Hŏng êbeh 20 thŭn mkra mjing kphê, ƀiădah Trần Văn Diên, să Hòa Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak lak ka tuôm ƀuh ôh pô brei lŏ dơ̆ng ksiêm hriăm, mbŏ klei thâo, nao hlăm adŭ hriăm mjuăt kơ klei pla mjing, kriê dlăng ana kphê msĕ si ară anei. Sa kdrêč kyua đang pla mjing sui thŭn brei rŭ lŏ pla mrâo, mjeh mrâo čiăng hdră mnêč mrâo, ƀiădah dleh dlan hĭn jing dŭm thŭn hŏng anei yan adiê amâo găl jăk amâo dưi ba yua hdră hđăp ôh čiăng kriê dlăng đang pla mjing. Trần Văn Diên brei thâo: “Ară anei yan diê dleh ktuê dlăng mâo lu klei hmăi hlăm bruă kriê dlăng bi mlih nanao. Ară anei adiê hjan hbâo prue ăt ka dưi pruê ôh kyua hjan amâo msĕ êlâo ôh. Boh nik dŭm ana pla mjing mrâo ară anei pla 1 hruê kăm snăn tuh êa msĕ ana kphê amâo dưi hriê kơ prŏng ôh”

Ăt rŭng răng msĕ mơh, Bùi Duy Tân, să Đắk Hà, kdriêk Ngọc Hồi, čar Kon Tum brei thâo, dua thŭn êgao, ênoh kphê đĭ ngă kơ phung pla mjing kphê msĕ si ñu mơak snăk, ƀiădah klei mơak amâo kluôm ênŭm ôh tơdah hmăi mơ̆ng klei bi mlih yan adiê ƀrư̆ klă hĭn, yan adiê bi mlih, adiê mđiă, adiê hjan amâo djŏ yan hmăi kơ boh kroh. Wăt tơdah dưi kriê dlăng jăk ƀiădah hnơ̆ng boh kphê amâo lu. Bruă duh mkra gŏ sang ăt kăn đĭ mơ̆. “Kơ yan adiê djŏ snăn hmăi prŏng snăk kơ mnuih ƀuôn sang hmei, kyia hlăk êlâo adiê hjan adiê mđiă klă mngač, êdei anei mâo klei bi mlih. Yan adiê snăn hmăi lu snăk kơ ana pla mjing leh anăn hĭn mơh ngă bruă bruă lŏ hma lu jing hbâo pruê đĭ lu anăn hmăi kơ prăk hrui wĭt mơ̆ng phung ngă lŏ hma hmei.”

Mơ̆ng dŭm klei dleh dlan mơ̆ng phung ngă lŏ hma Lăn Dap Kngư hlăm bruă pla mjing kphê ară anei, Anôk bruă kreh knhâo hdră mnêč bruă lŏ hma Lăn Dap Kngư, Anôk bruă mtrŭt mjhar lŏ hma ala čar leh anăn Knơ̆ng bruă hbâo pruê Bình Điền bi hgŭm hlue ngă Hdră “Pla mjing kphê thâo mĭn mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê krĭng Lăn Dap Kngư” wưng 2023-2025 kñăm đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma ti Lăn Dap Kngư mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê, mkŏ mjing krĭng pla kphê kjăp. Hgŭm hlăm hdră, phung knuă druh mtrŭt mjhar lŏ hma dưi hriăm mjuăt hdră hrui mă ênoh mrô hlăm 500 gŏ êsei pla mjing kphê ti 5 čar Lăn Dap Kngư. Phung kreh knhâo ksiêm dlăng leh anăn mblang 200 ha lăn ti dŭm anôk pla mjing kphê hlăm dŭm đang pla hjăn, pla pluă (durian, tiu), hlăm dŭm đang pla mjing sui thŭn, đang hrui pĕ boh… čiăng thâo kơ mnơ̆ng dhơ̆ng hdĭp ăt msĕ mơh ksiêm dlăng klei hmăi mơ̆ng klei bi mlih yan adiê truh kơ hdră pla mjing kphê ară anei leh anăn đăo knăl kơ 3 thŭn kơ anăp. Trần Vinh, Anôk bruă lŏ hma Lăn Dap Kngư lač: “Hlăm wưng kơ anăp drei gĭr ngă dŭm gru hmô pla mjing kphê thâo mĭn hlue hdră mrâo anei snăn mnuih ƀuôn sang ti Lăn Dap Kngư srăng tŭ mă dŭm hdră mrâo, kdrăp mrâo kâo mĭn hnơ̆ng jăk, boh tŭ dưn srăng lu hĭn mkă hŏng wưng thŭn 2017-2022”.

