất mạnh mẽ từ Trung ương: quyết định 611 và 463 của Chính phủ liên quan đến Sâm Ngọc Linh, sâm Việt Nam và dược liệu. Theo quyết định 463, Đà Nẵng sẽ là trung tâm dược liệu của toàn quốc, mở rộng ra Đông Nam Á và thế giới. Chỉ Đà Nẵng có được cơ chế này”.

Dược liệu không chỉ là tài nguyên sinh học mà còn là tài sản tri thức và văn hoá. Khi được thúc đẩy bằng tư duy đổi mới và công nghệ hiện đại, đây sẽ là nguồn lực tạo đột phá cho kinh tế xanh và kinh tế tri thức của Đà Nẵng. Với cơ chế đặc thù, nền tảng khoa học mạnh và sự tham gia của “bốn nhà”, Đà Nẵng đang đứng trước cơ hội lớn để nâng tầm giá trị dược liệu, trở thành trung tâm dược liệu của khu vực và vươn ra thế giới./.