Hlue si Bùi Quang Sáu, klam bruă hdră mnêč ti krĭng pla mjing mơ̆ng knơ̆ng bruă Sweet Potatoes, mdê hŏng gưl tal êlâo mkă hŏng hdră pla mjing hbei tao mơ̆ng đưm jing knơ̆ng bruă mkra lăn hŏng hdră doh; leh anăn yua ana mjeh mâo phŭn agha jăk, msir mgaih mnơ̆ng tŭ jăk hlue si grăp wưng đĭ kyar mơ̆ng đang pla mjing. Êngao kơ buôn hbei ka hrui mă, hla mtah amâo mâo sa anôk hluăt ƀơ̆ng ôh, Bùi Quang Sáu brei thâo, hŏng hdră mkra mjing, hlăm 2 thŭn knơ̆ng bruă pla 3 yan hbei tao, yan êdei mâo mboh lu hĭn yan êlâo.

“Hmei ksiêm duah bruă mnơ̆ng tŭ jăk lăn ppla mjing, mbĭt hŏng mdjiê jih jang mta mnơ̆ng ngă hlăm lăn čiăng ngă bruă pla mjing. Leh hdră msir mgaih lăn hlăm wang 2 mlan. Bi mklă lăn anăn djăp leh mnơ̆ng tŭ jăk, mta mnơ̆ng ruă amâo lŏ mâo ôh snăn hmei srăng ba pla. Êngao kơ mjeh jăk, klei msir mgaih lăn jing yuôm bhăn snăk  snăn kơh mâo hnơ̆ng lu leh anăn jăk msĕ si ară anei”.

Mai Duy Khương, Khua mđĭ kyar anôk ba čhĭ mơ̆ng Knơ̆ng bruă Sweet Potatoes bi mklă: Ară anei hbei tao ti dŭm čar Lăñ Dap Kngư knŏng mâo hbei mtah leh hrui mă mơ̆ng 15-20 hruê. Ƀiădah hbei tao knơ̆ng bruă dưi lui snăn hlăm wang 3 mlan. Klei anei găl ênưih kơ bruă ba čhĭ kơ ala tač êngao hlăm êlan êa ksĭ truh ti dŭm ala čar krĭng Ơ Rôp, Saudi Arabia.

“Hmei siñê hŏng Knơ̆ng bruă Toyota mơ̆ng Japon. Hmei bi siñê klei kuôl kă mkăp hlue si hdră hnơ̆ng leh anăn hŏng sa ênoh mâo leh. Jih jang klei kuôl kă ba čhĭ: hnơ̆ng, ênoh dưi bi mmlă êlâo kơ 12 mlan ba pla mjeh. Ară anei hbei hmei dôk pla mjing hbei tao Japon, mjeh jih Beniazuma. Djăp hnơ̆ng čuăn ba čhĭ ti Ơ Rôp hlue êlan êa ksĭ. Anôk ba čhĭ hmei hơĭt kjăp snăk”.

 Đào Y Dương, Khua mđĭ kyar hdră bruă mơ̆ng Knơ̆ng bruă Sweet Potatoes lač: klei luč liê ară anei mơ̆ng lu phung pla hbei tao ti Lăn Dap Kngư ăt msĕ mơh lu alŭ wăl mkăn kluôm ala jing kyua ktrŏ kơ hdră mkra mjing amâo sa anôk, ka ba yua hdră mkra lăn djŏ hdră kčah, mbĭt anăn mjhua đei êa drao krih kơ ana pla mjing ngă kơ dŭm mra mnơ̆ng tŭ dưn kơ hbei tao djiê hĕ. Klei anei ngă kơ hnơ̆ng boh mnga leh anăn knơ̆ng jăk ƀiă, amâo dưi ngă djŏ ôh klei čiăng ƀrư̆ hruê ƀrư̆ lu mơ̆ng anôk ba čhĭ kơ ala tač êngao, bi phung blei hlăm ala čar ăt huĭ mơh kơ hnơ̆ng êa drao krih kơ ana pla mjing. Mơ̆ng klei tŭ jing pô kơ hnơ̆ng boh mnga, hnơ̆ng jăk mnơ̆ng dhơ̆ng, Knơ̆ng bruă Sweet Potatoes dôk duah ƀĭng hgŭm čiăng pŏk mlar ênhă truh 500ha hlăm thŭn 2024 anei leh anăn srăng đĭ truh dŭm êbâo ha kơh djăp klei čiăng mơ̆ng phung tuê hlăm dŭm thŭn kơ anăp.

