Aguah ưm, mbah yang dôk tlăm dhul êa mguôm hŏng ênai angĭn thut. Mmông anăn mâo dŭm mta mñâo mnañ jăk mơ̆ng čư̆ dliê… Anăn jing mnâo quế. Anei tuôm jing sa mta ana pla mjing tuôm arăng wơr, kyua pla sui thŭn kơ mâo hrui wĭt, leh anăn amâo mâo ênoh. Đinh Ram (mnuih Bahnar) ti alŭ 1, lŏ wĭt hdơr:

“Êlâo dih, mnuih ƀuôn sang tinei knap êdi, kyuanăn amâo lŏ mâo pô mă bruă anăn ôh, kăn lŏ koh mă lei, lui sơnăn truh kơ mduôn, kăn lŏ čiăng pla lei, kyua quế mơ̆ng 15 – 20 thŭn kơ dưi mă tôk, ya dŏ mă bi mbŏ hlăm anăn? lu hĭn arăng srăng pla hbei ƀlang 2 thŭn hrui wĭt sa blư̆.

Msĕ hŏng ana quế arăng wơr hĕ leh ti čư̆ dliê. Ƀiădah, mâo sa hruê, mnâo quế dưi bi râo hŏng sa čô nai êa drao mda asei, anăn jing amai Võ Minh Mơ, k’kiêng thŭn 1991. Ñu mbĭt hŏng ung jing Đinh Lê Tuấn Anh, mnuih H’rê, mkŏ mjing êpul hgŭm bruă ana êa drao leh anăn bruă knuă An Lão ti alŭ 1, ƀuôn hgŭm An Toàn.

“Êjai kâo mrâo hriê tinei, kâo amâo mĭn ôh jing anôk amâo mâo dăng kông, pui kmlă lăn mâo, mnuih ƀuôn sang ăt mdơ̆ng êa hlăm brŏng. Amâo mâo sang tlô, knŏng nao čuă dliê. Kâo mĭn gưl ênuk 5.0 ƀiădah mnuih ƀuôn sang ăt dôk hdĭp sơnei hbil lŏ đĭ kyar. Pô jing anak mơ̆ng čư̆ dliê anei ƀiădah amâo mâo bi mdrŏng ti lăn dliê anei si thâo jing. Sơnăn dua čô ung mô̆ hmei hriê tinei, kñăm kơ krĭng pla quế čiăng bi kluôm klei mĭn.

Lui hĕ bruă mă hơĭt, ayŏng Tuấn Anh mbĭt hŏng mô̆ dưi krŭ wĭt bruă pla quế mơ̆ng aduôn aê. Dŭm hruê tal êlâo mâo lu klei dleh dlan, klei amâo mâo tŭ jing ƀiădah diñu ăt gĭt nanao. Amai Võ Minh Mơ brei thâo:

“Êjai hmei mrâo čô̆ kơ bruă amâo mâo thơ̆ng kơ klei mnia mblei, knŏng ƀuh hơưi kyua wơr hĕ. Čiăng krŭ wĭt bruă anei pô lŏ wĭt hriăm mơ̆ng phŭn. Mphŭn kčưm hmei ngă ti alŭ 3, ƀiădah amâo mâo tŭ dưn kyua adiê ap msah. Hmei ba ti krĭng dăp čiăng bhu krô, ăt bi liê ênoh lu. Sơnăn hmei mĭn si srăng ngă čiăng bi hrŏ ênoh bi liê, hmei bi klă ba jih kơnei čiăng bi hơĭt klei mkra mjing. Pô srăng yua mnuih mă bruă jing mnuih Bahnar tinei čiăng mkŏ mjing hdră duh ƀơ̆ng kơ mnuih ƀuôn sang pô.”

