Đhr’năng lalua đoọng lêy bhiệc pa dưr tơơm za nươu đhị Kon Tum xoọc đơơng chô đh’rưah bơr chr’năp bh’nơơn đoọng mị đhanuôr lâng chính quyền tu jưah đơơng chô bh’nơơn kinh tế, jưah k’đhơợng zư crâng liêm choom.

Chr’hoong Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum vêy k’nặ 57.000 héc ta crâng abhuy. Coh pazêng c’moo hay, chính quyền chr’hoong ơy cha mêệt, xay moon pazêng đhăm crâng vêy tơơm za nươu đoọng ga ving k’rang lêy, pa dưr t’bấc t’vaih bhiệc bhrợ cha đoọng ha đhanuôr. T’cooh Nguyễn Văn Thủy, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Kon Rẫy đoọng năl, nắc cơnh đhị chr’val Đăk Tờ Re ơy zư lêy, pay bh’nơơn tơơm mật nhân coh đhăm crâng bhưah k’nặ 100 héc ta. Vêy pa xoọng pa chô kinh tế tơợ tơơm za nươu, đhanuôr pa xoọng pr’đơợ k’đhơợng zư liêm choom lâh mơ đhăm crâng bơơn pa đơp. Nâu cung nắc muy c’lâng bh’rợ âng chr’hoong Kon Rẫy đoọng zư lêy, pa dưr crâng đanh mâng:

“Lâh mơ, pr’loọng đhanuôr bơơn pa đớp zư lêy crâng bơơn đớp chính sách zư lêy crâng. Pazêng zr’lụ vêy za nươu nắc pa đớp đoọng ha đhanuôr zư lêy, pa dưr tơơm za nươu coh gâm âng crâng pa dưr thu nhập đoọng ha ma nuyh k’đhơợng zư crâng, đoọng bhrợ liêm cr’noọ bh’rợ nắc pa dưr crâng đanh mâng”.

Bơơn pleng k’tiếc cher đoọng, dưp gâm âng crâng tỉnh Kon Tum vêy bấc tơơm za nươu chr’năp, cơnh sâm Ngọc Linh, lan kim tuyến, ngũ vị tử, cu ly, huyết đằng… Đoọng ha đhanuôr, vel bhươl ặt g’bọ lâng crâng, apêê đơn vị c’la crâng đhị tỉnh Kon Tum ơy pa đớp k’nặ 139.000 héc ta crâng đoọng ha đhanuôr k’đhơợng zư lêy. T’cooh Nguyễn Thành Chung, Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên lâm nghiệp Đắk Tô đoọng năl, tơợ bấc c’moo hay đơn vị nắc ơy pa đớp têệm ngăn lâh 15.000 héc ta crâng a bhuy đoọng ha đhanuôr, vel bhươl k’đhơợng zư đoọng pa dưr tơơm za nươu dưp gâm âng crâng:

“Mơ 5 c’moo lalăm hay, pazêng crâng coh zr’lụ lêy choom choh sâm Ngọc Linh nắc công ty pa đớp đhanuôr zư lêy, đoọng đhanuôr lêy a đay nắc lalua bhrợ c’la. Đhanuôr, vel bhươl bơơn pa chô rau liêm choom tơợ bh’rợ k’đhơợng zư nắc zên zư lêy râng. Rau bơr dzợ nắc đhanuôr choom choh za nươu coh gâm âng crâng, pa bhlầng nắc sâm Ngọc Linh”.

Lâh 2 c’moo hay, đh’rưah lâng bh’rợ zư lêy crâng, đhanuôr tỉnh Kon Tum ơy xay bhrợ 694 tấn za nươu coh gâm âng crâng, coh đêêc nắc tơơm cu ly lâng a ngoọn huyết đằng. Đh’rưah lâng đợ za nươu chăt vaih coh crâng, tước nâu kêi tỉnh Kon Tum ơy choh t’bhưah, pa dưr lah 10.800 héc ta tơơm za nươu, coh đêêc vêy lâh 2.400 héc ta tơơm sâm Ngọc Linh. Chr’năp bhlầng nắc bấc tơơm za nươu âng tỉnh Kon Tum bơơn choh lâng dưr pậ liêm coh gâm âng crâng a bhuy, nắc cơnh sâm Ngọc Linh, sâm dây, ngũ vị tử… Amoó Y Hlạng, vel Pu Tá, chr’val Măng Ri, chr’hoong Tu Mơ Rông đoọng năl, đươi vêy choh sâm Ngọc Linh, sâm dây coh gâm crâng nắc đhanuôr vêy pa chô thu nhập, z’lâh đha rựt ha dưr coh pr’ặt tr’mông lâng pa dưr ca van tơợ crâng:

“Đhị chr’val Măng Ri nâu năc cơnh lâng pr’loọng đong zi cung cơnh pr’loọng lơơng, nâu kêi ơy bơơn pa dưr kinh tế, nắc pa dưr cơnh tơơm đẳng sâm, vêy ngai nắc choh sâm Ngọc Linh. Đhanuôr k’rong zư lêy crâng đoọng choh tơơm sâm dây, sâm Ngọc Linh”.