Đào Y Dương brei thâo, lăn pla leh anăn yan adiê ti Dak Lak djŏ guôp hŏng mjeh hbei tao Beniazuma Japon, dưi mâo hnơ̆ng 90 ton/ha. Klei gun kpăk mơ̆ng Knơ̆ng bruă ară anei jing mâo anôk pla mjing prŏng sa anôk čiăng dưi yua kdrăp masin hlăm bruă mkra mjing.

“Hlăm hdră mkra mjing leh anăn tui duah anôk ba čhĭ snăn hmei hơĭt kjăp snăk. Mkra mjing ăt tŭ jing leh. Čang hmăng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl mjing klei găl kơ hmei mâo ênhă lăn hơĭt kjăp mơ̆ng 400 - 500ha čiăng hơĭt bruă mkra mjing”.

Leh anei, Cao Hữu Kiệt, khua kiă kriê hdră mnêč leh anăn hnơ̆ng tŭ jăk Knơ̆ng bruă duh mkra mnia mblei Sweet Potatoes srăng kah mbha klei hriăm dŭm hdră êlan pla mjing hbei tao Japon ba wĭt boh tŭ dưn.

-Êlâo hĭn mâo klei čiăng êmuh ih, ti knơ̆ng bruă Sweet Potatoes si hdră ruah mjeh mâo klei mdê mơ̆, akâo kơ ih mblang brei?

- Cao Hữu Kiệt: Ơ ƀĭng ngă lŏ hma, pla hbei tao jing sa mta bruă amâo lŏ bi kngăr ôh hŏng mnuih ƀuôn sang drei ti Daklak anei. Kơ kdrêč knơ̆ng bruă hmei mâo 5 knhuang čiăng kơ hbei tao mboh. Tal êlâo, jing kơ mjeh brei bi ruah mta mjeh jăk. Mjeh hmei dôk pla anei jing mjeh ba mơ̆ng Japon 100%. Êlâo kơ bi lar mta mjeh anei mâo sa ênoh lu ti Việt Nam snăn êlâo hĭn mkhư̆ hĕ jih mta mnơ̆ng ngă mơ̆ng mjeh hbei. Bi tơdah hdră bi lar mjeh hŏng bruă cấy mô snăn luič mơ̆ng 6 – 8 mlan, snăn kơh srăng mâo hruĕ hbei jăk tal êlâo. Leh mơ̆ng anôk cấy mô ti Sài Gòn ba wĭt truh kơ ƀuôn hgŭm Tân Hoà, ƀuôn prŏng Buôn Ma Thuột, čar Daklak ba truh kơ bưn pla mjing, lehanăn mâo dưm ti anôk mkhư̆ mta jhat mơ̆ng 5 – 6 hrue lŏ bi ksiêm dlăng hnơ̆ng đĭ jing hruĕ hbei. leh kơ anăn răng kriê klei đĭ jing bi hơĭt čiăng bi mâo hbei jăk siam. Mjeh jăk năng khăt hruĕ mơ̆ng C0 truh C3 amâodah C4 ana amâo mâo tŭl khua hruĕ ôh, jing mjeh jăk

-Si hdră bi mkra lăn êlâo kơ pla hbei tao Japon, akâo kơ ih kčĕ brei klei anei?

-Cao Hữu Kiệt: Bruă mkra lehanăn bi mdoh lăn jing bruă yuôm bhăn snăk. Tinei knơ̆ng bruă hmei ba yua vi sinh čiăng bi êbhuič mjing lăn blei ba mơ̆ng Japon mơh. Klei yuôm bhăn hĭng hŏng hbei tao hdơr lăn brei bi êbhuič, lăn kđeh kpal, snăn kơh hruĕ hbei tao đĭ jing jăk. Mơ̆ng knơ̆ng bruă pô bi mâo boh êlan lăn kđeh jing 50 cm amâodah êgao kơ anăn ƀiă. Leh mơ̆ng anăn, kai čaih bi siam mđĭ mbuôn hbei mâo 30 – 35 cm. leh 2 – 3 blư̆ čaih, mmông anăn vi sinh pioh bi êbhuič lăn blei ba mơ̆ng Japon bi lŭk hŏng lăn anăn, čiăng kơ bi mbrŭ lăn, lehanăn mjing mta tŭ jăk kơ lăn dưi hrip mă kơ knơ̆ng pla hlue hdră ion mgi dih mnơ̆ng drei pla hrip mă đĭ jing jăk.

