X'ră: HOIH NHÀN

Đợ râu chr’nắp liêm văn hoá vật thể lâng phi vật thể âng acoon cóh Cơtu chrooi pa’xoọng bhrợ liêm chr’nắp lâng bấc lấh mơ đợ râu chr’nắp liêm âng văn hoá cộng đồng 54 acoon cóh VN. Đhanuôr lâng pr’zợc đh’rứah chấc lêy năl đắh bhiệc cher đoọng t’rang âng đhanuôr Cơtu đhị bha ar x’rặ âng Hốih Nhàn, PV t’ruíh phát thanh p’rá Cơtu-đài p’rá VN.

J’niêng cher đoọng t’rang âng manứih Cơtu dưr váih ha bêl nắc cắh ngai dzợ năl gít, mưy năl nắc tơợ lang a’conh a’bhướp ahay ơy ặ váih. Tước lâng vel bhươl Cơtu, ooy zâp pr’loọng đông zêng váih đợc t’rang, pr’loọng đha’rứt cung vêy tơợ 1-2 bêệ, hadợ đợ pr’loọng k’van lấh nắc lấh 10 bêệ. Manứih Cơtu buôn bhrợ đợc t’rang hadang cắh pr’đoọng ooy pr’loọng đông, tô bhúh, vel bhươl vêl manứih bil nắc ơy váih t’rang đoọng pay đươi.

Manứih Cơtu moon t’rang nâu cung nặc pr’đươi cr’van cơnh zâp râu cr’van chr’nắp lơơng cóh pr’loọng đông, bơơn ta zư đợc liêm, lấh mơ nắc oó đoọng k’muôr boọm, oó đoọng ha úuh… bhiệc cher đoọng t’rang cóh đhanuôr acoon cóh Cơtu nắc bêl 2 pr’loọng đông dưr váih chuíh gia sao. Lấh mơ đợ jập đô chr’nắp n’lơơng âng đông n’đil zước đắh đông jứih, nắc t’rang cung nặc 1 ooy đợ pr’đươi cr’van n’nắc. bêl zước t’rang nắc đông n’đil cung lêy cha’mêết ooy đông n’jứih ơy váih t’rang hay cắh, lâng lêy đắh đông n’jứih vêy dâng mặ bơơn bhrợ cắh. hadang nhăn ha dợ đắh đông n’jứih cắh váih, cắh cậ cắh vêy đhr’năng mặ bơơn bhrợ nắc đoo bhiệc zr’nắh k’đhạp lâng đông n’jkứih, tu hadang nhăn hadợ nắc phải t’bơơn, hadang cắh váih nắc đoo bhiệc điêng. Bhiệc cher đoọng t’rang cắh vêy ta bhrợ đoọng bêl xay xơ, bêl xay xơ xang nắc kiêng đoọng ha bêl cung choom. Bêl đắh đông n’jứih lướt pazao đoọng t’rang nắc ting âng đơơng a’ọc, 2 n’coo a’xiu ta hor  lâng 1 bêệ zợ búah đoọng bhuốih a’bhô giang, xay moon bhiệc cher đoọng t’rang. T’coóh Arất Blúh, ắt cóh vel K’nơm, thị trấn Prao, chr’hoong Đông Giang xay moon đắh râu liêm chr’nắp âng bhiệc cher đoọng t’rang nâu:

(Băng Cơtu)

Bhiệc cher đoọng t’rang cắh vêy mưy anhi chuíh gia xao a’năm choom đoọng nắc apêê đhi noo, vel bhươl cung choom cher đoọng đh’rứah, bhrợ p’cắh loom luônh chắp nhêr, zooi zúp đh’rứah xoọc bêl lưm cắh pr’đoọng. t’coóh Hốih Nhuôl, ắt cóh vel G’húc, thị trấn Prao, chr’hoong Đông Giang, Quảng Nam đoọng năl cớ:

(Băng Cơtu)

T’rang âng manứih Cơtu buôn ta bhrợ tơợ đợ n’loong chr’nắp pậ, cơnh zâp râu n’loong cơnh prao, kiềng kiềng, giỗi… vêy 1 râu chr’nắp nắc đợ n’loong nâu bơơn ta lêy pay đoọng bhrợ t’rang nắc doọ choom ha uúh, u boọng cóh cr’loọng, n’loong tíh liêm. Đoọng lêy pay n’loong bhrợ t’rang nắc manứih Cơtu buôn lêy chấc t’ngay liêm crêê, c’xêê liêm, cắh vêy col n’loong bêl đợ t’ngay tr’cuôl, tu col n’loong ooy đợ t’ngay nâu nắc n’loong cắh liêm nhâm lâng buôn boọ váih k’muôr. Bêl col c’lâng n’loong nắc lêy chấc đợ n’loong doọ ắt đhị k’đhạp váih bấc a’ngoọn, doọ váih n’loong n’lơơng lâng lấh mơ nắc, bêl col pa’đăm nắc oó đoọng t’gợ ooy ríah n’loong ta col, n’loong ta’col lêy chi’ngai đhị ríah ta’col mơ 1-2 mét. Ting cơnh cr’noọ bh’rợ âng manứih Cơtu hadang crêê ta’gợ ooy ríah, crêê a’ngoọn cắh cậ n’loong lơơng nắc đoo cắh liêm choom, hân đhơ vêy bhrợ t’rang nắc cung cắh choom đươi đenh mâng.

T’rang vêy 2 râu bha’lâng, nắc n’vil lâng vuông, cr’chăl nâu nắc vêy t’rang pazưm 2, nắc t’rang pậ lâng t’rang tứi, t’rang k’tứi nắc t’moót ooy t’rang pậ. pr’đươi pr’dua buôn đươi âng manứih Cơtu đươi dua đoọng bhrợ t’rang nắc chuung, đăng lêy lâng têy, pay k’chắh óih bhrợ c’lặ t’nil. Đoọng bhrợ lêim xang 1 bêệ t’rang nắc bil 6 t’ngay, lâng manứih vêy cơnh lêy liêm chr’nắp nắc buôn pa’chăm bhrợ pa’xoọng đoọng ha t’rang, x’rặ pa’xoọng zâp râu a’đhắh dzăm ooy t’rang. Xoọc đâu vêy bấc pr’đươi đoọng đươi dua, tu cơnh đâu, bhiệc bhrợ t’rang nắc liêm buôn lấh mơ. T’coóh Arất Zom, ắt cóh vel K’nơm, thị trấn Prao, chr’hoong Đông giang vêy 6 bêệ t’rang ơy bhrợ đợc. t’coóh đoọng năl:

(Băng Cơtu)

Lalay lâng đhanuôr ắt cóh đồng bằng, bhiệc cher đoọng t’rang âng manứih Cơtu chr’nắp liêm, bhrợ p’cắh văn hoá truyền thống chắp nhêr, zooi zúp đh’rứah. Xoọc đâu bhiệc cher đoọng t’rang âng manứih Cơtu cắh dzợ bấc, 1 râu nắc tu cắh dzợ vêy đợ n’loong pậ chr’nắp đoọng bhrợ, đhanuôr Cơtu bhrợ ting cơnh c’lâng xa’nay âng nhà nước nắc zư lêy k’tiếc crâng. Hân đhơ cơnh đêếc, nâu đoo cung dzợ ặt zư đợc. lalua nặc râu liêm chr’nắp lêy zư đợc, padưr lấh mơ râu đoàn kết liêm nhâm cóh đhanuôr Cơtu.