M’pâng thế kỷ ơy lâh, pazêng cr’noọ ooy pazêng t’ngay c’xêê n’năc năc dzợ ghít coh acọ, abục âng manuyh lêy n’năl lịch sử.

Lâng t’cooh Tô Tấn Tài bêl ahay bhrợ bh’rợ cách mạng (năc dzợ vêy đhơ nớc cơnh lơơng năc Ama H’Oanh), bêl ahay bhrợ Bí thư Thị uỷ Buôn Ma Thuột, đoo bêl xay truih cớ ooy bh’rợ zâl arọp coh Tây Nguyên, pa chô Buôn Ma Thuột, c’xêê 3/1975, ađoo năc hay ghít bhlâng. Ađoo xay truih, xang bêl quân đội hêê bơơn zâl t’bil quân bha lâng âng arọp coh Buôn Ma Thuột, ađoo đh’rưah lâng pazêng apêê đồng chí âng đay năc bhrợ cớ bh’rợ mặt trận chính trị, ta đang moon arọp chô ooy hêê, nhâm mâng rau liêm crêê ha bh’rợ k’đhơợng lêy zr’lụ Đắk Lắk. T’cooh Hồ Tấn Tài xay truih cớ:

“Ra diu t’ngay 12/3, năc tơớp tước ooy pazêng đong cơ sở, đong đảng viên mâng loom, đhanuôr liêm crêê, năc tơớp tr’lum lâng đhanuôr, prá xay đoọng apêê n’năl g’luh n’nâu năc t’bhlâng giải phóng, ahêê bhrợ c’la thị xã Buôn Ma Thuột lâng tỉnh Đắk Lắk. Prá xay cơnh đêêc, apêê đoo năc tơớp tước zập ooy, pazao đoọng bh’rợ tr’nêng ha apêê đoo, ngai vêy bhuh xoọng pa bhrợ coh bộ máy nguỵ quyền, ngai vêy k’coon, ta đhi pa bhrợ coh phòng vệ dân sự căh cậ coh quân đội nguỵ năc p’too moon, k’dua apêê đoo chô ooy hêê”.

Cr’chăl âng bh’rợ zâl arọp coh Buôn Ma Thuột năc coh t’ngay 10/3/1975, t’cooh Nguyễn Hữu Mai, ắt coh phường Tân Thành, TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, năc chiến sỹ coh Sư đoàn 968 coh mặt trận Bắc Tây Nguyên. Bơơn xơợng xa nay ơy mặ zâl arọp năc bhrợ prang đơn vị zập ngai zêng bhui har, mâng loom năc t’ngay độc lập, pazum k’tiếc k’ruung xoọc n’leh vaih. T’cooh Nguyễn Hữu Mai hay cớ:

“Bhui har pa bhlâng, xoọc đêêc pazêng đhi noo tr’coóp têy, cr’óp bhui har, bhui har pa bhlâng, ơy thắng Buôn Ma Thuột năc bơơn thắng zập ooy. Ơy xay moon cơnh đêêc năc zập ngai bhui har pa bhlâng, hân đhơ cơnh đêêc năc công căh choom c’đơơr k’rơ, năc ăt la lơớp crêê cơnh xa nay âng manuyh quân đội”.

Ha dợ lâng đhanuôr bêl ahay ăt coh c’xêê c’moo chiến tranh, cr’chăl vaih têêm ngăn năc cơnh muy rau bhui har k’đhap ng’xay truih lứch. Tơợ cr’chăl k’rang k’pân vaih bom cha răh năc dưr tr’xăl  lâng rau bhui har. P’căn Phan Thị Thanh Mai, muy cha năc đhanuôr ăt mamông coh thị xã Buôn Ma Thuột coh cr’chăl n’nắc xay truih:

“Xoọc đêêc bấc pa bhlâng manuyh lâng cờ, zập ngai zêng bhui har lâng xoọc đêêc pazêng apêê t’cooh đhur zêng bhui har, k’noọ cớ coh lang đay năc căh vaih rau bhui har đơ cơnh đêêc.”

