Hân đhơ cơnh đêcê, đoọng sầu riêng dưr băr dzang ch’ngai lâh, lươt moot ooy thị trường k’tiêc k’ruung lơơng liêm đanh, Khánh Sơn lêy vêy mưy c’lâng bh’rợ pa dưr pa xơc nhâm mâng pa zưm lâng p’têêt pa zưm bhrợ têng, lêy cha mêêt pr’đươi pr’dua lâng lêy bhrợ đhị zr’lụ choh liêm ghit

Đợ t’ngay m’pâng c’xêê 7, sầu riêng tơợp đoọm rơợc đhị zâp chr’val cơnh Tây Khánh Sơn, Đông Khánh Sơn, Khánh Sơn (âng chr’hoong Khánh Sơn ty), tỉnh Khánh Hoà. Râu đha hưm yêm ting chô tươc zâp đhị a’rưih ha rêê, p’căh moon mưy hân noo bơơn bhrợ t’mêê. Pr’ăt bh’rợ đhị zr’lụ da ding đăh Tây tỉnh ting r’rộ r’răm lâh mơ bêl bâc doanh nghiệp chô câl pay p’lêê đhị đâu, ra văng đoọng ha g’luh lêy câl pay.

Xoọc prang chr’hoong Khánh Sơn vêy lâh 3.000ha sầu riêng, ooy đâu Tây Khánh Sơn vêy tươc k’dâng 1.200ha. Đợ mơ đhị đoọng bơơn bhrợ bhưah k’dâng 70%, bh’nơơn pa chô 10 tấn đhị mưy hécta. Hân đhơ căh ơy ga măc liêm, năc nâu đoo cung năc pr’đơợ đoọng zr’lụ da ding k’coong lêy cha mêêt đhị zr’lụ choh tơơm cha p’lêê bha lâng, pa zưm lâng thị trường pa câl têêm ngăn coh cr’loọng k’tiêc k’ruung lâng pa câl ooy k’tiêc k’ruung lơơng.

Hân đhơ cơnh đêêc, bhiệc lêy bhrợ pa dưr n’juông bhrợ têng - pa câl dzợ bâc râu căh liêm choom tu choh bhrợ k’tứi la lêêh, căh vêy đhị pa câl lâng căh vêy đươi bhrợ cơnh c’lâng bh’rợ choh bhrợ liêm ma mơ. P’căh mặt mưy doanh nghiệp ơy bhrợ đhị đâu moon, đợ sầu riêng Khánh Sơn lêy cung liêm choom, hân đhơ cơnh đêêc căh ơy têêm ngăn, tu lêy pa zưm bhrợ căh liêm nhâm. Ha dợ ooy đâu, đươi dua zanươu zư lêy tơơm chr’noh bâc, bâc pr’loọng đông căh lêy cha mêêt pa liêm, căh bhrợ cơnh râu pa rơơt moon năc đợ đhr’năng bhrợ căh liêm crêê thương hiệu, râu chr’năp âng sầu riêng. T’cooh Nguyễn Trọng Minh, p’căh mặt Công ty TNHH Chánh Thu đhị Đắk Lắk đoọng năl:

“Râu chr’năp liêm năc đoo bha lâng. Đhanuôr cung cơnh doanh nghiệp, năc bơr đăh zêng vêy bơơn bhrợ bâc. Đhanuôr lêy năl ghit lâng ting tr’pác đh’rưah lâng doanh nghiệp, căh mưy bêl pa câl bâc zên hân đhơ bêl zr’năh k’đhạp. Bêl thị trường liêm buôn, công ty câl lâng zên bâc năc đhanuôr hơnh deh. Hân đhơ cơnh đêêc, bêl pa câl căh liêm đâh, zên pa câl m’bửi, cung rơơm đhanuôr đh’rưah lươt đh’rưah lâng doanh nghiệp. Azi căh vêy ta pưn ting cơnh zên câl coh thị trường zâp t’ngay, năc lêy cha mêêt chất lượng năc đoo bha lâng, lâh mơ năc đợ mơ zanươu zư lêy tơơm chr’noh lêy ăt ooy đhr’năng ta đoọng, đoọng zâp pr’đơợ pa câl ooy k’tiêc k’ruung lơơng”.