Hŏng hdră kñăm mđing mđĭ klei thâo leh anăn hdră mnêč hlăm bruă pla mjing mâo bruăb klam msĕ si hlue ngă hdră rŭ lŏ pla mrâo, mkhư̆ ba yua êa mur, êa drao bruă lŏ hma djŏ guôp, lu jơr ana pla mjing kơ mnuih ƀuôn sang… mjing krĭng kphê thâo mĭn, bi hrŏ ênoh bi liê mkra mjing, bi lu jơr prăk hrui wĭt kơ mnuih ƀuôn sang jing klei gĭr phung bi hgŭm knŭk kna - êngao knŭk kna kñăm đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma ti Lăn Dap Kngư mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê, mkŏ mjing krĭng pla mjing kphê kjăp. Lê Quốc Thanh,  Khua anôk bruă mtrŭt mjhar lŏ hma ala čar brei thâo: “ Hmei dôk mkŏ mjing hlue si hdră tă mơ̆ng phŭn bruă lŏ hma jing mkŏ mjing krĭng phŭn kphê leh anăn ba hlăm hdră pla mjing thâo mĭn hlăm bruă ngă mơ̆ng dŭm êpul êya hmei dôk mkŏ mjing ti dŭm alŭ wăl jing anôk ba yua dŭm hdră mrâo mrang hdră mnêč, kah mbha dŭn bruă ngă hŏng phung pla mjing, mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing dŭm gru hmô ba yua mrâo mrang hlăm hdră pla mjing.”

Čiăng mđĭ kyar bruă kphê kjăp, amâo dưi kƀah ôh hdră mkra mjing kphê thâo mĭn mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê. Kyua anăn, êngao kơ bruă mâo klei thâo mkra mjing kphê, phung ngă lŏ hma Lăn Dap Kngư leh anăn kluôm ala čiăng snăk 1 hdră msir mđing kơ hdră pla mjing thâo mĭn čiăng bi hrŏ ênoh bi liê leh anăn mđĭ prăk hrui wĭt kơ phung pla kphê./.

Msĕ klei hmăi lač leh, kphê – mnơ̆ng pla phŭn ti Lăn dap kngư lehanăn mnuih pla kphê tinei ăt mâo leh klei thâo hlăm hdră pla mjing kphê. Khă snăn, ti anăp klei dleh dưi ksiêm dlăng mơ̆ng yan adiê dôk čiăng mnuih pla kphê mâo klei thâo hĭn, ba yua hdră mrâo hĭn kñăm mđĭ boh tŭ yuôm kphê hlăm klei yan adiê dôk mâo lu klei bi mlih ară anei. Snăn, si hdră mrâo hĭn? Si jing hdră pla mjing ênuk mrâo? Ti gŭ anei, mâo klei bi blŭ hrăm hŏng Nai prĭn Trương Hồng, pô thơ̆ng kơ bruă lŏ hma kơ klei anei:

-Kâo kơ ih brei thâo, hluê si ih si ngă klei lông dlăng mơ̆ng klei mlih yan adiê ngă truh hlăm bruă pla mjing kphê ară anei?

Bi hŏng bruă pla mjing kphê ti krĭng Lăn Dăp Kngư leh anăn hlăm kluôm lăn čar, dôk leh anăn srăng lŏ dơ̆ng tuôm hŏng dŭm klei dleh dlan msĕ sơnei: tal sa jiong klei mlih yan adiê, anei jing mta drei amâo mâo čiăng, dleh dưi ksiêm dlăng. Klei mlih yan adiê ngă mđĭ hnơ̆ng uh hlăm êwa, mơ̆ng anăn bi kƀah êa kơ klei căt đĭ mơ̆ng ana kphê mâo klei mlih, klei mlih anăn amâo mâo găl kơ bruă pla mjing, mơ̆ng anăn mđĭ ênoh duh bi liê, hnơ̆ng tŭ jăk kphê ăt mâo klei hmăi. Tal 2, klei hmăi mơ̆ng klei mlih yan adiê srăng mđĭ klei mnơ̆ng ngă kơ ana kphê. Sitôhmô eh kan leh anăn dŭm thŭn giăm anei, yui leh anăn kêč ăt ngă truh klei hmăi, hmăi mơ̆ng klei mlih yan adiê.

-Hlăm wưng êgao drei hmư̆ leh lu hdră pla mjing kphê thâo mĭn bi mdrơ̆ng hŏng klei mlih yan adiê. Sơnăn si drei săng kơ bruă pla mjing kphê thâo mĭn bi mdrơ̆ng hŏng klei mlih yan adiê?

Drei thâo săng si ngă pla mjing kphê thâo mĭn, drei săng hŏng klei ênưih đuč. Đăm mĭn ôh pla mjing kphê thâo mĭn jing srăng ba yua kdrăp 4.0, ba yua êdeh êdâo, kdrăp yua 100%, klei anăn amâo mâo dưi ôh. Drei knŏng dưi ngă grăp kdrêč đuč. Pla mjing thâo mĭn tinei jing drei srăng ngă jih jang hŏng hdră mnêč mrâo mrang dưi dưn yua ƀiădah ka hrăm mbĭt, ka mâo kluôm leh anăn dưn yua đa đa mnơ̆ng dhơ̆ng mrâo. Boh nik jing hbâo pruê mrâo. Sitôhmô hbâo pruê mâo hnơ̆ng vi lượng thâo mĭn hlăm bruă pla mjing kphê čiăng đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma mđĭ boh tŭ dưn mkra mjing, mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk mnơ̆ng dhơ̆ng, mđĭ ênoh ba čhĭ kphê mbĭt anăn bi mdrơ̆ng hŏng klei mlih yan adiê ară anei.

