T’coóh Hốih Cooih cóh chr’val Ta Bhing, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam bơơn bấc ngai cóh zr’lụ năl tước muy nghệ nhân taanh zong ta lêếc âng ma nứih Cơ Tu. Lâng tr’pang têy z’hai t’bách, lứch loom luônh âng muy cha nắc ma nứih Cơ Tu, t’coóh Hốih Cooih âi bhrợ t’váih bấc bh’nơơn tr’naanh bơơn bấc ngai kiêng, đha nuôr đươi dua. T’coóh dzợ nắc ma nứih năl bhrợ têng bấc tr’coó xa nul ty đanh âng ma nứih Cơ Tu. T’coóh Hốih Cooih rơơm kiêng lang p’niên nắc t’bhlâng zư đớc, đoọng râu văn hóa ty đanh âng a conh a bhướp bơơn zư đớc ting c’moo c’xêê.

      Xoọc đâu, đhị chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam ma nứih năl bhrợ tr’coó xa nul ty đanh Cơ Tu cắh dzợ bấc cơnh ahay. T’coóh Hốih Cooih nâu câi âi lấh 60 c’moo ặt cóh vel Pà Vả, chr’val Tà Bhing ta luôn cắh yêm ặt tợt tước bh’rợ bấc râu chr’nắp liêm âng ma nứih Cơ Tu ting t’ngay ting bil pật. Đươi zay bhrợ têng, kiêng tmóoh pa choom, nắc tơợp bêl dzợ đha đhâm, t’coóh Hốih Cooih âi ting apêê ngai t’coóh ga rứa bhrợ têng lâng cha ớh tr’coóh xa nul ty đanh Cơ Tu cơnh A Luốt, khèn, Tâm Bhréh… n’jứah bhrợ têng, n’jứah cha ớh tr’coóh xa nul… cắh mơ đanh Hốih Cooih âi choom cha ớh pa zêng tr’coó xa nul âng ma nứih Cơ Tu. Công đươi vêy choom cha ớh bấc râu tr’coó xa nul, tu cơnh đêếc zấp bêl vêy bhiệc bhan Hốih Cooi nặc bơơn đha nuôr chơớih pay lướt cha ớh prang záp ooy. T’coóh Hốih Cooih pa bhlâng bhui har tu âi chroi đoọng xay trúih râu c’léh liêm chr’nắp âng văn hóa acoon cóh hêê tước lâng pr’zớc chr’ớh, đhi noo acoon cóh: “Acu vêy xơợng chủ trương Đảng Nhà nước nắc cắh choom lơi jợ đợ ty đanh âng Cơ Tu hêê. Kiêng xay truih k’rơ lấh mơ dzợ đoọng doó choom bil đợ chr’nắp pr’hay n’nắc. N’đhơ âi t’coóh ặ, n’đhơ cơnh đeếc acu công t’bhlâng pa choom lâng pa choom đọọng ha pêê a p’niên lang t’tun. Acu t’coóh ặ, pa choom nắc cắh veye u đơớh. acu n’jứah plong, n’jứah đàn, n’jứah pa choom bhrợ têng. Nâu câi acu âi năl  m’bứi, mơ năl mơ đeếc acu pa choom đoọng ha pêê ca coon chachau. Đoọng brương tr’nu acu t’coóh ting lướt lướt a đhuốc t’mooi nắc acoon cha chau dzợ năl pa dưr p’xoọng.”

      A moó Bh’nướch Cheo, Tổ trưởng Câu lạc bộ pr’hát xa nul chr’val tà Bhing, chr’hoong Nam Giang đoọng năl, t’coóh Hốih Cooih nắc muy cóh bấc ngai cóh CLB. T’coóh pa bhlâng lưch loom luônh, pa choom đoọng ha pêê pr’zớc p’niên cóh c’bhúh ng’cơnh bhrợ têng công cơnh biểu diễn tr’coó xa nul ty đanh âng ma nứih Cơ Tu: “Cóh zấp đoo g’lúh lướt biểu diễn ch’ngai, t’coóh Coóih lứch loom ting pấh. t’coóh ta luôn k’rang tước loom luônh âng zấp ngai, k’rang k’uôl tước c’rơ âng apêê c’bhúh. Bấc chu lướt biểu diễn, ha dang t’coóh lêy dzợ vêy râu cắh zấp nắc đơợ bhrợ bhr’lậ đọong tiết mịc âng c’bhúh bơơn liêm lấh, pr’hay lấh.”

