X'ră: PHẠM Ý

Lấh 1 c’xêê đâu, kr’bhâu manứih tơợ zâp đắh lướt chô cóh k’coong ch’ngai tỉnh Quảng Nam tu xâng đhi’muônh ơy đoọm. vêy đhanuôr tơợ tỉnh ch’ngai cơnh Đồng Nai, Bình Định, Phú Yên… zr’lụ dading Quảng Nam dưr váih r’rộ r’răm lâng đhr’năng an nonh cung dưr váih cắh liêm. Phóng sự âng Phạm Ý, CTV t’ruíh phát thanh p’rá Cơtu, ahêê đương xâng:

Tơơm đhi’muônh buôn lêy dal k’dâng 20-30 mét, buôn dưr váih liêm bấc đhị zr’lụ k’tiếc, cóh crâng dading Quảng Nam đhi’muônh dưr váih bấc cóh chr’hoong Phước Sơn, hân đhơ cơnh đêếc pazưm đhị zâp chr’val cóh m’pâng. Lalay lâng bấc râu t’nơơm n’lơơng, đhi’muônh cắh vêy váih p’lêê zâp c’moo nắc tơợ 3-4 c’moo vêy dưr váih 1 hân noo lâng 5-7 hân noo cơnh đêếc nắc vêy 1 chu dưr váih bấc bhlâng. C’moo đâu nắc xoọc dưr váih bấc bhlâng âng đhi’muônh, crâng dading Phước Sơn bơơn pluum ooy đay pr’hoọm bhrông âng pô đhi’muônh.

P’lêê đhi’muônh liêm chr’nắp bhlâng nắc bêl ơy đoọm liêm, tự păr ha’tộ ooy k’tiếc, manứih Bhnoong moon nắc đhi’muônh păr lâng bhiệc bơơn bhrợ tơợ ahay a’hươn âng apêê nắc lướt chơớih. Cr’liêng đhi’muônh xang bêl púah pa’goóh troọm ooy đác nắc dưr chấh, pay lơi n’căr, t’moót đường cắh cậ đác a’mát bhrợ pa’chriết xang nặc cha, nắc đoo pr’âm cha a’yêm cha’ngaách bêl hân noo ch’noọng p’ranưg pứih. Bấc tài liệu dzợ moon đắh pr’đươi âng cr’liêng đhi’muônh cóh y dược, bhrợ mát loom, buôn ệ đhọ… hân đhơ cơnh đêếc, lâng đợ apêê lướt chơớih bơơn đhi’muônh cắh lấh buôn pay cha, zêng âng đơơng pa’câl đoọng ooy a’duôn câl pay đoọng âng đơơng ooy k’tiếc k’ruung lơơng. Đhi’muônh âng đơơng pa’câl ooy k’tiếc k’ruung lơơng bơơn bấc bhlâng zên.

Lướt bhrợ cơnh ađay nắc manứih lướt chơớih đhi’muônh, tơợp ra’diu, acu vêy mặt đh’rứah lâng c’bhúh A Hoàng, 1 đha’đhâm manứih Bhnoong zăng ta’bách đa’đấh, gui đơơng bao, a’vị, bhoóh, tọ đác. lướt mơ 20 phút xe máy nắc azi tước đhị vel Lao Đu, chr’val Phước Xuân, ra’văng moót cóh crâng, 1 ooy k’ha riêng đhị c’lâng lướt moót cóh crâng ắt truíh c’lâng HCM lâng c’lâng 14B, mơ 4h30 phút nắc đhị đâu manứih bịng xiên cơnh ngoọ váih bhiệc bhan. K’âng k’đơơng azi, A Hoàng lêy cha’mêết đhị zr’lụ crâng đăn bhlâng, hân đhơ cơnh đêếc lướt cung bil 2 tiếng vêy tước đhị tơơm đhi’muônh tr’nơợp. cắh vêy 1 t’nơơm, acu dáp lêy tước 7 t’nơơm đhi’muônh đhị bha’nụ đâu, zâp đoo t’nơơm ắt cr’chăl mơ k’zệt mét dưr pô váih bhrông liêm, cóh dứp nắc lêy cr’liêng joọ cung bấc. ngai cung p’loon chơớih pay, hadợ Hoàng lướt vốch đhị zâp t’nơơm đhi’muônh pay a’chị tệch m’bứi đhị tơơm ríah xang nặc tớt chơớh. acu ta’moóh nắc vêy năl nắc đoo bhrợ c’léh đoọng apêê năl t’nơơm đhi’muônh nâu ơy vêy ngai lêy l’lăm. 1 c’bhúh pazêng 6 cha’nặc manứih Bhnoong lướt vốch bơơn lêy, 2, 3 cha’nặc kiêng ặt col bơơn, hân đhơ cơnh đêếc, apêê pân’đil moon oó, apêê đoo lướt l’lăm, ahêê lướt bơơn đhị lơơng cậ. cắh bhr’nêy, cóh crâng k’coong manứih Bhnoong cung vêy đợ bh’rợ lalay âng đay.

Lấh 1 tuần lướt cóh crâng k’coong, zâp t’ngay coon căn amoó Hồ Thị Nhiên ắt cóh vel 1 chr’val Phước Mỹ bơơn chơớih lấh k’zệt ký đhi’muônh păr, lâng zên pa’câl 250 r’bhâu đồng 1 ký, t’ngay pabhrợ âng anhi coon căn bơơn lấh 2 ực đồng. cắh ơy xay moon bêl pr’đoọng, cung bơơn tước 3, 4 ực đồng. amoó Nhiên moon:

C’moo đâu đhi’muônh pa’câl bấc zên, acu đoọng k’coon ting lướt bơơn. Đông đha’rứt đha’rắh, chấc t’bơơn pa’xoọng m’bứi zên đoọng bơơn t’mung, câl xa’nập xập, bha ar pa’tơ đoọng ha pêê a’châu.

