Đhr’năng cr’ay tu pleng cha cêệt

Ting cơnh dap lêy tơợ apêê bệnh viện, hân noo cha cêệt, apêê ca ay pa dưah đột quỵ ting bấc tơợ 15-30%. Bác sĩ Chuyên khoa 2 Huỳnh Tấn Vũ-Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, cơ sở 3-đoọng năl, pleng tr’xăl pâm bhroọt lêy vêy hệ thống c’lâng a ham năc lêy vêy apêê phản xạ đoọng liêm choom cơnh lâng rau tr’xăl năc đoo. Bêl c’lâng a ham ta crêu, tuyến thượng thận năc pa gluh bấc catecholamine coh aham bhrợ vaih ta crêê c’lâng a ham ngoại vi, bhrợ vaih huyết áp dal, c’rơ crêê tước ngoại bhrơợng bhrợ tân tọot, ha voohc c’lâng a ham a bục năc bhrợ vaih hooi a ham a bục, đột quỵ lâng buôn chêệt bil bhlầng.

Muy rau tu lơơng năc buôn bhrợ cr’ay đột quỵ moọt hân noo cha cêêt năc đoo đợ aham hồng cầu, tiểu cầu bấc, bhrợ a ham cọoc, tơợ đêêc bhrợ vaih k’đêệng c’lâng a ham. Pa bhlầng, đhị pazêng ma nuyh crêê xơ vữa c’lâng a ham, đợ cholesterol bấc năc vaih t’cul a ham bhrợ k’đêệng.

Đột quỵ tu căh zập a ham năc dzợ đơc cơnh lơơng a ham cọoc vaih t’cul, pay mơ 87% pazêng đợ đột quỵ, đột quỵ tu căh zập a ham zêng năc tu k’đêệng a ham căh choom hooi chô a bục. T’cul a ham cọoc vaih coh c’lâng a ham năc bhrợ k’đêệng a ham căh choom hooi, bhrợ ta bhuch aham dzoóc abục. Bêl apêê tế bào a bục chệêt, apêê c’leh cơnh căh liêm ma mơ, vir moh mắt, ca ay a’cọ, l’lêy căh ghit, veye ngai liệt m’pâng a chăc, k’đhap pa prá… năc dưr vaih.

Đột quỵ a bục vêy 2 cơnh năc đột quỵ tu a ham t’cul năc tu ặt vaih âng t’cul a ham bơơn dưr vaih coh c’lâng a ham tuôr căh cợ a bục. Nắc t’cul a ham dưr vaih trực tiếp đhị a bục. Pazêng c’lâng a ham nâu choom k’rong chất l’mặ, đơc năc rau boọ ting t’ngay c’xêê bhrợ k’đệêng căh cợ năc a ham căh choom hooi zêng.

          Coh cr’chăl nâu kêi, apêê đhr’năng bhrợ vaih t’cul a ham coọc cơnh: căh lâh pa gớt a chắc, la mặ, âm la lâh bấc a lăc bia, apêê chất kich thich, hót đhạ, căh cợ bhrơợng a cọc a bục coh cr’chăl đanh bhrợ đột quỵ ting bấc coh lang p’niên.

Pazêng manuyh lâh 65 c’moo căh cợ crêê cr’ay da dul buôn vaih đột quỵ lâh moọt hân noo cha cêệt. Cơnh lâng apêê t’cooh t’ha, c’rơ cha groong cr’ay đhur, c’lâng a ham căh dzợ ta dzúa, griing bhrơợng lâh lâng aham ting ca coọc lâh mơ. Rau đâu bhrợ a ham căh lâh hooi chô ooy a bục.

Cha groong đột quỵ coh hân noo cha cêệt?

