X'ră: A LĂNG LỢI- NGỌC DIỆP- HUỆ DUYÊN- NGỌC  LUÝT

       Cóh pazêng bh’rợ bhrợ têng du lịch Tây Giang 2016 lâng pr’đớc Tây Giang bhứah ga mắc, đh’rứah lâng bh’rợ xay moon c’cir h’ngêê, c’cir phi vật thể âng k’tiếc k’ruung tân tung, da dặ, prá pr’ma, bhrợ bh’noóch, taanh n’đoóh a doóh, hội chợ pazêng rau hàng chr’nắp pr’hay âng đhanuôr Cơ Tu công vêy ta bhrợ têng liêm pr’hay, k’đơơng bấc ta mooi du lịch tước ooy zr’lụ n’nâu…

           # Hội chợ vêy ta bhrợ têng đhị zr’lụ bhươl cr’noon truyền thống Cơ Tu lâng ting pấh âng pazêng chr’val cóh chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Nâu đoo nắc bêl đoọng đhanuôr Cơ Tu Tây Giang pa choom bhrợ têng lâng bh’rợ pa câl chr’nóh chr’bêêt âng đay; ting n’nắc công nắc bele đoọng ta mooi choom chêếc n’năl đợ rau la lay âng bấc zr’lụ, doọ ng’lướt ch’ngai tước ooy pazêng chr’val cóh chr’hoong da ding k’coong Tây Giang.

         Doọ lấh r’rộ r’răm, doọ bấc pr’họm, hội chợ vêy ta bhrợ nắc ngoọ cơnh rau cr’noọ âng manuýh Cơ Tu. Đhanuôr nắc lướt z’lấh lứch muy t’ngay đoọng tước ooy bhiệc bhan n’nâu, rau apêê k’rang tước nắc êếh rau bơơn pa câl pazêng bh’nơơn bh’rợ âng đay, rau apêê k’rang tước nắc pazêng rau hàng n’nắc, acoon manuýh n’nắc vêy choom bhrợ ha ta mooi hay tước Tây Giang cắh:

         Azi tước tơợ chr’val A Xan, azi bhui har pa bhlâng bêl bơơn p’cắh mặt đoọng ha chr’val ting pấh ooy hội chợ n’nâu. Pazêng rau đâu nắc lứch vêy đhanuôr ma chóh bhrợ cắh cậ lướt ooy crâng đoọng chêếc lêy, cơnh: Đẳng sâm, nghệ t’mêê, a mót, a hự, đác g’dợ, prí… a hự 30 r’bhâu đồng muy kg, đẳng sâm 100 r’bhâu đồng muy kg, tr’đin 15 r’bhâu đồng muy lít… hân đhơ vêy ta mooi câl hay cắh nắc rau êếh rau đơ chr’nắp, rau azi k’rang tước nắc bơơn p’cắh rau bh’nơơn bh’rợ âng zr’lụ chr’val k’noong k’tiếc tước ooy ta mooi tơợ lơơng tước; apêê đoo bơơn n’năl đợ rau chr’nắp pr’hay âng zr’lụ da ding k’coong Tây Giang. Nâu đoo nắc bêl đoọng đhanuôr Cơ Tu A xan pa choom bhrợ lâng bh’rợ tr’câl tr’bhlêy chr’nóh chr’bêết, tu cắh mơ đanh dzợ, cóh A xan công vêy ta bhrợ chợ.

         # Acu blo tơợ chr’val A Vương. Pazêng bh’nơơn bh’rợ n’nâu nắc âng đhanuôr tự chóh bhrợ lâng chêếc ta bơơn cóh crâng. Liêm crêê pa bhlâng doọ k’pân vêy z’nươu  cắh cậ pazêng rau lơơng crêê tước ooy rau cắh liêm crêê âng chr’na đha nắh. Cóh Tây Giang công ta luôn bhrợ têng phiên chợ vel đong cơnh đâu, lâng chr’val zi công ting pấh đơơng bh’nơơn bh’rợ. Tơợ pazêng chu bhrợ têng cơnh đâu, bhrợ ha zi vêy p’xoọng kinh nghiệm cóh bh’rợ tr’câl tr’bhlêy chr’nóh chr’bêết, pa dưr thu nhập. ting n’nắc, xay p’cắh rau chr’nắp pr’hay âng k’tiếc lâng acoon manuýh Tây Giang.

