Đhanuôr lâng pr’zớc chắp dadêr!

Pazêng râu bh’nơơn vêy ta pay tơợ t’nơơm bời lời bhrông nắc n’căr đoọng đơơng pa câl ooy k’tiếc k’ruung n’lơơng lâng pay đươi n’loong. N’loong bời lời nắc choom bhrợ pr’đươi cóh đông, bhrợ bha ar. Tu cơnh đêếc, cóh pazêng t’ngay c’xêê ahay bấc pr’loọng đông lêy bh’rợ pa dưr kinh tế tơợ bh’rợ chóh bời lời bhrông nắc râu đơ chr’nắp. T’ruíh: Jưn jứah xay moon h’cơnh choom bhrợ cha bêl đâu, xay truíh tước ooy đhanuôr lâng pr’zớc muy bơr kinh nghiệm cóh bh’rợ chóh t’nơơm bời lời liêm choom.

Bời lời bhrông nắc râu n’loong trung bình, t’nơơm tíh, m’bứi đoong, m’bứi axậ, dal tơợ 30- 35 mét, ga mắc tơợ 40- 60 cm. Bời lời chắt váih bấc cóh crâng g’mrâng tơợ Quảng Trị tước ooy apêê tỉnh Tây Nguyên. Đhị chr’hoong Hướng Hoá, t’nơơm bời lời dưr chắt váih cóh ha rêê đhuốch âng muy bơr pr’loọng đông. Nắc râu t’nơơm chr’nóh kiêng chặt váih đhị zr’lụ vêy tr’clá mặt t’ngay, cóh 3 c’moo tr’nơớp tơợp chắp váih t’nơơm bời lơi kiêng chặt vaíh đhị zr’lụ vêy đợ gâm ngút tơợ 30- 40%. Xoọc đâu đhị Quảng Trị, t’nơơm bời lời bhrông nắc liêm crêê ng’chóh đhị zr’lụ Hướng Hoá lâng muy bơr zr’lụ âng chr’hoong Đakrông.

Bh’nơơn bh’rợ bơơn pay pa chô tơợ t’nơơm bời lời bhrông nắc n’căr đoọng đơơng pa câl ooy k’tiếc k’ruung n’lơơng lâng pay n’loong. Cóh cr’chăl bơơn pay pa chô nắc tơợ 7 tước 10 c’moo. N’loong bời lời nắc choom bhrợ têng pr’đươi cóh đông, bhrợ têng bha ar. T’nơơm bời lời bhrông nắc t’nơơm chr’nóh crêê lâng đhr’năng bhrợ ha rêê đhuốch âng đhanuôr, tu bh’nơơn bh’rợ bhlâng nắc n’căr n’loong, đhanuôr choom pay n’căr đhị crâng, đơơng âng pa câl đhị pazêng zr’lụ đương câl.

# Muy bơr kinh nghiệm chóh t’nơơm bời lời:

Bh’rợ chóh crâng pazum đh’rứah lâng t’nơơm bời lời nắc vêy ta chóh bhrợ cóh ha rêê đhuốch âng đhanuôr zr’lụ da ding k’coong xoọc chơợt ha roo, a bhoo, a rong. Muy bơr zr’lụ nắc chóh t’nơơm bời lời nắc đhị nang prí, cắh cậ đhị bhươn âng pr’loọng đông,  đhị ha rêê cắh dzợ ta tal, cóh pazêng c’moo tr’nơớp đhanuôr pa loon pay đươi k’tiếc nắc dzợ chóh bhrợ râu t’nơơm công nghiệp truyền thống ting cơnh bh’rợ chóh pazum đh’rứah r’véh r’đoọng lâng t’nơơm n’loong, ting n’nắc bhrợ nhâm mâng thu nhập đoọng ha đhanuôr ting n’nắc bhrợ t’váih râu gâm ngút tước bêl t’nơơm bời lơi m’bứi axậ, m’bứi đoong.

Cóh cr’chăl chóh lâng zư lêy: Cóh hân noo chóh bhrợ crêê bhlâng nắc cóh m’pâng c’xêê 7 tước c’xêê 10.

- Tal xraách bhơi xấc: Tal xraách pa dziết, óch pa lứch pa liêm bêl k’nặ bhrợ k’tiếc tơợ 15- 20 t’ngay lâng pazêng zr’lụ chóh cóh ha rêê đhuốch ta lơi. Pa liêm pa crêê k’tiếc, chóh đh’rứah lâng r’véh r’đoong cóh ha rêê. Bh’rợ zư lêy lâng chóh p’xoọng t’nơơm bời lơi bhrông nắc tal xraách pa liêm bhơi xấc cóh tr’nơớp c’xêê 7 nắc bêl tơớp vêy boo đhị Hướng Hoá, c’xêê 9 đhị Đkrông ( g’đéch đhr’năng bêl óch nắc dưr rọ ooy lơơng).

- Đợ bấc ng’chóh, bhlưa ng’chóh:

+ Mơ: 1.660 t’nơơm cóh muy hecta.

+ Bhlưa: bhlưa t’nơơm nắc mơ 2 mét, hân lung chóh nắc mơ 3 mét.