Ting cơnh bh’cộ bha lâng zâp vel đông, bhiệc lêy bhrợ ma muuch, c’lâng c’tôch căh liêm năc đoo bhrợ cha groong đăh bhrợ pa dưr zr’lụ lêy choh bhrợ. Đhị ặt bhrợ coh da ding k’coong Khánh Sơn cung căh liêm buôn, zêng lêy bha đưn da ding, c’lâng c’tôch vịng văng, căh vêy p’têêt tươc bâc ooy, xe ga măc k’đhạp chô tươc, zên âng đơơng bâc bhrợ doanh nghiệp cung k’rang k’pân k’rong bhrợ đenh đươnh. Tây Khánh Sơn căh nặc mưy đhị liêm chr’năp đoọng choh tơơm cha p’lêê năc dzợ liêm choom đoọng pa dưr pa xơc ha rêê đhuôch pa zưm lâng du lịch. Ha dang vêy k’rong bhrợ hạ tầng liêm ma mơ, đhị đâu dưr vaihz r’lụ bha lâng âng ha rêê đhuôch coh da ding k’coong tỉnh Khánh Hoà. T’cooh Đỗ Nhi Huy, Trưởng phòng Kinh tế chr’val Tây Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hoà đoọng năl, chính quyền xoọc p’too p’zương bhrợ pa dưr zâp hợp tác xã bhrợ đhị pa noong lêy ký gr’hoot hợp đồng, ha dợ lêy bhrợ căh liêm đâh tu căh zâp manưih bhrợ lâng căh vêy bhrợ pa dưr tổ chức zâp k’rơ:

“Râu zr’năh k’đhạp xoọc đâu năc râu đươi bhrợ đh’rưah. Doanh nghiệp kiêng bhrợ cha đenh, kiêng ký hợp đồng têêm ngăn 5 c’moo đoọng câl pay lâng zên liêm ghit. Ha dợ bâc ngai đhanuôr buôn pa câl la lêêh, lêy ha đhị câl pay zên bâc lâh năc pa câl đhị đêêc. Cơnh đêêc k’đhạp đoọng doanh nghiệp pa zưm lêy zư bhrợ đh’rưah. Azi xoọc pa zưm lâng vel đông bhrợ pa dưr zâp tổ hợp tác, hợp tác xã, đoọng vêy râu đươi bhrợ zr’nưm, lâng p’têêt pa zưm chính sách zooi đoọng bhrợ têng - pa câl mưy cơnh liêm ma mơ”.

Ngành nông nghiệp lâng môi trường tỉnh Khánh Hoà ơy năl ghit c’lâng bh’rợ: pa dưr pa xơc sầu riêng Khánh Sơn pa zưm lâng zr’lụ pr’đươi pr’dua pa zưm, lêy bhrợ liêm ghit lâng cha mêêt lêy chất lượng liêm nhâm tơợ riah. Lâng, pa dưr pa xơc ha rêê đhuôch lêy pa zưm lâng lêy bhrợ, zư pa liêm môi trường năc vêy choom nhâm mâng. T’cooh Nguyễn Duy Quang, Giám đốc Sở Nông nghiệp lâng Môi trường tỉnh Khánh Hoà moon, xang bêl pa zưm Ninh Thuận, zr’lụ pr’đươi pr’dua âng tỉnh Khánh Hoà (t’mêê) vêy bhrợ t’bhưah liêm ghit. Zâp râu tơơm chr’noh bha lâng cơnh sầu riêng, nho, táo, nha đam, a’tao bhrộ, pa néh nghệ, tỏi... ting t’ngay ting p’căh liêm ghit râu chr’năp liêm, ha dang năl cơnh bhrợ năc lêy bhrợ ting zr’lụ. Đhị zr’lụ đồng bằng, đhị vêy bâc đhanuôr Chăm ặt ma mung, plêệng k’tiêc p’răng đhí liêm choom choh tơơm nho, nha đam, táo, hành bhrộ. Ha dợ coh k’coong ch’ngai đăh Tây, đhị pa zưm manưih Raglay, liêm choom choh bhrợ sầu riêng, pa néh, pih bhung, prí, măng cụt... Bhiệc lêy bhrợ têng pa zưm lâng râu chr’năp vaih lalay coh vel đông năc đoo c’lâng lươt bhrợ chr’năp liêm.