Mâo mmông amâo mâo mnơ̆ng hlăm kngan, ƀiădah hlâo ung mô̆ mda ăt mâo klei gĭr, lŏ dơ̆ng nao hlăm dliê. Kyuadah tơdah lui hĕ, jing pô lui ana quế jing ana dliê. Mơ̆ng mâo êpul hgŭm bruă, mnuih ƀuôn sang dlăng kơ ana quế hŏng klei mdê. Đinh Thị Nữ ti alŭ 2, yăl dliê:

“Êlâo dih 1kg quế mâo mă 2 êbâo, leh anăn amâo lŏ mâo pô blei ôh. Ară anei quế mâo ênoh leh, arăng ăt pioh, arăng pla lu hĭn. Êlâo dih klŭng prŏng lu, sa phŭn kbŏng 2 êbâo, ară anei jăk hĭn leh, êlâo dih pô amâo thâo mkra, knŏng thâo alôk đuč, ară anei pô thâo yua jih, wăt hla čiăng mă jih mơh.”

Mơ̆ng lui hĕ ana quế, ară anei wăt hla, wăt tôk jing mnơ̆ng yuiôm. Klei đăo knang lŏ wĭt, mnâo quế dôk lar kbưi. Klei bi mlih anei ăt mâo bruă sang čư̆ êa alŭ wăl čih yap. Nguyễn Văn Vân, k’iăngk hua bruă sang čư̆ êa ƀuôn hgŭm An Toàn brei thâo:

“Ară anei ênhă quế mơ̆ng An Toàn hlăm brô 40ha. Mông kčưm anôk ba čhĭ amâo mâo hơĭt, leh mâo êpul hgŭm bruă mơ̆ng An Lão hriê tinei đru kơ mnuih ƀuôn sang hrui blei, đa đa mnơ̆ng dhơ̆ng dưi tŭ yap OCOP, alŭ wăl ăt hơ̆k mơak. Hlăm wưng kơ anăp ăt srăng lŏ hrăm mbĭt hŏng êpul hgŭm bruă čiăng mtô kơ diñu hrui blei, mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng ba čhĭ kơ anôk mnia mblei prŏng. Hlăm hdră mtrŭn Klei kƀĭn kluôm alŭ wăl ăt bi êdah pŏk mlar ênhă pla ana quế hlăm brô 50 – 70ha.”

Amâo djŏ knŏng tôk ana quế, mơ̆ng dliê êlam, ung mô̆ amai Mơ mkra mjing mâo 4 mta mnơ̆ng: mnơ̆ng bi ƀăt quế, quế thanh, nụ quế An Toàn leh anăn pui dian hmôk quế. Dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng anei mâo hlăm anôk rang mdah OCOP leh anăn mprăp ba čhĭ kơ anôk mnia mblei prŏng. Ung mô̆ amai Mơ pia dŭm mta mnơ̆ng anei jing B’rê.

“B’rê jing boh hră bi mguôp mơ̆ng Bahnar leh anăn H’Rê msĕ si sa êpul êya ayŏng adei Bahnar – Hrê jing sa gŏ sang hdĭp ti krĭng lăn anei. Mâo boh tŭ dưn hŏng kâo kyuanăn ka djă mbĭt hŏng anăn kâo. Nao djăp anôk ăt bâo kơ kâo jing Mơ B’Rê hŏng klei hmăng hmưi jing kâo ba mnâo quế mơ̆ng ƀuôn sang pô nao kbưi.”

B’rê – amâo djŏ knŏng jing anăn knăl, ƀiădah lŏ jing klei kat asei krơ̆ng kơ dloê, krơ̆ng kơ klei khăp ayŏng adei mơ̆ng čư̆ dliê An Toàn. Ơ ƀĭng dôk hmư̆! Mơ̆ng klei gĭr bi râo mnâo quế mơ̆ng hlâo ung mô̆ mda, mơ̆ng êa hŏ hang luh ti krah čư̆ dliê, mnâo quế mbah yang ară anei dưi kgŭ, ba wĭt klei đăo knang leh anăn ai hdĭp mrâo kơ ƀuôn sang.