- bhrợ k’tiếc: bấc bhlâng nắc ng’pếch boọng bêl k’nặ chóh 1 c’xêê, bhrợ têng xang bh’rợ đớc phân, ra lúc lâng g’lấh boọng bêl k’nặ chóh tơợ 7- 10 t’ngay.

- Bhứah âng boong chóh nắc pazêng n’đắh bhứah lấh 2 ch’đa têy:

- Đợ phân ng’lúc nắc 0,15kg NPK cóh muy boọng.

- Chóh n’loong: lêy pay đợ n’loong vêy bấc axậ đoỌng chóh, bêl k’nặ chóh nắc téc lơi bao bầu lâng chóh n’loong đhị pazêng boọng ơy ta pếch đớc l’lăm.

- bh’rợ chóh: Chóh lâng t’nơơm ơy vêy bầu. Đợ t’ngay ươm nắc tơợ 5- 8 c’xêê, đợ ga mắc âng bầu nắc tơợ 8 x 14 cm.

- Bh’rợ zư lêy: Bhươn chóh vêy ng’zư lêy nắc ta luôn cóh 3 c’moo, xang bêl chóh cóh hân noo ha ót ha pruốt lâng cóh hân noo c’lọt nắc bhrợ têng bh’rợ zư lêy đoọng ha t’nơơm chr’nóh cơnh tal bhơi, chóh p’xoọng, dzíc bhơi, pếch pa liêm k’tiếc, g’bur t’nơơm n’loong bhứah k’dâng 0,8 tước 1 mét. Bêl t’nơơm bời lời dưr pậ dal nắc đh’léh lơi đoong.

- bhrợ têng bh’rợ zư lêy crâng crêê cơnh xang bêl chóh: cắh choom đoọng t’rí c’roóc mót ooy bhươn t’nơơm chóh, zâl t’bil pr’lúh choom pa hư lâng zâl đhr’năng roóh crâng cóh hân noo xơớt goóh.

Đoọng bh’rợ n’nâu vêy ta bhrợ têng liêm choom nắc ch’mêết lêy gít muy bơr bh’rợ cơnh đâu:

Bời lời nắc t’nơơm chr’nóh bêl dzợ k’tứi kiêng chặt váih đhị zr’lụ gâm ngút, tu cơnh đêếc bêl tal xraách bhơi xấc liêm choom bhlâng nắc bhrợ têng ting hân luung lâng đớc đợ t’nơơm n’loong zăng ga mắc đoọng bhrợ gâm ngút. T’đưi ooy đhr’năng la lua âng crâng lâng k’tiếc crâng nắc đớc n’loỌng đoọng bhrợ t’váih đhr’năng gâm ngút tơợ 30- 40% nắc liêm choom bhlâng. Chóh t’nơơm bời lời cóh pazêng da ding k’coong doọ vêy bấc đhí, cắh cậ vêy crâng zâl đhí nắc râu liêm choom bấc lấh mơ.

Lâng đhị đhăm k’tiếc chóh, chóh đh’rứah lâng t’nơơm chr’nóh ếp t’ngay cơnh a bhoo, a rong lâng ha roo ha rêê nắc bêl bhrợ k’tiếc chóh t’nơơm r’véh r’đoong nắc chóh bhrợ oó la lấh tơơr, dzợ ng’đớc zr’lụ k’tiếc đoọng chóh t’nơơm bời lời k’dâng tơợ 40- 50 cm ( pa bhlâng nắc ng’chóh t’nơơm ha roo), đoọng bêl đơơng âng pr’đươi, m’ma chr’nóh lâng bh’rợ pếch boọng doọ crêê tước ooy t’nơơm r’véh lâng ting n’nắc bhrợ nhâm mâng vêy zập đợ gâm ngút đoọng t’nơơm bời lời dưr váih lâng dưr váih liêm choom.

Ch’mêết lêy gít: Xang bêl pay pa chô pazêng bh’nơơn tơợ chr’nóh chr’bêết nắc ahêê đươi dua liêm crêê chất hữu cơ, t’nơơm pazêng râu t’nơơm chr’nóh n’nắc g’lấp ooy t’nơơm n’loong.

Ch’mêết lêy bêl ra văng đoọng ha bh’rợ chóh bhrợ cóh t’tun nắc cắh choom óch, tu cóh t’nơơm, lâng axậ bời lời nắc vêy chất dầu nắc buôn pa bhlâng u roóh lâng goọ bhrợ ha n’loong buôn răng chêệt.

+ Râu chr’nắp bhlâng nắc choom ta đang moon đhanuôr chóh t’nơơm bời lời lâng t’nơơm prí. Nắc 2 hân luung t’nơơm bời lời nắc chóh 1 hân luung t’nơơm prí lâng t’nơơm prá nắc t’nơơm ga mắc ơy vêy axậ nắc ng’chóh t’nơơm bời lời, cơnh đêếc nắc liêm choom bhlâng. Xang 3- 4 c’moo bêl t’nơơm bời lời ơy pậ nắc đh’léh đoong cắh cậ col lơi t’nơơm prí đoọng t’nơơm bời lời dưr váih./.