Coh pazêng c’xêê c’moo zâl arọp a bhuy zr’năh k’đháp lâng xang đợ t’ngay k’tiếc k’ruung bơơn ta pa chô, vêy bấc apêê giáo viên tước ooy pazêng bhươl cr’noon pa choom đoọng ha đhanuôr acoon coh cr’liêng chữ. Apêê đoo căh muy đh’rưah cha, đh’rưah ắt, đh’rưah zâl arọp a bhuy lâng đhanuôr vel đong, ting n’nắc nắc dzợ pa chắp ch’mêết lêy đợ bh’rợ pa choom học, bhrợ đoọng ha học sinh, đhanuôr n’năl ghít đợ c’năl muy cơnh liêm choom bhlâng. Văl chô ooy pr’ắt tr’mông zazum coh nâu cơy, đợ apêê thầy giáo coh lang tr’nơớp đhị da ding k’coong Quảng Nam nắc dzợ t’bhlâng chrooi đoọng c’rơ bhrợ pa dưr vel đong. 

       Tước nâu cơy, bấc cán bộ, giáo viên ngành GD – ĐT tỉnh Quảng Nam nắc dzợ xay truih ooy apêê giáo viên lang tr’nơớp âng xa nay bh’rợ giáo dục da ding k’coong đhăm k’tiếc Quảng. Apêê đoo, nắc vêy ngai lấh cắh dzợ, vêy ngai nắc t’cooh đhur pa bhlâng, cơnh t’cooh bhươl Blúp Dứ, A Lăng Nhơm…

       Lâh 40 c’moo xay bhrợ đoọng ha ngành Giáo dục da ding k’coong tỉnh Quảng Nam nắc công mơ đêếc c’xêê c’moo t’cooh A Lăng Nhơm, xoọc đâu ắt mamông đhị thị trấn Thạnh Mỹ, chr’hoong Nam Giang lướt ooy pazêng bhươl cr’noon coh zr’lụ ch’ngai bha dăh đoỌng chêếc n’năl, xrặ lâng pa chô ooy p’rá Cơ Tu lâng p’rá a duôn đoọng đươi dua coh bh’rợ pa choom. Đhêy hưu lâh 15 c’moo n’nâu, nắc a đoo dzợ t’bhlâng xrặ bhrợ đợ bh’rợ pa choom p’rá Cơ Tu, đươi dua coh bh’rợ pa choom p’rá Cơ Tu đoọng ha lang giáo viên, cán bộ viên chức, lực lượng an ninh ơy lâng xoọc pa bhrợ đhị zr’lụ đhanuôr acoon coh tỉnh Quảng Nam.

      Nhà giáo A Lăng Nhơm xay truih, c’moo 1968, bêl tơớp mót bhrợ têng bh’rợ giáo dục coh chr’hoong da ding k’coong Hiên, Giằng ty ahay (nau cơy nắc Nam Giang, Đông Giang, Tây Giang âng tỉnh Quảng Nam), ađoo nắc ơy n’năl bh’rợ zư lêy, pa chắp mch’mêết lêy pa chô ooy p’rá Cơ Tu, căh muy đươi dua coh bh’rợ giáo dục, ting n’nắc nắc dzợ đươi coh bh’rợ xay moon, bhrợ têng bh’rợ cách mạng.

       Xang t’ngay 30/4/1975, ađoo nắc dzợ ting pa bhrợ coh ngành Giáo dục đhị pazêng vel đong âng Hiên, Giằng. Coh cr’chăl n’nắc, ađoo n’jưah bhrợ têng bh’rợ pa choom đhị trường học, n’jưah bhrợ têng bh’rợ t’bil đhr’năng căh choom chữ đoọng ha đhanuôr, chr’nắp bhlâng nắc đhanuôr acoon coh. Nắc tơợ rau la lua âng bh’rợ tr’nêng, nắc bhrợ ha đoo t’bhlâng pa chắp ch’mêết lêy, t’bhlâng pa chô ooy p’rá Cơ Tu, bhrợ têng crêê cơnh xa nay âng bh’rợ tr’nêng. Tước bêl k’dua chô pa bhrợ đhị Phòng GD – ĐT chr’hoong Nam Giang, ađoo lêy ghít rau chr’nắp âng bh’rợ pa chô ooy boóp p’rá Cơ Tu lâh mơ dzợ.

Công cơnh nhà giáo A Lăng Nhơm, t’cooh Blúp Dứ xoỌc đâu ắt mamông đhị cr’noon Đắc Ốc, chr’val La Dêê, chr’hoong Nam Giang vêy bấc rau chrooi đoọng ha bh’rợ giáo dục âng đhanuôr coh zr’lụ c’noong k’tiếc, zr’lụ da ding k’coong âng tỉnh Quảng Nam.