Ting cơnh apêê bác sĩ, đột quỵ năc cr’ay cấp tính, choom vaih đhơ đhơ bêl, căh leh vaih lalăm đoọng năl. Đột quỵ cr’chăl đâh bhlầng năc vaih apêê c’leh cơnh vir moh mắt, tâm bel mặt, pun dzung têy lâng đhur, veye ngai liệt, lướt dzoọng căh mâng, k’đhap  pa prá, loon buôn hoọc, mắt căh choom lêy pa ghit…

Đọong cha groong đột quỵ moọt hân noo cha cêệt, đhanuôr năc lêy zư ngăn a chắc, oó gluh ooy nguôi cha cêệt pâm bhroọt. Ra diu, dưr đăh bêch oó đâh đhuônh tơợ bhr’nêch năc pa gơt a chắc dâng 3-5 phút ha dợ đhuôch tơợ giường.

Hân noo ha ọt năc zư ngăn coh đong tơợ 16-18 độ, ta luôn âm đác pưih lalăm bêch lâng cha apêê ch’na pưih đoọng zooi pa ngăn a chắc.

Âm cha crêê cơnh, oó lâh âm hót đhạ, a lăc, bia, cha bấc ch’na n’xiêng, pa gớt a chắc a zân crêê cơnh. Đh’rưah cha mêệt đhr’năng cr’ay coh a chăc, lêy tệêm ngăn huyết áp cơnh lâng apêê ngai crêê huyết áp dal, têệm ngăn đường huyết cơnh lâng apêê ca ay tiểu đường.

Apêê bác sĩ moon pa rơơt, ma nuyh zăng t’ha lâng apêê t’cooh t’ha năc lêy zư ngăn a chắc bêl chô bêch lâng mơ chu gluh tơợp phòng, zêng lâng lướt dzung zập ra diu, g’đech oó đoọng a chắc crêê cha cêệt pâm bhroọt. Chô bêch lâng dưr đăh bêch crêê giờ, pa gơt a chắc, âm đác bấc bêl dưr đăh bêch, cha zập chu coh muy t’ngay, pa bhlầng năc ch’na bêl đâh ra diu.

Cha bấc rơ veh, p’lêê p’coo, a tuông, a xiu, lêệ. Oó lâh cha bấc bhooh, n’xiêng coh ch’na, lơi âm hot đhạ, a lắc bia…/.

Phòng tránh đột quỵ mùa lạnh

Vào cuối năm, thời tiết thay đổi, lạnh đột ngột làm cho các mạch máu co lại, dẫn tới tăng huyết áp, gây xuất huyết não. Trời lạnh nhiều người thường ít vận động, dẫn tới tăng cân cũng là yếu tố làm tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ.

Mối nguy cơ từ trời lạnh:

Theo thống kê từ một số bệnh viện, mùa lạnh gia tăng bệnh nhân nhập viện vì đột quỵ từ 15-30%.  Bác sĩ CK2 Huỳnh Tấn Vũ - Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, cơ sở 3 - cho biết nhiệt độ thay đổi đột ngột đòi hỏi hệ thống mạch máu sẽ phải có các phản xạ để thích nghi với sự thay đổi đó. Khi mạch máu co lại, tuyến thượng thận sẽ tăng tiết catecholamine trong máu dẫn đến co mạch ngoại vi, co mạch gây tăng huyết áp, sức cản ngoại vi tăng cao gây đứt, vỡ mạch máu não sẽ dẫn đến xuất huyết não, đột quỵ và nguy cơ tử vong cao.

Một nguyên nhân khác khiến dễ bị bệnh đột quỵ vào mùa lạnh là do số lượng hồng cầu, tiểu cầu tăng lên, dẫn đến làm tăng độ đặc quánh của máu, từ đó làm tăng nguy cơ bị tắc nghẽn mạch máu. Đặc biệt, ở những người bị xơ vữa động mạch, mức cholesterol cao thì khả năng hình thành cục máu đông gây tắc nghẽn mạch máu càng cao.