            - Dưi mơ̆ ih kah mbha kơ đa đa hdră tă đru pla mjing kphê thâo mĭn bi mdrơ̆ng hŏng klei mlih yan adiê ară anei?

Mâo dŭm boh klei dưn yua hlăm bruă pla mjing kphê kjăp ară anei sitôhmô msĕ si mjeh. Ară anei mjeh jăk leh mkă hŏng mjeh hđăp mơ̆ng 30 – 50%, boh nik mjeh anei dưi bi kdơ̆ng hŏng yan adiê amâo mâo jăk, bi mdrơ̆ng hŏng klei mnơ̆ng ngă. Ƀiădah, êlâo dih ƀĭng ngă lŏ hma drei pla mjeh kphê mrâo, boh nik jing kphê grep drei amâo mâo hluê mjeh ôh. Anei jing boh klei hmăi hlăm bruă kriê dlăng pla mjing ăt msĕ hŏng klei hrui pĕ. Ară anei pla mjing kphê thâo mĭn jing hdră tă kơ ƀĭng ngă lŏ hma drei yua dŭm mta mjeh mrâo hŏng dŭm ana grep srăng pla pruê̆, ênưih kriê dlăng, pla mjing, ênưih hrui pĕ, mkra mjing. Mơ̆ng anăn đru bi hrŏ ênoh duh bi liê leh anăn mđĭ boh tŭ klei mkra mjing.

Tal 2 jing hbâo pruê čiăng bi kna, djŏ guôp hĭn plah wah hbâo hnơ̆ng lu, hnơ̆ng man dưn, hnơ̆ng ƀiă. Hbâo pruê hŏng hdră bhiăn 4 djŏ. Boh nik drei amâo mâo pruê hbâo drông hjan. Ară anei ƀĭng ngă lŏ hma drei mâo klei mưn pruê hbâo guôn hjan, adiê dươ̆ng lĕ hjan srăng ba hbâo nao pruê. Êjai lik hmar msĕ sơnăn srăng luč lu hĭn klei kba hĕ, mơ̆ng anăn mđĭ ênoh duh bi liê leh anăn boh tŭ mơ̆ng hbâo pruê amâo mâo lu ôh. Leh anăn jing drei yua hbâo pruê ênuk mrâo msĕ si NPK TE, TE tinei jing mta vi lượng thâo mĭn msĕ si kuăt, amâodah jing dŭm mta hbâo brŭ čiăng mđĭ boh tŭ dưn klei mkra mjing, mđĭ hnơ̆ng yua hbâo pruê bi jăk lăn.

Boh klei tal 3 jing êa krih, mtă kơ mnuih ƀuôn sang yua êa krih djăp đuč, amâo mâo čiăng êbeh ôh. Ară anei mâo ƀĭng ngă lŏ hma ăt mâo klei mưng kreh êa êbeh, khădah hrŏ leh mkă hŏng êlâo dih ƀiădah ăt dôk êbeh mkă hŏng klei čiăng mơ̆ng ana pla mjing. Kyuanăn čiăng bi mlih klei anei. Tơdah drei krih kơ ana kphê hnơ̆ng man dưn srăng đru mkiêt kriêm êa krih, bi hrŏ ênoh prăk duh bi liê leh anăn răng mgang wăl hdĭp mda. Tal 2 jing drei srăng krih djŏ wưng.

Boh klei knhal tuč kâo čiăng bơ̆k bâo hlăm bruă mkra mjing kphê thâo mĭn jing kriê dlăng klei mnơ̆ng ngă (IPM). Êlâo dih drei tuôm ngă leh ƀiădah klă sĭt ka hriăm mbĭt, ka mâo klei tŭ dưn, ară anei drei srăng kñăm kơ hdră êlan anei. Hdră êlan anei jing ênưih đuč ƀiădah drei srăng ngă hrăm mbĭt hdră anei čiăng đru kơ ana kphê đĭ hriê jăk, mâo ai dưi bi mdrơ̆ng hŏng klei amâo mâo jăk, klei mnơ̆ng ngă. Leh kơnăn jing hlăm bruă mkra mjing kphê ăt kñăm kơ klei doh êbăt. Boh nik jing hnơ̆ng êa drao răng mgang ana pla mjing hlăm kphê, kyua klei anei djŏ tuôm hŏng ênoh đĭ mnơ̆ng mnơ̆ng dhơ̆ng ăt msĕ hŏng dŭm klei djŏ tuôm mơ̆ng klei čiăng mơ̆ng phung blei mnia kphê. Anăn jing dŭm klei mă kơ bruă pla mjing kphê thâo mĭn bi mdrơ̆ng hŏng klei mlih yan adiê.