       Nhà giáo Blúp Dứ n’niên lâng dưr pậ banh đhị cr’noon Đắc Ốc, k’căn bil a đoo mơ 6 c’xêê ha dzợ. Mơ 5 c’moo, k’conh công căh dzợ nắc a đoo ắt mamông lâng na noo. C’moo 1966, a đoo nắc vêy bộ đội tơợ xuôi tước pa choom cr’liêng chữ lâng pa choom ooy xa nay bh’rợ chắp hơnh k’tiếc k’ruung, zâl arọp a bhuy. Xoọc đêếc, zr’lụ da ding k’coong La Dêê nắc zr’lụ căh cứ cách mạng, đhanuôr muy loom ting ava Hồ zâl arọp Mỹ. La lay cơnh lâng bấc p’niên k’tứi coh zr’lụ da ding k’coong, Blúp Dứ ta béch pa bhlâng, bêl ơy học cr’liêng chữ nắc dzợ pa choom đoọng ha đhanuôr. T’cooh Blúp Dứ hay cớ: Xoọc đêếc bh’rợ pa choom k’đháp pa bhlâng, cắh vêy toong xrặ, bha ar, a zi đươi cr’đe ơy ta tóch đoọng bhrợ toong xrặ, căh cậ pay k’chăh lâng dzêết n’loong đoong bhrợ mực, bha ar nắc pay n’coo cr’đe, coọch c’đặ. N’jưah pa choom chữ, a zi n’jưah guy cha rắh, ch’néh ch’na đoọng ha bộ đội zâl arọp Mỹ. Z’lấh căh n’năl mơ hân noo bhrợ ha rêê, bấc lang học trò âng zi ơy choom đọc, choom xrặ cr’liêng chữ, n’năl c’lâng xa nay âng cấp piing, t’bhlâng đoọng c’rơ đay ooy chiến trường zâl arọp pa chô k’tiếc k’ruung. Lang học trò ahay nâu cơy nắc t’béch g’lăng, bấc ngai vaih kỹ sư, bác sĩ, t’cooh xa nay bha lâng coh chr’hoong Nam Giang.

       Lâng rau chr’nắp âng đay, nhà giáo Bhlúp Dứ nắc vêy ta k’dua bhrợ t’cooh bhươl, vêy bh’rợ xay moon, p’too pa choom c’lâng xa nay, chính sách âng Đảng, pháp luật âng Nhà nước tước ooy đhanuôr. Hân đhơ xa nay ga mắc k’tứi n’hau dưr vaih coh bhươl cr’noon, nắc vêy Blúp Dứ xay moon nắc chô ooy rau liêm crêê.

        Xang 42 c’moo k’tiếc k’ruung vêy ta pa chô, pr’ắt tr’mông coh da ding k’coong zr’lụ c’noong k’tiếc tỉnh Quảng Nam nắc dưr vaih la liêm pr’hay pa bhlâng. Pa dưr rau chr’nắp âng manuyh giáo viên âng đhanuôr, pazêng lang lướt l’lăm ahay cơnh nhà giáo Blúp Dứ, A Lăng Nhơm nắc dzợ t’bhlâng lứch c’rơ coh xa nay bh’rợ zúp zooi đhanuôr lơi rau j’niêng cắh liêm crêê, đươi dua đợ văn hoá t’mêê, zúp zooi đhanuôr bhrợ t’vaih cr’van cr’bhố crêê cơnh đhị đhăm k’tiếc âng vel đong đay./.

NHỮNG THẦY GIÁO ĐẦU TIÊN Ở MIỀN NÚI XỨ QUẢNG

                                                                      Khải Minh/báo Mới

       Trong những năm kháng chiến ác liệt và sau những ngày đầu đất nước giải phóng, có nhiều giáo viên thầm lặng đến từng bản làng dạy cho bà con đồng bào dân tộc thiểu số cái chữ. Họ không chỉ cùng ăn, cùng ở, cùng chiến đấu với nhân dân địa phương, mà còn nghiên cứu ra những phương pháp dạy học hay, giúp học sinh, người dân tiếp thu kiến thức hiệu quả. Trở về cuộc sống đời thường hôm nay, những người thầy giáo thế hệ đầu tiên ở miền núi tỉnh Quảng Nam vẫn tích cực góp sức xây dựng quê hương.

       Đến bây giờ, nhiều cán bộ, giáo viên ngành Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Nam vẫn thường nhắc nhở nhau về những người giáo viên thế hệ đầu tiên của sự nghiệp giáo dục miền núi xứ Quảng. Họ, có người đã khuất,  người thì cũng đã ở tuổi “bên kia dốc núi” như già làng Blúp Dứ, A Lăng Nhơm...