Đột quỵ do thiếu máu cục bộ hay còn gọi là cục máu đông, chiếm khoảng 87% tổng số đột quỵ, đột quỵ do thiếu máu cục bộ là do tắc nghẽn mạch máu cung cấp máu cho não. Cục máu đông được hình thành trong mạch máu sẽ làm tắc lưu thông dòng máu, khiến não bị thiếu máu cục bộ. Khi các tế bào não chết đi, các triệu chứng như mất thăng bằng, hoa mắt, chóng mặt, đau đầu dữ dội, giảm thị lực, thậm chí là liệt nửa người, khó nói... sẽ xảy ra.

Đột quỵ não có 2 hình thức phổ biến là đột quỵ do huyết khối là do sự tồn tại của cục máu đông được hình thành trong động mạch ở cổ hoặc não. Tức là cục máu đông hình thành trực tiếp tại não. Những động mạch này có thể có tích tụ chất béo, gọi là các mảng bám theo thời gian gây tắc mạch làm hạn chế hoặc mất hoàn toàn sự lưu thông của dòng máu.

Trong thời đại hiện nay các yếu tố làm gia tăng nguy cơ hình thành các cục máu đông như: lối sống ít vận động thể lực, béo phì, lạm dụng bia rượu, chất kích thích, thuốc lá, hay tình trạng căng thẳng kéo dài làm cho đột quỵ ngày càng trẻ hóa.

Những người trên 65 tuổi hoặc mắc bệnh tim mạch thường dễ bị đột quỵ hơn vào mùa lạnh. Đối với người lớn tuổi, hệ thống miễn dịch và khả năng chịu đựng suy giảm, đồng thời mạch máu không còn đàn hồi, trở nên cứng hơn và độ quánh của máu cũng tăng. Điều này khiến máu dễ bị vón và lưu lượng máu đến não giảm.

Phòng tránh đột quỵ trong mùa lạnh?

Theo các bác sĩ, đột quỵ là bệnh lý cấp tính, có thể xảy ra bất kỳ lúc nào, không có dấu hiệu báo trước. Đột quỵ giai đoạn sớm thường bắt đầu bởi các triệu chứng như xây xẩm chóng mặt, mặt lệch, tê yếu tay chân thậm chí liệt, đi không vững hay méo miệng, nói khó, nuốt nghẹn, uống sặc, mắt mờ…

Để phòng ngừa đột quỵ vào mùa lạnh, người dân cần phải giữ ấm cho cơ thể, không nên ra lạnh đột ngột. Buổi sáng, khi tỉnh giấc, không nên ra khỏi chăn và xuống giường ngay mà cần nằm lại trên giường, vận động nhẹ nhàng từ 3 -5 phút để cơ thể dần thích nghi.

Mùa đông nên giữ nhiệt độ trong nhà thấp nhất là từ 16 đến 18 độ C, thường xuyên uống một ly nước ấm trước khi đi ngủ và dùng các thực phẩm, đồ uống nóng có thể giúp tăng năng lượng đồng thời giúp giữ ấm cho cơ thể.

Tập thói quen ăn uống lành mạnh, hạn chế thuốc lá, rượu bia, đồ ăn nhiều dầu mỡ, vận động cơ thể phù hợp. Đồng thời, kiểm soát tốt các bệnh lý đang có, cần ổn định huyết áp ở những người mắc bệnh huyết áp cao, ổn định đường huyết ở người bệnh tiểu đường (người bị bệnh tiểu đường thận trọng với các mảng xơ vữa gây thiếu máu não).

Các bác sĩ khuyến cáo thêm, người trung niên và cao tuổi cần giữ ấm cơ thể khi đi ngủ và mỗi khi ra khỏi phòng, kể cả đi bộ buổi sáng, tránh để cơ thể lạnh đột ngột. Đi ngủ và thức dậy đúng giờ, tập thể dục, uống nhiều nước vào sáng sớm lúc ngủ dậy, ăn đủ bữa trong ngày, đặc biệt là bữa sáng.

Ăn nhiều rau xanh, hoa quả, đậu nành, nhiều cá, ít thịt. Sử dụng vừa phải lượng muối, mỡ trong món ăn, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.../.