      Tơợ bêl n’niên, t’coóh Hốih Coóih âi crêê khúch dzung, tu cơnh đêếc lum bấc râu k’đháp k’ra lâh apêê n’lơơng. N’đhơ cơnh đêếc, t’coóh cắh tu râu đêếc nắc bhrợ k’đháp pr’ặt tr’mông âng đay. T’coóh công đâc bhrợ ha rêê, zư x’mir  pr’ặt tr’mông âng pr’loọng đong lâng ting pấh zấp râu bh’rợ âng vel, âng chr’val cơnh bấc apêê n’lơơng. Pa bhlâng nắc dâng m’zệt c’moo đăn đâu, bêl apêê tour du lịch tước lâng đha nuôr, vel chr’val đhị bấc chính sách pa dưr kinh tế da ding ca coong, t’coóh vêy p’xoọng thu nhập tơợ bh’rợ taanh dzắc âng đay. Lấh bh’rợ ha rêê đhuốch,  cr’chăl doó tr’vâng nắc taanh dzăc zong zạ, a dhung a pậ. Muy bêệ vêy chr’nắp tơợ k’ha riêng r’bhâu tước k’ức đồng. Cắh muy t’mooi kiêng lâng bh’nơơn bh’rợ taanh dzắc âng t’coóh, nắc n’đhơ đha nuôr cóh vel, chr’val công đươi dua. Công đươi bh’rợ tânh dzăc, t’coóh Coóih bơơn p’xoọng m’bứi zên, doó lấh lướt bhrợ ha rêê. A moó Bhơnướch Cheo chr’val Ta Bhing, chr’hoong Nam Giang pa bhlâng chắp hơnh t’coóh. “A dêy Coóih n’đhơ khúch dzung, lướt ra vạch zr’nắh k’đháp, n’đhơ cơnh đêếc a dêy năl bhrợ bấc râu nắc ma nứih n’lơơng cắh âi bơơn năl. A dêy taanh zong, a pậ, n’dzêêy… lấh đhị taanh dzăc nắc a dzợ năl bhrợ tr’coó xa nul. K’noọ k’zệt c’moo đâu a dêy dzợ bhrợ ha rêê dzợ. A dêy ặt cóh đong taanh dzắc lâng pa câl đợ bh’nơơn âng đay taanh ha đha nuôr cóh đâu lâng t’mooi du lịch. Vêy bấc bh’nơơn a dêy pa câl công 400-500 r’bhâu/bêệ.”

      T’coóh đhur ặ, bh’rợ đấc ooy crâng chơớc lêy pr’đươi cơnh lâng t’coóh Hốih Coóih dưr váih k’đháp lấh. n’đhơ cơnh đêếc, cơnh lâng lứch loom luônh âng muy cha năc ca coon Cơ Tu rơơm kiêng zư đớc bh’rợ ty âng acoon cóh, t’coóh công xoọc t’bhlâng ting t’ngay. A đoo kiêng lang p’niên nắc choom zư đớc  bh’rợ taanh dzắc âng Cơ Tu lâng t’coóh công t’bhlâng xơợng bhrợ lâng lứch loom luônh âng đay./.

GIÀ HÔIH COOIH

NGƯỜI GIỮ LỬA TRUYỀN THỐNG CƠ TU

                                                                                                        Vơ Nich Oang

      Già Hôih Cooih ở  xã Ta Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam được nhiều người trong vùng biết đến như một nghệ nhân đan lát truyền thống của người Cơ Tu. Bằng đôi bàn tay khéo léo, tâm huyết của một người con Cơ Tu, già Hôih Cooih đã tạo ra nhiều sản phẩm đan lát được khách du lịch ưa chuộng, người dân tin dùng. Ông còn là người biết chế tác và chơi nhiều loại nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu. Già Hôih Cooih mong muốn thế hệ trẻ tiếp tục kế thừa, để những nét văn hóa truyền thống của cha ông được lưu truyền mãi mãi.