Xang bêl vêy pa chô k’tiếc k’ruung, đh’rưah lâng xay bhrợ liêm choom chính sách p’too pa choom, zập cấp chính quyền t’mêê công năc xay bhrợ bh’rợ pa dưr bh’rợ tr’nêng, bhrợ pa dưr cớ vel đong. T’cooh Y Per Niê, ăt coh phường Đạt Hiểu, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk, công nhân pa bhrợ coh zr’lụ ch’choh b’bêệt Rossi, xay truih ooy rau tr’xăl tr’nơớp xang bêl vêy ta pa chô k’tiếc k’ruung:

“Xang bêl giải phóng clung âng zi năc vêy ta đoọng ooy nhà nước, bhrợ t’vaih nông trường, t’bhlâng bhrợ kinh tế, k’rong đhanuôr bhrợ bha nậ đác, năc bha nậ đác coh cr’noon T’rinh tơợ clung ch’choh Rossi pa tước ooy tôh năc ch’hooi đác tưới ha cà phê, ch’hooi đác ooy ruộng, đhanuôr apêê đoo bhui har pa bhlâng, tu cơnh đêêc apêê đoo t’bhlâng ting bhrợ têng. Apêê đoo pếch z’rooh đác ting cơnh cr’noọ t’mêê giải phóng. Ng’moon zazum pazêng công nhân lâng đhanuôr zập ngai zêng bhui har, tu tơợ nâu cơy năc doọ dzợ crêê arọp z’năh”.

T’ngay 10 c’xêê 3 c’moo 1975 căh muy năc cr’lặ t’nil lịch sử ting n’năc năc dzợ cr’noọ ghít bhlâng coh loom âng bấc lang đhanuôr Đắk Lắk. Pazêng xa nay ooy t’ngay tr’nơơp vêy ta giải phóng năc căh muy ng’hay ting n’năc năc đoọng p’too pa choom ha lang nâu cơy ooy rau đơ chr’năp âng rau têêm ngăn, ooy rau chêệt bil đoọng vêy muy vel đong têêm ngăn. Lâng coh cr’chăl ahay, Buôn Ma Thuột xoọc đâu năc vêy tr’xăl bấc pa bhlâng. Tơợ muy thị xã k’tứi crêê ta pa hư tu chiến tranh, nâu cơy năc dưr vaih đô thị liêm pr’hay pa bhlâng, năc zr’lụ choh cà phê bấc pa bhlâng âng Việt Nam. Pazêng cr’noọ ooy c’xêê Pêê lịch sử bêl ahay dzợ ghít coh loom đhanuôr coh đâu lâng rau chêệt bil, ooy rau mâng loom lâng ooy pr’ăt tr’mông ha y chroo năc apêê đoo đh’rưah bhrợ pa dưr./.

HỒI ỨC THÁNG 3 TÂY NGUYÊN  

Tháng Ba về, trong lòng người dân Đắk Lắk lại dâng lên những cảm xúc khó tả về thời khắc lịch sử trọng đại: ngày 10 tháng 3 năm 1975 – ngày Buôn Ma Thuột được giải phóng, mở đầu cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân 75, giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất Đất nước. Nửa thế kỷ đã trôi qua, nhưng ký ức về những ngày tháng ấy vẫn còn vẹn nguyên trong tâm trí những chứng nhân lịch sử

Với lão thành cách mạng Tô Tấn Tài ( còn được biết đến với tên gọi thân thuộc là Ama H’Oanh), nguyên Bí thư Thị ủy Buôn Ma Thuột, mỗi khi nhớ về chiến dịch Tây Nguyên, giải phóng Buôn Ma Thuột, tháng 3/1975, ông lại bùi ngùi xúc động. Ông cho biết, sau khi quân đội ta đập tan quân chủ lực của địch ở Buôn Ma Thuột, ông cùng các đồng chí của mình tiếp tục nhiệm vụ trên mặt trận chính trị, binh vận, đảm bảo hoàn toàn làm chủ địa bàn Đắk Lắk. Ông Tô Tấn Tài hồi tưởng:

