C’lâng lướt moót pa trơơi cr’ay dại

Vi rút dại lướt moót ooy thần kinh a’đhắh dzăm, bh’năn băn. Vi rút dại buôn trơơi boọ ting c’lâng tơợ cr’chóh âng râu bh’năn băn crêê cr’ay trơơi tước manứih ting c’lâng âng đoo cắp, đhị bhrêy tắh, đhị crêê k’bhái.

Ooy Việt Nam, a’choo nắc đhị váih bấc vi rút dại, vêy tước 96-97%, xang nặc tước ooy mèo 3-4%.

C’léh cr’ay âng dại nâu ooy manứih

Xang bêl moót ooy a’chắc, vi rút dại lướt moót ting c’lâng thần kinh moót tước n’hang lâng a’bục. Manứih k’ay buôn tr’xăl cơnh pr’ắt bh’rợ lâng n’léh váih c’léh cr’ay bêl vi rút dzoọc tước a’bục.

Buôn lêy cr’chăl t’ngay váih cr’ay dại ooy manứih tơợ 2-8 tuần, cung choom đấh lấh mơ 10 t’ngay cắh cậ đenh mơ 1-2 c’moo. Cr’chăl t’ngay váih cr’ay nắc lêy cha mêết ooy đợ mơ vi rút moót ooy a’chặc a’rang, đhị bhrêy tắh ngân hay doọ, bhlưa tơợ bhrêy tắh tước ooy a’bục. Bhrêy tắh đhị a’cọ lâng đhị tây, cắh cậ đhị zr’lụ vêy bấc a’ngoọn thần kinh cơnh c’broo têy nắc buôn váih cr’ay đấh lấh. Apêê crêê boọ váih vi rút dại bêl dưr k’ay nắc buôn lêy chêết bil bấc.

Vêy 2 cơnh cr’ay lâm sàng ooy manứih nắc bhrợ ahêê ting grô nhool lâng bhrợ pa liệt. Ha dang k’ay ting grô nhool nắc manứih k’ay buôn lêy ting ặt g’roóh, bhrợ pa dưr zâp giác quan, k’pân ha đhí, đác nắc buôn ta moon cr’ay k’pân đác, buôn chấc k’noọ đhơ ooy vêy cắh liêm crêê, bhrợ pa hư zâp râu, cắh liêm crêê đhị thanh quản... Ha dợ cr’ay ting cơnh pa liệt, manứih k’ay buôn ắt t’bếch, pa liệt bấc đhị, pa liệt c’lâng pr’hơơm. Zêng lêy zâp apêê k’ay dưr k’ay zêng chêết bil.

Zư pa dứah cr’ay dại ha cơnh?

Cắh vêy cơnh choom pa dứah liêm choom ha dang cr’ay cr’ay dại. Zêng lêy cắh choom zư padứah, mưy lêy đợc đoọng manứih k’ay ặt tớt ha cơnh liêm crêê, zư lêy tr’xin j’ooi đoọng doọ lấh k’ay.

Manứih zư lêy ngai crêê cr’ay cung lêy bhrợ zâp bh’rợ zêl cha groong, oó đoọng crêê cắp lâng trơơi boọ đắh cr’chóh tơợ bh’năn lâng đhị bhrêy tắh, lêy zư pa liêm.

Zư đoọng manứih k’ay ặt ooy phòng têêm ngăn vêy tr’ang, oó bhrợ apêê vêy cơnh mốp loom bhrợ k’ay ngân, dêêr jựch lấh mơ.

An thần zêl cha groong crêê k’pị cơ lâng buôn bhrợ manứih pứih, mốp loom.

Đoọng cha đắh boọp độp k’đhạp, buôn lêy đoọng cha ting c’lâng truyền tĩnh mạch.

Lêy bhrợ ha cơnh liêm crêê bêl crêê a’đhắh dzăm, bh’năn băn cắp

Ha dang mưy cha nặc crêê a’đhắh dzăm, bh’năn băn cắp nắc lêy đấh xúah pa liêm đhị crêê cắp n’nắc lâng xà phòng ooy cr’chăl 10-15 phút, ha dang cắh vêy xà phòng nắc lêy xúah pa đấh lâng đác. Nâu đoo nắc bhiệc zư padứah đhị đêếc liêm đấh bhlâng lâng cr’ay dại nâu.

Xúah pa liêm đhị crêê bhrêy tắh lâng cồn 70% cắh cậ zanươu sát khuẩn iodine ha dang váih.

Lướt đấh ooy trạm y tế đoọng zư padứah zêl cha groong liêm choom.

Lấh mơ, lêy oó poọr đhị bhrêy tắh cắh cậ đhêr zanươu, íh đhị bhrêy tắh... buôn bhrợ vi rút dại buông lướt moót đhộ cóh cr’loọng lấh mơ.

