Gươl cóh vel Côn Zốt, chr’val Chơ Chun, chr’hoong Nam Giang bơơn choh bhrợ lâng râu đoàn kết âng pa zêng đha nuôr cóh vel. Cóh prang cr’chăl đanh chóh bhrợ, tơợ bh’rợ chơớc lêy tr’mam, chơớih pay đhăm k’tiếc trung tâm đoọng chóh gươl, pa tước t’ngay moọt Gươl. Moon cơnh t’coóh vel Côn Zốt, t’coóh Coor Nghiêu, c’moo đâu Gươl bơơn tơợp choh crêê bêl hân noo ch’noọng tu cơnh đêếc c’rơ chroi đoọng vêy p’xoọng apêê lang p’niên nắc học sinh, sinh viên cốh vel chăp kiêng văn hóa aconh a bhướp.

Xang bơr pêê c’moo ặt cóh n’dúp da ding đhị c’riing moọt vel, x’ría Gươl Côn zốt công bơơn chô đơơng ooy trung tâm âng vel, đhị muy zr’lụ bhứah. Đhăm k’tiếc n’nâu, l’lăm a hay, nắc đhị trường âng chr’val, đớc đhị Côn Zốt, bhrợ têng ha cr’noọ học tập âng ca coon đha đhi cóh vel. T’coóh Bhriu Chrốc, c’la âng đhăm k’tiếc đoọng năl, lấh k’zệt c’moo a hay, bêl chủ trương bhrợ têng trường cóh vel, pr’loọng đong t’coóh âi tình nguyện đoọng k’tiếc bhươn bhrợ t’váih đhị cha học ha p’niên. Bơr pêê c’xêê l’lăm, trường n’nâu âi đhấc ooy lơơng tu cơnh đêếc pr’loọng đong nắc cớ t’ơơi đoọng ha vel choh Gươl. Lấh apêê tr’mam ty bơơn đươi dua cớ, bấc tr’mam râu lơơng âng Gươl lấh hư zớch, tu cơnh đêếc đha nuôr vel dh’rứah moọt ooy crâng chơớc lêy n’loong, ha la ch’loọn, c’rêê... đoọng bhrợ bhr’lậ Gươl t’mêê. Muy cha nắc muy bh’rợ, nắc căh âi bịng m’pâng c’xêê, đhr’nong Gươl âng vel Côn Zốt âi c’đhâng đhị muy dal zông, liêm cra, đăn tang bóng chuyền. Ngai công bhui har xang muy cr’chăl pa zum têy ha muy bh’rợ chr’nắp âng vel.

Ảnh: Đ.N

  T’ngay a zi tước, đha nuôr Côn Zốt xoọc tr’vang ra văng cha pợ Gươl, ra văng ha bh’rợ moọt Gươl. Cóh m’pâng tang Gươl bhứah ga mắc, đợ tr’pang têy z’hai t’bách ặt cơnh đêếc bhrợ têngt ting bh’rợ liêm ta níh, tơợ bh’rợ  guy, pác đoọt phiu, pa tước bh’rợ pa dzoóc ha la phiu ooy bh’bhung Gươl. Râu liêm pr’hay, lấh mơ apêê t’coóh ga rứa coh vel, Gươl c’moo đâu bơơn choh bhrợ dzợ vêy chroi c’rơ âng bấc học sinh, sinh viên chô ooy đong dhêy ch’noọng. N’jứah zooi ra pặ đớc ha la phiu, Coor Ngô n’jứah p’loon pa choom ng’cơnh taanh đoọt ha la phiu ting  apêê ga rứa. Ha la phiu xang bêl cloom đoọt ting cr’xíc, nắc bơơn glụ pa dzoóc tước muy c’bhúh âi đương cha pợ cóh bh’bhung Gươl. Anoô Coor Ngô đoọng năl p’xoọng: “ Lêy u buôn n’đhang bêl bhrợ cớ nắc k’đháp. Tu cơnh đêếc, vêy ting apêê ga rứa cóh vel ting bhrợ Gươl nắc vêy bơơn năl chr’năp âng bh’rợ zư đớc văn hóa lang aconh a bhướp.”