K’noọ lêy, cóh pr’loọng đông vêy 3 cha’nặc pabhrợ, zâp t’ngay bơơn chơớih 30 ký, hadang pa’câl dal zên nắc cung bơơn lấh 5 ực đồng, hân noo đhi’muônh bơơn bhrợ ka c’xêê, pr’loọng đông bơơn m’bứi bhlâng cung k’noọ k’ha riêng ực đồng.

Đợ t’ngay nâu, zâp cóh vel đông cóh chr’hoong k’coong ch’ngai Phước Sơn cắh dzợ lấh bấc manứih, cóh zâp vel đông zêng lêy đợ apêê t’coóh p’niên hơơn ặ. Xoọc cr’noọ hân noo đhi’muônh nâu zúp đoọng pr’ắt tr’mung liêm choom lấh, bấc pr’loọng đông manứih Bhnoong zay ta’bách, liêm ta’níh…cóh ch’ngai nắc xâng đợ xa’nưl âng cưa, xang nặc xâng n’loong đăm. A Hoàng g’roóh moon, nắc cớ 1 t’nơơm đhi’muônh ta col, xang nặc nắc xay moon bấc cơnh. Đhị c’nắt xa’nay âng apêê moon đh’rứah, acu bơơn năl đợ apêê col tệch tơơm đhi’muônh bấc nặc apêê đắh lơơng tước, manứih Bhnoong cắh vêy chấc bhrợ cơnh đêếc… t’coóh Hồ Văn Rim, t’coóh vel cóh vel 3, chr’val Phước Năng moon: tơợ ahay a’hươn, manứih Bhnoong ặt đương đợ mơ đhi’muônh đoọm jroọ nắc vêy chơớih đơơng chô, cắh ngai chấc k’noọ tước bhiệc col pa’đăm n’loong đoọng bơơn bhrợ. T’coóh Rim k’rang moon:

Zâp bêl cung họp xay moon, lưm lêy ngai moót ooy crâng nắc moon p’too oó col tệch dhdi’muônh, lêy chơớih thôi. Cắh váih đhi’muônh ha y chroo k’coon cha’châu hêê cắh mặ ặt mamung, bhrợ a’rong, a’bhoo cung cắh bơơn ha mơ. Hân đhơ đenh đenh vêy váih 1 chu nắc moót hân noo đhi’muônh k’coon cha’châu bơơn abác zên. Đhanuôr chấc ta’moóh pa’rạch cớ acu cơnh đâu: zư âng đay cung choom, 1 vel vêy 2, 3 máy a’năm, hân đhơ cơnh đêếc, đắh lơơng choom zư cắh. lêy apêê tệch col đhi’muônh azi cung pứih loom.

Hadang đhi’muônh doọ vêy pr’hoọm bhrông, cắh vêy âng đơơng bấc râu liêm choom cơnh đêếc nắc doọ vêy dưr váih cắh liêm choom cơnh đêếc. azi âng đơơng cr’noọ bh’rợ nâu prá xay lâng t’coóh Trần Lanh-hạt trưởng hạt kiểm lâm chr’hoong, nắc t’coóh đoọng năl:

Ooy cr’chăl hanua, bhiệc zêl cha’groong lâng bhiệc lướt lêy cha’mêết liêm bấc, tu cơnh đêếc, cung bơơn zêl t’mứt lơi bấc c’bhúh manứih, lấh mơ nắc apêê đắh lơơng lướt moót, cắh zư lêy đhi’muônh cơnh đhuôr cóh vel đông. Ooy cr’chăl zêl t’mứt, ngành chức năng lâng zâp chr’val, thị trấn vêy bấc đhị zêl cha’groong di động lâng truy quét cóh vel đông.

T’nơơm đhi’muônh nắc 1 pr’đươi chr’nắp đợc lơi. Cr’chăl đhị bấc bh’rợ t’bhlâng, chr’hoọng Phước Sơn dzợ lêy cha’mêết c’lâng bh’rợ bhrợ padưr m’ma lâng xay moon đoọng đhanuôr chóh đhi’muônh zư lêy tơơm chr’nóh chr’nắp nâu.

Xang 1 t’ngay lướt chơớih đhi’muônh, lâng cu cắh vêy nặc 1 bh’nơơn bhrợ têng, chr’nắp lấh mơ nắc bơơn năl râu chr’nắp liêm âng crâng, bhiệc bhrợ zr’nưm liêm âng zâp ngai đhanuôr Bhnoong. Vêy đhị, t’nơơm cao su bơơn ta moon cơnh vàng bhoọc, hadợ lâng manứih Bhnoong cóh Phước Sơn, t’nơơm đhi’muônh cắh 1 chr’nắp đắh kinh tế nắc dzợ pazưm lâng pr’ắt tr’mung văn hoá, tinh thần âng apêê. Crâng a’bhưi t’váih k’zệt r’bhâu hécta, bh’rợ k’đhơợng zư cắh vêy buôn, tu cr’liêng đhi’muônh vêy bấc chr’nắp đắh pr’ắt tr’mung nắc zư crâng, lấh mơ nắc zư crâng đhi’muônh liêm chr’nắp lấh mơ.