      Hiện nay, tại huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam người biết chế tác và chơi nhạc cụ truyền thống Cơ Tu không còn nhiều như trước. Già Hôih Cooih nay đã ngoài 60 tuổi ở thôn Pà Vã, xã Tà Bhing luôn trăn trở trước việc nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Cơ Tu ngày càng mai một. Nhờ chăm chỉ, cần cù, ham học hỏi, ngay khi còn thanh niên, già Hôih Cooi đã theo các bậc bô lão học chế tác và chơi các loại nhạc cụ truyền thống Cơ Tu như A Luốt, khèn, Tâm Bhréh…. Vừa chế tác, vừa chơi nhạc cụ… không bao lâu Hôih Cooih đã biết đánh hầu hết loại nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu. Cũng nhờ biết chơi nhiều loại nhạc cụ truyền thống, nên mỗi khi có lễ hội, Hôih Cooih lại được dân làng chọn đi biểu diễn khắp mọi nơi. Già Hôih Cooi rất vui vì đã góp phần giới thiệu nét đẹp của văn hóa dân tộc mình đến với bạn bè, anh em các dân tộc: “Tôi có nghe chủ trương Đảng Nhà nước là không nên bỏ những truyền thống của Cơ Tu mình. Cần tuyên truyền mạnh hơn nữa đừng để mất những giá trị hay đó. Mặc dù đã già rồi nhưng tôi vẫn cố gắng học để biết và dạy lại cho các cháu sau này. Mình già rồi, học cũng không được nhanh lắm. Tôi vừa học thổi, học đàn, vừa tập chế tác luôn. Gìơ tôi cũng có biết ít, biết từng nào tôi sẽ dạy lại cho con cháu chừng đó, để sau này tôi già đi theo ông bà thì con cháu còn biết và phát huy thêm.”

       Chị Bh’nướch Cheo, Tổ trưởng Câu lạc bộ Dân ca Dân vũ xã Tà Bhing, huyện Nam Giang cho hay, già Hôih Cooih là một trong những thành viên của CLB. Già rất nhiệt tình, hướng dẫn, truyền dạy cho các bạn trẻ trong đội cách chế tác cũng như cách biểu diễn nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu: “Trong tất cả các đợt đi biểu diễn xa, già Còi nhiệt tình tham gia. Già luôn quan tâm đến tinh thần của mọi người, lo lắng đến sức khoẻ của đoàn. Những lần đi biểu diễn, già mà thấy còn thiếu sót gì thì sửa ngay cho mọi người để tiết mục biểu diễn của đội được tốt hơn, hay hơn.”

       Sinh ra, già Hôih Cooih đã bị tật một bên chân. Việc đi lại, sinh hoạt trong cuộc sống của già có phần khó khăn hơn những người bình thường khác. Thế nhưng, già không vì chuyện đó mà làm khó cuộc sống của mình. Già vẫn lên nương rẫy, chăm lo cuộc sống cho gia đình và tham gia tất cả việc làng việc xã như bao nhiêu người khác. Nhất là khoảng chục năm trở lại đây, khi các tour du lịch đến với bà con, làng xã thông qua các chính sách phát triển kinh tế miền núi, già có thêm thu nhập từ việc đan lát truyền thống của mình. Ngoài việc nương rẫy, thời gian nhàn rỗi, già Hôih Cooih lại đan lát các loại thúng, mũng, đồ lưu niệm…đẹp mắt cho du khách. Mỗi sản phẩm có giá từ trăm nghìn đến cả triệu đồng. Không chỉ du khách thích thú với sản phẩm đan lát của già, mà ngay cả bà con trong làng, xã cũng tin dùng. Cũng nhờ công việc đan lát truyền thống, già Hôih Cooih kiếm được thu nhập cho gia đình, không phải đi nương rẫy nữa. Chị Bh’nướch Cheo xã Tà Bhing, huyện Nam Giang rất thán phục tinh thần vượt khó của già: “Chú Còi tuy tàn tật một bên chân, đi lại khó khăn, nhưng chú biết làm nhiều thứ mà người bình thường chưa chắc đã làm được. Chú đan gùi, mủng, giỏ và nhiều vật dụng khác… Bên đan lát chú biết hết, chế tác nhạc cụ cũng giỏi. Gần chục  năm nay chú không còn làm rẫy nữa. Chú ở nhà đan lát và bán những sản phẩm mình làm ra cho bà con ở đây và khách du lịch. Có nhiều sản phẩm chú bán cũng 400-500 nghìn/sản phẩm.”

      Tuổi già sức yếu, việc lên rừng tìm kiếm các nguyên liệu đối với già Hôih Cooih trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên, bằng tâm huyết của một người con Cơ Tu luôn mong muốn gìn giữ nghề truyền thống của dân tộc, ông vẫn đang cố gắng từng ngày. Tâm niệm về lớp trẻ kế tục nghề đan lát Cơ Tu vẫn luôn hiện hữu và ông đang quyết tâm thực hiện bằng cả tâm huyết của mình./.