         Nâu đoo nắc pr’riêng hr’liêng, muy cr’puốt cơnh đâu nắc 60 r’bhâu đồng. Nâu đoo nắc axiu hắt lâng yêm pa bhlâng cóh zr’lụ n’nâu. Ha dang axiu n’nâu dzợ t’mêê nắc cắh vêy u yêm. Acu rơơm kiêng chr’hoong bhrợ têng ta luôn g’lúh chợ cơnh đâu, đoọng azi bơơn pa choom bhrợ lâng bh’rợ tr’câl tr’bhlêy. Hân đhơ c’lâng p’rang zr’nắh k’đháp, azi bhui har tước ooy đâu.

        Pazêng rau vêy bấc ta pa câl nắc chr’nóh chr’bêết, p’lêê p’coóh, r’véh tơợ crâng. Bấc rau t’nơơm z’nươu chr’nắp cơnh sâm ba kích, đẳng sâm, mật nhân, khúc khắc, lim xang, đác g’dợ… pazêng rau âng đhanuôr đơơng pa câl nắc lứch âng crâng k’coong.

Rau chr’nắp cóh đâu nắc ta mooi doọ chêếc ta moóh bấc ooy rau liêm choom âng pazêng rau bh’nơơn bh’rợ, tu apêê đoo n’năl doọ vêy chất cắh ta đoọng đươi, z’nươu đoọng bhrợ t’váih u chắt váih đơớh cắh cậ pazêng rau chất cơnh lơơng bhrợ cắh liêm crêê ooy c’rơ, nâu đoo nắc pazêng rau hàng vêy ta bhrợ đhị rau zay t’béch âng đhanuôr cóh đâu. A noo Ông Minh Thu ta mooi blo tơợ Tam Kỳ câl bấc pa bhlâng hàng cơnh sâm, a mót, khúc khắc, đẳng sâm nắc xay moon:

            Đanh đanh tước ooy đâu vêy bêl cơnh đâu nắc pa bhlâng liêm choom. Xoọc đâu acu ắt cóh đồng bằng, cóh xuôi cắh ng’năl gít, đươi bấc z’nươu cắh liêm crêê, cơnh z’nươu đoọng chắt vaíh đơớh, zập rau z’nươu… tu cơnh đêếc đấc ooy đâu bơơn câl bh’nơơn bh’rợ âng đhanuôr đhị đâu nắc doọ rau k’rêêm.

          Lấh đợ rau chr’nóh chr’bêết truyền thống cơnh ng’moon n’tếh ky, đhị hội chợ n’nâu, đhanuôr dzợ đơơng âng đoọng ta mooi lêy đợ n’đoóh a doóh la liêm pa bhlâng. Liêm tu doọ mr’cơnh lâng xa nấp n’lơơng. Apêê chr’val cơnh A Tiêng, chr’val Lăng, A Xan, Bha Lêê lêy pay đoọng ha đay đợ n’đoóh a doóh la liêm pa bhlâng tước ooy hội chợ. La lua cơnh đêếc, pazêng bh’nơơn bh’rợ đhị hội chợ nắc lứch bh’rợ cóh pazêng t’ngay z’lấh tran chăng, da ding k’coong, rau t’bhlâng bhrợ têng âng đhanuôr Cơ Tu cóh đâu.

Hân đhơ cơnh đêếc, nâu đoo nắc g’lúh tr’nơớp ta bhrợ têng hội chợ chr’na đha nắh, nắc cắh choom cắh vêy rau cắh ơy liêm choom. T’coóh Lê Huy Cường, ta mooi tước tơợ Hà Nội prá:

Ting cơnh acu, nâu đoo nắc chr’nóh chr’bêết âng đhanuôr, nắc choom xay bhrợ cơnh chợ cóh vel đong. Oó ng’bhrợ ting cơnh zr’lụ pa câl hàng cắh cậ cơnh cóh siêu thị, tu cơnh ng’bhrợ cơnh đêếc nắc cắh choom xay p’cắh lứch đợ rau chr’nắp pr’hay âng da ding k’coong, âng đhanuôr acoon cóh.