Vắc xin dại: Tơợ c’moo 1992, k’tiếc k’ruung hêê đươi vắc xin dại tế bào Verorab nắc vắc xin têêm ngăn lâng liêm choom zư lêy. Zâp râu vắc xin cha groong dại xoọc đâu zêng têêm ngăn, liêm choom đươi dua ha pân đil xoọc k’đhạp cắh cậ apêê p’căn xoọc vêy k’coon tứi./.

Bệnh dại và cách phòng tránh

Bệnh dại là Bệnh lây truyền từ động vật sang người, gây ra 2 thể bệnh lâm sàng là thể hung dữ và thể liệt, trong đó thể hung dữ là thường gặp ở người. Khi bệnh nhân đã khởi phát bệnh thì không có cách gì có thể cứu chữa được. Tuy nhiên, chúng ta có thể ngăn ngừa được bệnh dại nếu điều trị trước khi các triệu chứng xuất hiện.

Con đường lây truyền bệnh dại

Vi rút dại xâm nhập hệ thần kinh động vật có vú. Vi rút dại chủ yếu lây truyền từ nước bọt động vật mắc bệnh sang người qua vết cắn, vết thương, vết cào.

Ở Việt Nam, chó là ổ chứa vi rút dại chủ yếu chiếm 96 - 97%, sau đó là mèo: 3 - 4%.

Biểu hiện của bệnh dại trên người

Sau khi vào cơ thể, vi rút dại xâm nhập dây thần kinh di chuyển đến tủy sống và não. Người bệnh thay đổi hành vi và biểu hiện triệu chứng bệnh khi vi rút đến não.

Thường thời gian ủ bệnh dại ở người từ 2-8 tuần, có thể ngắn khoảng 10 ngày hoặc dài trên một hoặc 2 năm. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng vi rút xâm nhập cơ thể, sự nặng nhẹ của vết thương, khoảng cách xa gần từ vết thương đến não bộ. Vết thương ở đầu và cổ hay vùng có nhiều dây thần kinh như ngón tay, thường có thời gian ủ bệnh ngắn hơn. Người nhiễm vi rút dại khi đã lên cơn dại thì tỷ lệ tử vong là gần như 100%.

 Có 2 thể bệnh lâm sàng ở người là thể hung dữ và thể liệt. Thể hung dữ, bệnh nhân thường biểu hiện triệu chứng gào thét, tăng cảm giác của các giác quan, sợ gió, sợ nước nên thường được gọi là bệnh sợ nước (Hydrophobia), bị hoang tưởng, đập phá, co thắt thanh quản... Ở thể liệt, bệnh nhân thường nằm im lìm, hay có liệt hướng lên, liệt hô hấp. Tất cả các bệnh nhân lên cơn dại đều bị tử vong.

Điều trị bệnh dại như thế nào?

Không có điều trị đặc hiệu một khi đã phát bệnh dại. Hầu như không can thiệp gì ngoài việc giữ cho bệnh nhân thoải mái, chăm sóc giảm nhẹ cho nỗi đau thể xác và tinh thần.

Người chăm sóc bệnh nhân nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa tránh bị cắn và nhiễm nước bọt từ màng nhầy và vết thương bằng cách sử dụng bảo hộ y tế cá nhân.

Giữ bệnh nhân trong phòng yên tĩnh với ánh sáng dịu và tránh các kích thích có khả năng làm tăng co thắt và co giật.

An thần chống co thắt cơ và kích thích.

Nuôi ăn bằng miệng thường khó thực hiện nên thường dùng đường truyền tĩnh mạch.

Xử trí khi bị động vật cắn

Nếu một người bị động vật cắn, ngay lập tức:

Xối rửa ngay vết thương bằng xà phòng và nước trong khoảng 10- 15 phút, nếu không có xà phòng thì xối rửa bằng nước. Đây là bước điều trị tại chỗ rất hiệu quả chống lại bệnh dại. 

Rửa sạch vết thương bằng cồn 70% hoặc thuốc sát khuẩn iodine nếu có.

Đến ngay cơ sở y tế để được điều trị dự phòng càng sớm càng tốt.

Ngoài ra, cần tránh băng bó hoặc bôi thuốc kín vết thương, khâu vết thương sẽ làm vi rút dại dễ dàng thâm nhập hơn..

Vắc-xin dại: Từ năm 1992, nước ta đã dùng vắc-xin dại tế bào Verorab là vắc-xin an toàn và hiệu lực bảo vệ cao. Các loại vắc-xin phòng dại hiện đại đều an toàn, hiệu quả và có thể sử dụng cho phụ nữ có thai hoặc bà mẹ đang cho con bú.