       Hơn 40 năm cống hiến cho ngành Giáo dục miền núi tỉnh Quảng Nam là cũng chừng đó thời gian ông A Lăng Nhơm, hiện sống ở thị trấn Thạnh Mỹ, huyện Nam Giang âm thầm lặn lội khắp các bản làng vùng sâu, vùng xa tìm hiểu, ghi chép rồi phiên âm lại tiếng Cơ Tu bằng tiếng phổ thông phục vụ công tác giáo dục. Nghỉ hưu hơn 15 năm nay, nhưng ông vẫn tiếp tục tìm tòi để biên soạn các chương trình dạy tiếng Cơ Tu phục vụ công tác dạy tiếng Cơ Tu cho các thế hệ giáo viên, cán bộ viên chức, lực lượng an ninh đã và đang công tác tại vùng đồng bào dân tộc tỉnh Quảng Nam.

       Nhà giáo A Lăng Nhơm kể, năm 1968, khi bắt đầu đặt chân vào làm công tác giáo dục ở huyện miền núi Hiên Giằng cũ (nay huyện Nam Giang, Đông Giang, Tây Giang của tỉnh Quảng Nam), ông đã nhận thức được việc bảo tồn, nghiên cứu và thực hiện phiên âm tiếng Cơ Tu không chỉ nhằm phục vụ cho hoạt động giáo dục, mà còn phục vụ công tác tuyên truyền, đấu tranh cách mạng.

       Sau 30/4/1975, ông tiếp tục tham gia công tác trong ngành Giáo dục tại các địa phương vùng miền núi Hiên Giằng. Trong khoảng thời gian này, ông vừa tham gia giảng dạy tại trường học, vừa đảm nhận công tác xóa mù chữ cho người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Xuất phát từ nhiệm vụ thực tiễn, càng thôi thúc ông tiếp tục nghiên cứu, tìm tòi thực hiện phiên âm tiếng Cơ Tu, đáp ứng yêu cầu công việc giảng dạy. Đến khi được phân công về Phòng GD-ĐT huyện Nam Giang công tác, ông càng nhận thấy tầm quan trọng của việc thực hiện phiên âm tiếng Cơ Tu hơn nữa.

      Cũng như nhà giáo A Lăng Nhơm, ông Blúp Dứ hiện sống ở thôn Đắc Ốc, xã La Dêê, huyện Nam Giang có nhiều đóng góp cho sự nghiệp giáo dục của đồng bào vùng biên, vùng núi tỉnh Quảng Nam.

       Nhà giáo Blúp Dứ sinh ra và lớn lên tại thôn Đắc Ốc, mẹ mất khi ông mới vừa chào đời 6 tháng. Lên 5 tuổi, cha cũng đột ngột qua đời nên ông sống với chị họ. Năm 1966, ông được bộ đội dưới xuôi lên dạy cho cái chữ và giáo dục truyền thống yêu nước, đánh đuổi giặc ngoại xâm. Hồi đó, vùng rừng núi La Dêê là khu căn cứ cách mạng, bà con một lòng theo Bác Hồ chống Mỹ. Khác với nhiều đứa trẻ vùng cao khác, Blúp Dứ rất sáng dạ nên học cái chữ rồi dạy lại cho bà con dân bản. Ông Blúp Dứ nhớ lại: “Hồi đó việc dạy học khó khăn vô cùng, không có viết, vở, chúng tôi phải dùng nứa vót nhọn 1 đầu làm ngòi bút, lấy than củi và nhựa cây rừng làm mực, còn vở thì dùng ống nứa cán mỏng ra. Vừa dạy chữ, chúng tôi vừa tham gia tải đạn, lương thực phục vụ bộ đội đánh Mỹ. Trải qua không biết bao nhiêu mùa rẫy, lớp lớp học trò của chúng tôi đọc thông, viết thạo cái chữ, hiểu được chủ trương của cấp trên, dốc sức mình phục vụ chiến trường đánh giặc cứu nước. Lứa học trò ngày xưa ấy bây giờ thành tài, nhiều người là kỹ sư, bác sĩ, lãnh đạo chủ chốt ở huyện Nam Giang”.

       Với uy tính của mình, nhà giáo Blúp Dứ được bầu làm già làng, có nhiệm vụ tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước đến với người dân. Bất cứ chuyện lớn, chuyện nhỏ gì xảy ra trong thôn bản, hễ có Blúp Dứ đứng ra giải quyết là ổn thỏa tất cả.

       Sau 42 năm đất nước giải phóng, cuộc sống người dân trên dãy đất vùng biên giới tỉnh Quảng Nam đã khoác một diện mạo mới. Phát huy phẩm chất của người giáo viên nhân dân, những thế hệ đi trước như nhà giáo Blúp Dứ, A Lăng Nhơm vẫn tích cực, năng nổ trong công tác giúp dân xóa bỏ các tập tục lạc hậu, tiếp thu văn hóa mới, giúp dân làm giàu chính đáng ngay trên mảnh đất quê hương mình./.