Cung ting cơnh t’cooh Nguyễn Duy Quang, chính quyền vel đông 2 cấp pa zưm đh’rưah tơợ tỉnh tươc chr’val năc liêm buôn lâh mơ đăh lêy bhrợ, đoọng mã số zr’lụ choh, chướng nhận râu liêm choom lâng pa dưr pa xơc thương mại. Bhiệc pa dưr pa xơc ha rêê đhuôch lêy bhrợ ting c’lâng đhộ bhưah - t’viêng, liêm choom lâng bhrợ đoọng bh’rợ tr’nêng nhâm mâng ha đhanuôr coh k’coong ch’ngai. T’cooh Nguyễn Duy Quang, Giám đốc Sở Nông nghiệp lâng Môi trường tỉnh Khánh Hoà moon:

“Lêy vêy râu p’têêt pa zưm chính sách mưy cơnh liêm ma mơ âng doanh nghiệp lâng đhanuôr, tơợ bh’rợ bhrợ têng tươc pa câl. Bêl ta zooi đoọng đhị pa câl têêm ngăn, pa zưm bhrợ t’mêê nhâm mâng. Đhanuôr lâng doanh nghiệp lêy đh’rưah tr’xăl - bhrợ têêm ngăn, đươi bhrợ ting c’lâng bh’rợ, năc vêy têêm ngăn pa câl ooy k’tiêc k’ruung lơơng lâng pa câl coh vel đông crêê cơnh c’lâng bh’rợ. Chr’năp lâh mơ năc lêy pa dưr râu chr’năp pa câl, căh mưy ta pưn ting đợ mơ bơơn bhrợ”./.

KHÁNH SƠN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THƯƠNG HIỆU SẦU RIÊNG

Vùng miền núi Khánh Sơn (tỉnh Khánh Hòa) đang bước vào mùa sầu riêng chính vụ. Những trái sầu riêng đầu mùa bắt đầu chín rộ, thu hút nhiều doanh nghiệp đến tìm hiểu, mua sản phẩm. Tuy nhiên, để sầu riêng vươn xa hơn, đi vào thị trường xuất khẩu chính ngạch, Khánh Sơn cần một chiến lược phát triển bền vững gắn với liên kết sản xuất, kiểm soát chất lượng và quy hoạch vùng trồng rõ ràng

Những ngày giữa tháng 7, sầu riêng bắt đầu chín vàng tại các xã như Tây Khánh Sơn, Đông Khánh Sơn, Khánh Sơn (thuộc huyện Khánh Sơn cũ), tỉnh Khánh Hòa. Mùi thơm lan tỏa khắp nương rẫy, báo hiệu một mùa thu hoạch mới. Không khí tại vùng núi phía Tây tỉnh trở nên nhộn nhịp hơn khi nhiều doanh nghiệp thu mua trái cây đến khảo sát, chốt giá, chuẩn bị cho mùa xuất hàng.

Hiện toàn huyện Khánh Sơn có hơn 3.000 ha sầu riêng, trong đó Tây Khánh Sơn chiếm khoảng 1.200 ha. Diện tích đang cho thu hoạch khoảng 70%, năng suất khoảng 10 tấn/héc ta. Tuy chưa lớn, song đây là cơ sở để vùng miền núi định hình vùng cây ăn quả chủ lực, gắn với thị trường tiêu thụ ổn định trong nước và xuất khẩu. Nhiều doanh nghiệp từ Tây Nguyên, đồng bằng Sông Cửu Long đã tìm đến Khánh Sơn vì nhận thấy tiềm năng lớn của vùng nguyên liệu.

Tuy nhiên, việc thiết lập chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ vẫn còn hạn chế do canh tác nhỏ lẻ, thiếu tổ chức đầu mối và chưa tuân thủ quy trình kỹ thuật đồng bộ. Đại diện một doanh nghiệp từng liên kết tại đây cho biết, chất lượng sầu riêng Khánh Sơn nhìn chung tốt nhưng đầu ra chưa ổn định vì liên kết chưa bền vững. Trong khi đó, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trôi nổi, nhiều hộ chưa kiểm soát, chưa thực hiện theo khuyến cáo là những nguy cơ gây ảnh hưởng thương hiệu, uy tín của sầu riêng. Ông Nguyễn Trọng Minh, đại diện Công ty TNHH Chánh Thu tại Đắk Lắk  cho biết:

“Uy tín là hàng đầu. Người nông dân cũng như doanh nghiệp, nghĩa là hai bên phải cùng có lợi. Nông dân cần hiểu và chia sẻ với doanh nghiệp, không chỉ khi được giá mà cả lúc khó khăn. Khi thị trường thuận, công ty mua giá cao thì bà con mừng. Nhưng khi đầu ra chậm, giá xuống, cũng mong bà con cùng đồng hành doanh nghiệp. Chúng tôi không chạy theo giá thị trường từng ngày, mà đặt chất lượng lên trên hết, đặc biệt là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật phải nằm trong giới hạn cho phép để đủ điều kiện xuất khẩu.”