-Mâo mơ̆ klei mdê plah wah hruĕ mjeh pla hlăm grăp ha plah wah anôk diih duh mkra hŏng mnuih ƀuôn sang pla tui si hbei đưm ti Daklak ară anei? 

-Cao Hữu Kiệt: Hdră dlăng kriê wiê ênăk jing yuôm bhăn snăk. Ară anei hnơ̆ng ênoh pla hlăm sa hec-ta ti Daklak jing giăm 80 êbâo aruăt hruĕ hbei, ƀiădah ti knơ̆ng bruă knŏng pla mă gŭ dlông 30 aruăt hruĕ hbei, srăng man kơ klei hbei đĭ jing, lehanăn knŏng ktuh êyuh kơ klei mboh đuič. Hlăm klei dôk dlăng kriê, kơ mnơ̆ng tŭ jăk sitôhmô jing hbâo pruê, lehanăn kơ dŭm mta jing vi sinh čiăng kơ hbei đĭ jing. Snăn drei bi mâo hdră krih êa bi rôč thư̆ ƀrư̆ ƀrư̆. Hlăm knơ̆ng bruă anei ba yua êa kbăng, lehanăn êa ênao. Ƀiădah bi mâo dua anôk tal êlâo brŏng mgơ̆ng êa kar bi mdoh êa, leh kơ anăn kơh pom krih hŏng kdrăp mkiêt mkriêm kơ bưn hbei.

-Akâo kơ ih đru kčĕ brei hdră ba yua lehanăn prue hbao bi djŏ hŏng hbei tao?

-Cao Hữu Kiệt: Hbâo ară anei lu jing blei ba mơ̆ng ala tač êngao, msĕ hŏng knơ̆ng bruă anei lu jing yua hbâo Yara lehanăn đa đa hbâo blei mơ̆ng ala čar Alemăng, amâodah mơ̆ng dŭm ala čar mkăn. Boh nik klei mdê ti anei anăn jing mđing tal êlâo hĭn jing klei kơ mjeh, lehanăn mkra bi êbhuič lăn ba yua vi sinh čiăng mâo klei bi mlih jăk jih jang mta tŭ dưn mơ̆ng hbâo pioh rông hbei, snăn mkă hŏng bbâo brŭ jing êmưh hĭn. Bi mjeh mnuih ƀuôn sang drei dôk pla jing kreh ba yua hbâo ăngre, hbei hrip pral, bi hbâo brŭ lĕ hrip mă ƀrư̆ ƀrư̆ êmưt. Kyua anăn ba yua vi sinh bi mlih mơ̆ng anôk hbâo brŭ đuĕ nao kơ hnơ̆ng ion hbei hrip mă pral. Mơ̆ng anăn hbâo brŭ srăng mâo truh 50% hnơ̆ng tŭ jăk hbei mâo hrip pioh kơ klei đĭ jing.

-Čiăng lŏ êmuh ih klei anei, si bruă ngă hlăm klei kuai mă hbei tao?

 - Cao Hữu Kiệt: Ară anei hlăm knơ̆ng bruă Sweet Potatoes (SP) lu jing hbei pioh ba čhĭ kơ ala čar japon, kyuanăn hlăm klei kuai mă hbei ba yua kdrăp masin ênuk mrâo sơăi. Jing mdê hŏng klei drei mưng kuai hŏng kngan msĕ si yăng đar, ênưh ngă kơ hbei êka klôk, amâo mâo hrông siam ôh. Boh hbei lu jing boh prŏng, mtrŭt êlan hlăm gŭ truh 40 cm, kyuanăn hŏng masin kuai hbei drŭ hlăm gŭ lăn đưl kơ dlông, snăn jih jang boh hbei adôk hrông siam, amâo mâo êka, amâo mâo joh  mčah ôh. Kyuanăn tơdah drei kuai hŏng wang msĕ si hđăp amâo srăng hrông siam ôh boh hbei msĕ si yua hŏng masin.

-Lač jăk kơ ih lu Cao Hữu Kiệt.