T’coóh vel Côn Zốt – Coor Nghiêu đoọng năl, đha nuôr Cơ Tu ta luôn lêy Gươl cơnh nắc muy râu pa căh ha bh’rợ đoàn kết âng vel. Gươl bh’nhăn ga măc liêm bh’nhăn pa cắh ha c’rơ đoàn kết, râu ca van ca bhố lâng bh’rợ ặt ma mông liêm âng đha nuôr coh vel. N’đhơ bh’rợ n’hâu, tơợ họp, déh t’mooi, pa tước đhr’niêng bh’rợ bhuôih cáih ... zêng bơơn bhrợ cốh Gươl. Tu cơnh đêếc Gươl vêy bh’rợ pa bhlâng chr’nắp cơnh lâng pr’ặt tr’mông âng đha nuôr da ding ca coong. T’coóh Nghiêu moon: “L’lăm a hay, tu cắh zấp k’tiếc tu cơnh đêếc Gươl Côn Zốt bơơn choh cốh muy zr’lụ ch’ngai trung tâm âng vel. Cóh zr’lụ da ding ca coong, bấc g’luh họp za zum âng vel, ta luôn dưr váih bele ha dum tu cơnh đêếc bh’rợ p’too moon đha nuôr ting pấh pa bhlâng k’đháp. Tơợ loom âng pr’loọng đong Bhriu Chrốc, nâu câi Gươl âi bơơn chóh bhrợ đhị m’pâng vel, n’jứah  liêm glặp ting đhr’niêng bh’rợ, n’jứah u buôn đoọng ha bh’rợ bhrợ têng họp hành, bhiệc bhan, déh hơnh t’mooi.”

Trưởng vel Côn Zôt- t’coóh Pơloong Nhắc đoọng năl, ting đhr’niêng bh’rợ âng đha nuôr, xang zấp g’luh chóh bhrợ Gươl t’mêê zêng bhrợ lmuy g’luh  hơnh c’rơ g’léh, đoọng xay trúih lâng a bhô dang n’đắh bh’rợ âi bhrợ têng xang bh’rợ ga mắc za zum âng vel. Nắc ting pr’đơợ tr’mông âng vel, nắc bh’rợ hơnh déh c’rơ g’lếh bơơn bhrợ ga mắc ca tứi. T’coóh Pơloong Nhắc moon p’xoọng “ Cóh t’ngay hơnh déh, prang vel zêng k’rong ặt cóh Gươl. T’coóh p’niên, pân jứih pân đil, muy ngai muy têy đh’rứah tr’zooi ha bh’rợ za zum âng vel. Ngai vêy a tứch đơơng a tứch, veye a lắc đoọng a lắc, cắh vêy râu nắc chroi c’rơ, chroi bh’rợ đh’rứah bhui har lâng vel hơnh Gươl t’mêê.”

Gươl xang chóh bhrợ, đha nuôr Côn Zôt xoọc tr’vâng ra văng pa xang bh’rợ đong đoọng ra văng ha t’ngay moọt Gươl âng vel. ĐH’rứah bhui har đhị râu đha hum âng a lắc n’dza, đhị râu đha hum âng lêệ p’riêng âi ta bhrợ l’lăm đoọng đương tước t’ngay đh’rứah bhui har moọt Gươl t’mêê./.

Cả làng dựng Gươl

                                                     A Lăng Ngước/Báo Quảng Nam

Gươl - trái tim làng người Cơ Tu, được dựng nên từ tinh thần đoàn kết, sáng tạo, ghi dấu bao câu chuyện đẹp của đồng bào miền núi. Gươl hiện diện như một minh chứng cho sức mạnh cộng đồng, hội tụ đủ đầy nét văn hóa truyền thống của làng, được gìn giữ từ bao đời.

Gươl ở làng Côn Zốt, xã Chơ Chun, huyện Nam Giang được dựng lên bằng sự đoàn kết của cả cộng đồng trong làng. Cả một quá trình từ công việc tìm kiếm nguyên vật liệu, chọn mặt bằng trung tâm để dựng gươl, cho đến ngày mừng công khánh thành. Nói như già làng Côn Zốt - ông Coor Nghiêu, năm nay gươl được khởi công đúng thời điểm hè nên công sức đóng góp có thêm thế hệ trẻ là học sinh, sinh viên trong làng yêu văn hóa truyền thống cha ông.