         T’coóh A Rât Blúi, Phó Chủ tịch thường trực UBND chr’hoong Tây Giang prá:

         Bêl đâu chr’hoong lâng Công ty Vietsip bhrợ têng bh’rợ p’cắh lang văn hoá chr’na đha nắh Cơ Tu. Nâu đoo nắc c’lâng xa nay tr’nơớp đoọng đươi dua liêm choom. Ting n’nắc, ta đang moon rau k’rong bhrợ công cơnh xay p’cắh đoọng ta mooi cóh k’tiếc k’ruung lâng ta mooi tơợ k’tiếc k’ruung n’lơơng n’năl tước ooy Tây Giang. Tây Giang vêy đợ rau chr’nắp pr’hay la lay ooy văn hoá, ooy cruung đác, ooy lịch sử… đoọng ta mooi nắc choom tước lêy.

Nâu đoo nắc c’moo tr’nơớp chr’hoong da ding k’coong Tây Giang, Quảng Nam bhrợ têng c’moo du lịch lâng xay p’cắh rau liêm choom ooy du lịch. Lâng cr’noọ, trách nhiệm pa dưr lâng zư lêy văn hoá la liêm pr’hay âng acoon cóh đay lâng trách nhiệm lâng prang xã hội, hội chợ pazêng mặt hàng truyền thống âng đhanuôr Cơ Tu ng’moon la lay lâng Tây Giang moon zazum xoọc t’bhlâng zập t’ngay đoọng xăl pr’ắt tr’mông âng đhanuôr cóh zr’lụ đâu./.

ĐỘC ĐÁO GIAN HÀNG ẨM THỰC  TRUYỀN THỐNG CƠ TU

         Trong khuôn khổ chương trình khởi động năm du lịch Tây Giang 2016 với chủ đề “Tây Giang đại ngàn”, song song với các hoạt động công bố cây di sản Pơmu, di sản phi vật thể quốc gia múa tân tung, da dặ, nói lí, hát lí, dệt thổ cẩm, hội chợ “các mặt hàng đặc trưng truyền thống của đồng bào dân tộc Cơ Tu” cũng sôi nổi diễn ra thu hút nhiều lượt khách du lịch đến với nơi đây….

         Hội chợ diễn ra tại quần thể Làng truyền thống Cơ Tu với sự tham gia đông đủ của các xã trên địa bàn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Đây là dịp để bà con Cơ Tu Tây Giang làm quen dần với việc mua bán nông sản của mình; đồng thời cũng là dịp cho du khách có thể khám phá các đặc trưng khác nhau của nhiều nơi mà không cần phải lặn lội xa xôi trên từng nẻo đường để đến được với các xã ở huyện miền núi Tây Giang.

Tiếng đồng hiện trường: mua bán, trao đổi giữa chủ và khách

Không quá ồn ào, sặc sỡ, hội chợ giản dị như chính sự mộc mạc của con người Cơ Tu. Bà con đã lặn lội cả ngày trời để đến với lễ hội, điều họ quan tâm không phải ở chỗ có bán  được những sản phẩm mà mình đem đến hay không. Điều bà con quan tâm nhất là ở chỗ những mặt hàng ấy, con người ấy có làm cho du khách nhớ về Tây Giang:

        -  Chúng tôi đến từ xã A xan! Chúng tôi rất tự hào khi được đại diện cho xã để tham gia hội chợ lần này. Tất cả những cái này đều được bà con tự tay trồng hoặc vào rừng kiếm  được đấy: Đẳng sâm, nghệ tươi, tiêu rừng, gừng, mật ong, chuối lùn… Gừng 30.000/k, đẳng sâm 100.000/kg, tr’đin 15.000đồng/lít…Mặc dù có khách mua hay không không thành vấn đề, điều chúng tôi quan tâm nhất là được trưng bày những đặc sản của vùng xã biên giới tới khách từ nơi khác đến; Họ biết được những độc đáo của vùng núi Tây Giang. Đây là dịp để bà con Cơ Tu A xan tập làm quen dần với việc mua bán nông sản. bởi không lâu nữa, trên A Xan cũng sẽ mở chợ.

          - "Tôi đến từ xã A Vương. Tất cả những sản phẩm này đều được bà con tự tay trồng và kiếm được trong rừng hết. Rất an toàn không sợ thuốc thang hay bất cứ cái gì liên quan đến mất an toàn thực phẩm. Ở Tây Giang cũng thường xuyên tổ chức các phiên chợ quê thế này, và xã tôi cũng tham gia nếu có sản phẩm. Qua những đợt tổ chức như thế này, giúp chúng tôi có thêm kinh nghiệm trong việc mua bán nông sản, tăng thêm thu nhập. Đồng thời, quảng bá được hình ảnh đất và con người Tây Giang.  