Đhị Nghị quyết số 14, t’ngay 19/5/2022 đăh k’rong choh, pa dưr lâng bhrợ têng za nươu đhị tỉnh tước c’moo 2025, t’hước tước c’moo 2030, Tỉnh ủy Kon Tum ơy năl ghit: “Pa dưr tỉnh Kon Tum vaih nắc zr’lụ choh za nươu bha lầng âng k’tiếc k’ruung lâng vaih nắc đhị bhrợ têng za nươu ga mắc bhlầng âng prang k’tiếc k’ruung moọt c’moo 2025. Pa dưr chr’năp pr’đươi sâm Ngọc Linh Kon Tum đhị thị trường coh k’tiếc k’ruung lâng bha lang k’tiếc”. Nắc zr’lụ bha lầng choh tơơm za nươu âng tỉnh, t’cooh Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND chr’hoong Tu Mơ Rông đoọng năl, bh’nơơn lalua tơợ bhiệc k’rong choh bhrợ tơơm za nươu coh gâm âng crâng ơy bhrợ đhanuôr coh chr’hoong xăl cơnh cr’noọ nắc k’rang ooy crâng bấc lâh mơ:

“Tơợ đhr’năng đhanuôr pa hư crâng bhrợ ha rêê nắc đhanuôr ơy choh crâng. C’moo đâu, đhanuôr pay zên đay choh 194 héc ta. Nắc đoo muy bh’rợ tr’xăl c’năl ma nuyh pa hư crâng vaih nắc ma nuyh choh pa dưr crâng lâng zư lêy crâng. C’lâng bh’rợ đanh đươnh đoọng ha đhanuôr z’lâh đha rựt nắc zư lêy, pa dưr crâng, choh za nươu, b’băn coh gâm âng crâng pa têệt lâng du lịch”.

Vêy đhăm crâng a bhuy bhưah bhlầng zr’lụ Tây Nguyên lâng lâh 550.000 héc ta, bhiệc tỉnh Kon Tum t’bhlầng pa dưr tơơm za nươu xoọc pa chô bơr rau chr’năp bh’nơơn đoọng ha đhanuôr lâng chính quyền, jưah pa chô kinh tế jưah k’đhơợng zư crâng liêm choom. C’moo nắc a hay, chr’năp dzooc dal tơợ bhrợ têng za nươu âng tỉnh Kon Tum bơơn 1.650 tỷ đồng, pay mơ 24% pazêng chr’năp dưr dzooc dal âng ngành nông nghiệp./.

LỢI ÍCH KÉP TỪ VIỆC PHÁT TRIỂN CÂY DƯỢC LIỆU Ở KON TUM

Phát huy tiềm năng, lợi thế sẵn có, những năm gần đây tỉnh Kon Tum đẩy mạnh việc phát triển cây dược liệu với quyết tâm đưa tỉnh thành vùng dược liệu trọng điểm quốc gia và trở thành trung tâm sản xuất dược liệu lớn của cả nước vào năm 2025. Thực tế cho thấy việc phát triển cây dược liệu ở tỉnh Kon Tum đang mang lại lợi ích kép cho cả người dân và chính quyền vì vừa mang lại hiệu quả kinh tế lại vừa quản lý bảo vệ được rừng.  

Huyện Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum có gần 57.000 héc-ta rừng tự nhiên. Trong những năm qua chính quyền huyện đã tiến hành rà soát, đánh giá những diện tích rừng có cây dược liệu để đưa vào khoanh nuôi, phát triển tạo thêm sinh kế cho người dân. Ông Nguyễn Văn Thuỷ, Phó Chủ tịch UBND huyện Kon Rẫy, cho biết, điển hình như tại địa bàn xã Đăk Tờ Re đã tổ chức bảo vệ, khai thác cây mật nhân trong diện tích gần 100 héc-ta rừng. Có thêm lợi ích kinh tế từ cây dược liệu, người dân thêm động lực quản lý bảo vệ tốt hơn diện tích rừng được giao. Đây cũng là một giải pháp của huyện Kon Rẫy nhằm bảo vệ, phát triển rừng bền vững:

“Ngoài việc hộ dân được giao quản lý bảo vệ rừng hưởng chính sách về dịch vụ môi trường rừng. Những vùng có dược liệu giao cho các hộ để quản lý bảo vệ, phát triển dược liệu dưới tán rừng tạo thêm nguồn thu nhập cho người quản lý bảo vệ rừng để thực hiện được mục tiêu đó là phát triển rừng bền vững”.