Sau vài năm tọa lạc ở phía chân núi trước ngõ làng, cuối cùng gươl Côn Zốt cũng được đưa về ngay trung tâm của làng, trên một không gian rộng thoáng. Mảnh đất này, trước đây là nơi điểm trường của xã, đặt tại Côn Zốt, phục vụ nhu cầu học tập của con em trong làng. Ông Bríu Chrốc, chủ nhân của mảnh đất cho biết, hơn chục năm trước, khi chủ trương xây dựng điểm trường ở làng, gia đình ông đã tình nguyện hiến đất vườn tạo nơi ăn học cho trẻ. Vài tháng trước, điểm trường này đã chuyển ở một vị trí khác nên gia đình tiếp tục đồng ý để làng dựng gươl. Ngoài một vài vật liệu cũ được tái sử dụng, nhiều bộ phận khác của gươl đã hư hỏng nên dân làng cùng vào rừng tìm kiếm từng cây gỗ, lá cọ, sợi mây… để tu sửa hoàn chỉnh gươl mới. Mỗi người một việc, chỉ chưa đầy nửa tháng, ngôi gươl của làng Côn Zốt đã dựng lên ở một vị trí cao ráo, thoáng mát, cạnh sân bóng chuyền. Ai cũng hồ hởi trong niềm vui, sau thời gian chung sức cho một công trình ý nghĩa của làng.

Hôm chúng tôi đến, dân làng Côn Zốt đang tất bật công đoạn lợp mái gươl, chuẩn bị cho lễ khánh thành. Giữa không gian sân gươl rộng lớn, những bàn tay khéo léo cứ thế chau chuốt theo từng công việc cụ thể, từ phân chia vị trí tập kết lá mây, kết lá, cho đến công đoạn đưa lá lên chóp gươl để lợp mái. Điều thú vị, ngoài các chủ hộ trong làng, gươl năm nay được dựng lên còn có sự góp mặt của nhiều học sinh, sinh viên về nhà sau thời gian học tập ở trường. Vừa phụ giúp xếp lá mây vào vị trí bên cạnh, Coor Ngô vừa tranh thủ học cách kết lá mây theo những người lớn tuổi. Lá mây sau khi kết thành từng chùm, sẽ được đưa đến vị trí của một nhóm thợ chờ sẵn trên gươl để lợp mái. Anh Coor Ngô cho biết thêm: “Nhìn đơn giản nhưng khi làm lại rất phức tạp. Bởi thế, có theo người lớn trong làng dựng gươl mới cảm nhận được ý nghĩa của việc giữ gìn văn hóa truyền thống.”

Già làng Côn Zốt - Coor Nghiêu cho hay, đồng bào Cơ Tu luôn xem gươl như một hình mẫu, biểu tượng cho tinh thần gắn kết cộng đồng vùng cao. Gươl càng to đẹp càng chứng tỏ được sức mạnh đoàn kết, sự giàu có và mối quan hệ thuận hòa giữa các cư dân trong làng. Bất kể công việc gì, từ hội họp, đón tiếp khách, cho đến nghi thức cúng bái thần linh… đều được tổ chức tại gươl, vì thế gươl có vai trò rất quan trọng đối với đời sống văn hóa, tinh thần và tâm linh của đồng bào vùng cao. Già Nghiêu bộc bạch: “Trước đây, do thiếu đất nên gươl Côn Zốt được dựng ở một khu vực cách xa điểm trung tâm của làng. Mà ở vùng cao, nhiều cuộc họp chung của làng thường diễn ra vào ban đêm nên việc vận động bà con tham dự rất khó khăn. Từ tấm lòng của hộ Bríu Chrốc, nay gươl đã được dựng ở vị trí trung tâm của làng, vừa phù hợp theo phong tục truyền thống, vừa thuận tiện cho việc tổ chức họp hành, lễ hội, đón tiếp khách quý.”

Trưởng thôn Côn Zốt - ông Pơloong Nhắc cho biết, theo phong tục của đồng bào, sau mỗi lần dựng gươl mới đều phải tổ chức một cuộc mừng công, nhằm báo cáo với thần linh về việc đã hoàn tất công trình trọng đại chung của dân làng. Tùy theo điều kiện kinh tế của làng mà hội mừng công được tổ chức theo quy mô lớn hay nhỏ. Ông Pơloong Nhắc nói thêm: “Trong ngày mừng công, cả làng đều tụ họp tại gươl. Già trẻ, trai gái, mỗi người một tay cùng hỗ trợ công sức cho công việc chung của làng. Ai có gà mang gà, có rượu góp rượu, không có chi thì góp sức, góp công chung vui với cả làng mừng gươl mới.”

Gươl dựng xong, bà con Côn Zốt đang tất bật hoàn tất công việc gia đình để chuẩn bị cho ngày mừng công của làng. Cùng với mùi hương dịu nồng từ những ché rượu cần được ủ sẵn, trên gác bếp, thịt xông khói cũng đang được đồng bào để dành, chờ đến ngày chung vui mừng gươl mới./.