        - " Đây là cá khô liêng, một nhúm như thế này là 60.000đồng. Đây là loại cá hiếm và ngon nhất vùng này. Nếu loại cá này còn tươi thì không ngon hơn. Tôi rất mong huyện thường xuyên tổ chức các đợt thế này để chúng tôi có thể cọ xát, làm quen trong việc mua bán. Mặc dù đường sá xa xôi, chúng tôi cũng rất vui đến tham gia".

       Các mặt hàng chủ yếu là nông sản, hoa trái, rau rừng. Nhiều loại cây dược liệu quý hiếm như sâm ba kích, đẳng sâm, mật nhân, khúc khắc, lim xanh, mật ong nguyên chất… Tất cả sản phẩm được bà con bày ra bán đều mang hơi thở núi rừng.

        Điều đặc biệt ở đây là du khách sẽ không cần phải đặt quá nhiều câu hỏi về chất lượng của các sản phẩm, bởi lẽ họ biết rằng sẽ chẳng có chất cấm, thuốc kích thích tăng trưởng hay bất cứ thứ gì tác động không tốt đến sức khỏe, đây hoàn toàn là những món hàng được làm nên bởi sự chăm chỉ, cần mẫn,  khéo tay của người dân bản xứ. Anh Ông Minh Thu du khách  đến từ thành phố Tam Kỳ mua rất nhiều các mặt hàng như sâm, tiêu rừng, đẳng khúc với số lượng lớn không chần chừ nói rằng :

         "Lâu lâu lên đây có những dịp như thế này tốt quá đấy chứ. Chứ mình ở đồng bằng miền xuôi không biết đâu mà lần, sử dụng thuốc thang nhiều,  thuốc tăng trưởng, thuốc kích thích đủ thứ… thành ra lên đây mua được sản phầm của bà con yên tâm hơn nhiều".  

        Ngoài những sản phẩm nông sản truyền thống vừa nói trên, tại hội chợ lần này, bà con còn mang đến cho du khách chiêm ngưỡng những tấm thổ cẩm lạ và đẹp mắt. Đẹp bởi những bộ trang phục không lẫn vào đâu được. Các xã như A Tiêng, xã Lăng, A Xan, Bha Lêê lựa chọn cho mình mặt hàng dệt thổ cẩm đem đến với hội chợ. Thật vậy, tất cả những sản phẩm tại hội chợ đều là thành phẩm của những ngày vượt thác lên rừng, dày gió dạn sương chăm sóc, chế biến của người bà con Cơ Tu nơi đây.

      Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên mở hội chợ ẩm thực, nên không thể tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế nhất định. Ông Lê Huy Cường, du khách đến từ Hà Nội góp ý:

       "Theo tôi, đây là toàn nông sản của bà con, nên bố trí theo kiểu của chợ quê. Đừng nên bố trí trưng bày gian hàng theo kiểu  cửa hàng hay siêu thị, vì như thế sẽ không tạo được sự độc đáo của vùng núi, vùng đồng bào".

        Ông ARất Blúi, Phó Chủ tich thường trực UBND huyện Tây Giang nói:

      "Hôm nay huyện và  Công ty Vietsip tổ chức khai trương làng văn hóa ẩm thực Cơ Tu. Đây là một bước đầu để đưa vào khai thác, sử dụng có hiệu quả. Đồng thời, kêu gọi sự đầu tư cũng như quảng bá để du khách trong và ngoài nước biết đến với Tây Giang. Tây Giang  có những  nét văn hoá độc đáo về văn hoá, về thiên nhiên, về lịch sử… để du khách có thể tham quan".

         Đây được xem là năm đầu tiên huyện miền núi Tây Giang, Quảng Nam tổ chức phát động năm du lịch và quảng bá các tiềm năng du lịch. Với ý thức, trách nhiệm khôi phục và bảo tồn, giữ gìn văn hóa tốt đẹp của dân tộc, của quê hương và trách nhiệm với toàn xã hội, hội chợ “các mặt hàng đặc trưng truyền thống của đồng bào dân tộc Cơ Tu” nói riêng và Tây Giang nói chung đang nỗ lực từng ngày để thay đổi cuộc sống của đồng bào vùng cao nơi đây./.