Được thiên nhiên ưu đãi, dưới tán rừng tự nhiên của tỉnh Kon Tum có nhiều loài thảo dược quý, như sâm Ngọc Linh, lan kim tuyến, ngũ vị tử, cu ly, huyết đằng… Để người dân, cộng đồng gắn bó hơn với rừng và được hưởng lợi từ rừng, các đơn vị chủ rừng ở tỉnh Kon Tum đã giao gần 139.000 héc-ta rừng cho cộng đồng, nhóm hộ và gia đình quản lý bảo vệ. Ông Nguyễn Thành Chung, Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên lâm nghiệp Đăk Tô, cho biết, từ nhiều năm qua đơn vị đã giao ổn định lâu dài hơn 15.000 héc-ta rừng tự nhiên cho người dân, cộng đồng quản lý bảo vệ để phát triển dược liệu dưới tán rừng:

“Cách đây 5 năm toàn bộ rừng trong khu vực mà có thể trồng được sâm Ngọc Linh công ty giao khoán bền vững toàn bộ cho người dân, cho cộng đồng làm chủ thực sự. Người dân, cộng đồng được hưởng lợi từ tiền quản lý bảo vệ rừng tức là từ dịch vụ môi trường rừng. Hai nữa người dân được trồng dược liệu dưới tán rừng đặc biệt là cây sâm Ngọc Linh”. 

Hơn 2 năm qua cùng với quản lý bảo vệ rừng, người dân tỉnh Kon Tum đã khai thác được 694 tấn dược liệu tự nhiên dưới tán rừng, trong đó chủ yếu là cây cu ly và dây huyết đằng. Cùng với nguồn dược liệu tự nhiên, đến nay tỉnh Kon Tum đã mở rộng, phát triển được hơn 10.800 héc-ta cây dược liệu, trong đó có hơn 2.400 héc-ta cây sâm Ngọc Linh. Điều đặc biệt là nhiều loại cây dược liệu của tỉnh Kon Tum được trồng và chỉ sinh trưởng, phát triển tốt dưới tán rừng tự nhiên, điển hình như cây sâm Ngọc Linh, sâm dây, ngũ vị tử… Chị Y Hlạng, làng Pu Tá, xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông, cho biết, nhờ trồng sâm Ngọc Linh, sâm dây dưới tán rừng, người dân có thu nhập vươn lên thoát nghèo và làm giàu từ rừng:

“Nói chung thì ở xã Măng Ri, riêng gia đình mình cũng như người dân bây giờ được phát triển kinh tế thứ nhất về hồng đẳng sâm, một số thì có sâm Ngọc Linh. Bà con đang tập trung để bảo vệ rừng để giữ rừng để bà con trồng sâm dây, sâm Ngọc Linh”.

Tại Nghị quyết số 14, ngày 19/5/2022 về đầu tư, phát triển và chế biến dược liệu trên địa bàn tỉnh đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Tỉnh ủy Kon Tum xác định: "Đưa tỉnh Kon Tum thành vùng dược liệu trọng điểm quốc gia và trở thành trung tâm sản xuất dược liệu lớn của cả nước vào năm 2025. Nâng tầm vị thế thương hiệu sản phẩm sâm Ngọc Linh Kon Tum tại thị trường trong nước và quốc tế". Là vùng trọng điểm trồng cây dược liệu của tỉnh, ông Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông, cho biết, hiệu quả thực tế từ việc khoanh nuôi, trồng cây dược liệu dưới tán rừng đã khiến người dân trong huyện thay đổi cách ứng xử với rừng:

“Từ chỗ bà con lâu nay phá rừng làm nương rẫy thì bà con đã đi trồng rừng, Năm nay bà con tự bỏ tiền ra trồng 194 héc-ta. Đó là một sự thay đổi nhận thức từ phá rừng trở thành người trồng rừng và quản lý bảo vệ rừng. Phương châm lâu dài để cho bà con thoát nghèo là quản lý, bảo vệ, phát triển rừng, trồng dược liệu, chăn nuôi dưới tán rừng gắn với du lịch”.

Có diện tích rừng tự nhiên lớn nhất khu vực Tây Nguyên với hơn 550.000 héc-ta, việc tỉnh Kon Tum đẩy mạnh phát triển cây dược liệu đang mang lại lợi ích kép cho cả người dân và chính quyền vì vừa có hiệu quả kinh tế lại vừa quản lý bảo vệ được rừng. Năm vừa qua giá trị tăng thêm việc sản xuất cây dược liệu của tỉnh Kon Tum đạt 1.650 tỷ đồng, chiếm khoảng 24% tổng giá trị tăng thêm ngành nông nghiệp./.