“Sáng sớm ngày 12/3 bắt đầu toả ra tới các nhà cơ sở, nhà đảng viên trung kiên, quần chúng tốt bắt đầu tiếp xúc với nhân dân, giải thích cho họ kỳ này quyết giải phóng, mình làm chủ luôn thị xã Buôn Ma thuột và tỉnh Đắk Lắk. Giải thích như vậy họ bắt đầu toả ra, giao nhiệm vụ cho họ ai có thân nhân, bà con làm trong bộ máy nguỵ quyền, ai có con, em làm trong phòng vệ dân sự hay trong quân đội nguỵ thì tìm cách thuyết phục kêu gọi về”.

Thời điểm diễn ra trận đánh tại Buôn Ma Thuột ngày 10/3/1975, ông Nguyễn Hữu Mai, ở phường Tân Thành, TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, là chiến sĩ thuộc Sư đoàn 968 ở mặt trận Bắc Tây Nguyên. Tin thắng trận khiến cả đơn vị phơi phới niềm vui, tin tưởng rằng ngày độc lập, thống nhất tổ quốc đang hiển hiện trước mắt. Ông Nguyễn Hữu Mai nhớ lại:

“Phấn khởi lắm lúc đó anh em bắt đầu nắm tay nhau ôm nhau mà nhảy, sướng lắm, đã thắng Buôn Ma Thuột thì sẽ thắng tất cả . Đã xác định như thế nên phấn khởi lắm, nhưng vẫn phải giữ im lặng, vấn phải bí mật theo đúng tin thần nhà binh”.

Còn đối với những người dân từng sống trong cảnh chiến tranh, khoảnh khắc hòa bình lại là một niềm hạnh phúc khó tả. Từ cảm giác lo lắng, sợ hãi trước bom đạn bỗng chốc được thay bằng niềm vui và hy vọng. Bà Phan Thị Thanh Mai, một người dân sống tại thị xã Buôn Ma Thuột thời điểm đó, cho biết:

“Đấy là một biển người và cờ, lòng mọi người rất là xúc động và lúc đấy thì từ người già nhăn nheo cho đến các ông già còng lưng đều vui mừng nghĩ lại trong đời chưa bao giờ có niềm vui như thế”

Sau giải phóng, cùng với thực hiện tốt chính sách dân vận, các cấp chính quyền mới cũng bắt tay vào công cuộc tổ chức lại sản xuất,  xây dựng lại quê hương. Ông Y Per Niê, ở phường Đạt Hiếu, thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk, công nhân từng làm việc tại đồn điền Rossi, kể về những đổi thay đầu tiên sau giải phóng:

“Giải phóng xong đồn điền mình quốc hữu hoá, thành lập nông trường, lo làm kinh tế, huy động dân làm thuỷ lợi, ngay thuỷ lợi buôn T’rinh từ đồn điền Rossi kéo đến kia để tưới cà phê, tưới ruộng dân họ phấn khởi lắm cho nên họ tích cực tham gia. Họ đào kênh với khí thế của mới giải phóng. Nói chung là công nhân và nhân dân ai cũng phấn khởi vì từ nay thoát khỏi địch kìm kẹp”.

Ngày 10 tháng 3 năm 1975 không chỉ là một cột mốc lịch sử mà còn là ký ức sâu sắc trong lòng bao thế hệ người dân Đắk Lắk. Những câu chuyện về ngày đầu giải phóng không chỉ để nhớ mà còn để nhắc nhở thế hệ hôm nay về giá trị của hòa bình, về những hy sinh lớn lao để có được một quê hương yên bình. Và thời gian trôi qua, Buôn Ma Thuột giờ đây đã đổi thay nhiều. Từ một thị xã nhỏ bị tàn phá bởi chiến tranh, nay đã trở thành một đô thị phát triển, là thủ phủ cà phê của Việt Nam. Nhưng ký ức về những ngày tháng Ba lịch sử vẫn còn mãi trong lòng người dân nơi đây về sự hy sinh, về niềm tin và về tương lai mà họ đã cùng nhau dựng xây./.