Theo lãnh đạo các địa phương, việc sản xuất manh mún, hạ tầng giao thông còn yếu cũng là rào cản lớn trong xây dựng vùng nguyên liệu chuyên canh. Địa hình miền núi Khánh Hòa chủ yếu là đồi dốc, đường sá quanh co, thiếu liên thông, xe tải lớn khó tiếp cận, chi phí vận chuyển tăng cao khiến doanh nghiệp e ngại đầu tư lâu dài. Tây Khánh Sơn không chỉ có tiềm năng cây ăn quả mà còn thích hợp phát triển nông nghiệp kết hợp du lịch. Nếu được đầu tư hạ tầng đồng bộ, nơi đây có thể trở thành vùng động lực của nông nghiệp miền núi tỉnh Khánh Hòa. Ông Đỗ Nhi Huy, Trưởng phòng Kinh tế xã Tây Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa cho biết, chính quyền đang khuyến khích thành lập các hợp tác xã làm đầu mối ký kết hợp đồng, song tiến độ còn chậm do thiếu nhân sự và chưa hình thành được tổ chức đủ mạnh.

“Cái khó hiện nay là sự đồng thuận. Doanh nghiệp muốn làm ăn lâu dài, muốn ký hợp đồng ổn định 5 năm để bao tiêu với giá cụ thể. Nhưng nhiều người dân vẫn quen bán lẻ, bán xô, thấy nơi nào giá cao thì bán. Như vậy rất khó để doanh nghiệp giữ được liên kết. Chúng tôi đang phối hợp với địa phương xúc tiến hình thành các tổ hợp tác, hợp tác xã, để có sự đồng thuận chung, đồng thời kết nối chính sách hỗ trợ sản xuất – tiêu thụ một cách đồng bộ”.

Ngành nông nghiệp và môi trường tỉnh Khánh Hòa đã xác định rõ định hướng: phát triển sầu riêng Khánh Sơn phải gắn với vùng nguyên liệu tập trung, quy hoạch khoa học và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt từ gốc. Đồng thời, phát triển nông nghiệp phải gắn liền với quy hoạch, bảo vệ môi trường mới đảm bảo bền vững. Ông Nguyễn Duy Quang, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa cho biết, sau khi sáp nhập Ninh Thuận, vùng nguyên liệu nông sản của tỉnh Khánh Hòa (mới) được mở rộng đáng kể. Các loại cây trồng chủ lực như sầu riêng, nho, táo, nha đam, mía tím, mít nghệ, tỏi… ngày càng khẳng định giá trị, nếu biết tổ chức lại sản xuất theo vùng. Ở khu vực đồng bằng, nơi có đông đồng bào Chăm sinh sống, khí hậu nắng gió rất thích hợp với cây nho, nha đam, táo, hành tím. Còn vùng miền núi phía Tây, nơi tập trung người Raglay, thích hợp với sầu riêng, mít nghệ, bưởi da xanh, chuối, măng cụt... Việc tổ chức sản xuất gắn với đặc trưng bản địa là hướng đi tất yếu.

Cũng theo ông Nguyễn Duy Quang, chính quyền địa phương 2 cấp thống nhất từ tỉnh đến xã sẽ thuận lợi hơn trong điều hành, cấp mã số vùng trồng, chứng nhận chất lượng và xúc tiến thương mại. Việc phát triển nông nghiệp không theo chiều rộng mà phải đi vào chiều sâu – xanh, sạch, hiệu quả và tạo sinh kế bền vững cho người dân miền núi. Ông Nguyễn Duy Quang, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa nói:

“Cần có sự kết nối chính sách một cách đồng bộ giữa doanh nghiệp và người dân, từ khâu sản xuất đến tiêu thụ. Khi được hỗ trợ đầu ra ổn định, liên kết mới bền vững. Người dân và doanh nghiệp phải cùng nhau thay đổi – sản xuất phải an toàn tuyệt đối, tuân thủ quy trình, thì mới đảm bảo xuất khẩu và tiêu thụ nội địa theo đúng quy chuẩn. Quan trọng là phải nâng giá trị sản xuất lên, chứ không chỉ chạy theo sản lượng”./.