Dŭm thŭn giăm anei, mbĭt hŏng bruă yua klei kreh knhâo mrâo mrang hlăm bruă mkra mjing, lu ƀĭng lŏ hma yua leh mjeh mrâo mâo lu klei jăk msĕ si: ksă mdrăng, hnui hĭn hŏng mjeh hđăp, bi hrŏ klei dleh dlan kơ yan adiê. Klei adôk jing wưng hrui pĕ čiăng mâo asăr kphê jăk hĭn. Lê Xuân Thuỷ ti să Ea Ana, kdriêk Krông Ana, čar Dak Lak brei thâo:

“Pĕ amâo ruăt kuăt msĕ si êlâo ôh, ksă snăn pĕ yơh jing amâo pĕ mda, mtah ôh ana jhat hĕ. Ti ana ksă snăn pô pĕ ana anăn yơh. Pĕ ksă jih snăn lŏ wĭt pĕ mơ̆ng mphŭn jing man dưn”.

 Leh dŭm pluh thŭn mâo ênoh 30.000 – 40.000 prăk/kg kphê asăr, thŭn 2023, ênoh kphê đĭ 50.000-60.000 prăk/kg hlăk thŭn dih (2023), thŭn anei đĭ 100.000 prăk/kg.  Ênoh kphê đĭ ăt mâo lu phung hiu tlĕ kphê ngă kơ mnuih ƀuôn sang hrui pĕ hnưm, amâo rơ̆ng ôh hnơ̆ng ksă. Khădah snăn, hlue si Trịng Đức Minh, Khua Êpul hgŭm kphê Ƀuôn Ama Thuôt, ƀĭng lŏ hma Dak Lak ngă jăk bruă anei. Ênoh kphe epĕ ksă ăt êbeh 85%.

“Ƀĭng lŏ hma mâo klei thâo săng jăk kơ bruă krơ̆ng hnơ̆ng jăk, amâo djŏ knŏng hlăm bruă mkra mjing ôh ƀiădah wăt hlăm klei hrui pĕ. Hlăm hdră mkra kphê doh, kphê hơĭt kjăp, kphê jăk kơ wăl hdĭp mda, ƀĭng lŏ hma amâo lŏ tui tiŏ hlue si hnơ̆ng mkra mjing ôh ƀiădah mđing kơ klei hơĭt kjăp mơ̆ng đang pla mjing, Sui hŏng anei hnơ̆ng boh mnga mơ̆ng Dak Lak hlăm brô 3ton/ha leh anăn gĭr mâo nanao snăn amâo tui tiŏ kơ hnơ̆ng lu ôh”.

 Dak Lak ară anei mâo ênhă kphê êbeh 210 êbao ha, hnơ̆ng mâo grăp thŭn êbeh 550.000 ton kphê asăr. Čiăng mđĭ kyar bruă kphê hơĭt kjăp, čar mkŏ mjing leh lu hdră bruă djŏ tuôm kơ bruă kphê leh anăn mâo dŭm hdră msir mđĭ hnơ̆ng jăk mnơ̆ng dhơ̆ng kphê mơ̆ng bruă mkra mjing, hrui pĕ leh anăn ba čhĭ kphê. Hlăm anăn, hrui pĕ kphêk ksă lu jing sa hlăm klei yuôm bhăn bi mklă hnơ̆ng boh mnga, hnơ̆ng jăk kphê Dak Lak. Nguyễn Văn Hà, K’iăng Khua Knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Dak Lak brei thâo:

“Hmei dôk mtă kơ mnuih ƀuôn sang amâo dưi pĕ ôh mtah, brei rơ̆ng hnơ̆ng ksă. Tal dua jing msir mgaih leh hrui pĕ čiăng rơ̆ng kơ kphê mâo hnơ̆ng jăk. Tal tlâ, dôk mtă kơ dŭm anôk bruă ba čhĭ kơ ala tač êngao hnưm bi hgŭm hŏng dŭm êpul hgŭm bruă, anôk bruă mkŏ mjing mơ̆ng ƀĭng lŏ hma čiăng kơ mnơ̆ng dhơ̆ng ƀĭng lŏ hma leh hrui pĕ srăng dưi mkra mjing pioh kơ bruă ba čhĭ ti ala tač êngao čiăng rơ̆ng hnơ̆ng jăk leh anăn tŭ dưn”.

Hdră êlan hrui pĕ, mkra mjing mâo bruă klam yuôm bhăn hlăm bruă bi klă hnơ̆ng jăk mơ̆ng asăr, mnâo mnañ, klei ƀâo mngưi mơ̆ng kphê. Sơnăn ya drei srăng mđing êjai hrui pĕ, mkra mjing leh anăn rơ̆ng kơ kphê mâo hnơ̆ng tŭ jăk mơ̆ng hrui pĕ. Pô čih klei mrâo kơ kdrêč mâo klei blŭ hrăm hŏng nai prĭn Phạm Công Trí, pô thơ̆ng kơ bruă lŏ hma kơ mta phŭn anei.

          -Ơ nai prĭn Phạm Công trí, ară anei mâo lu phung ngă đang hma ti Daklak čhuang hlăm yan pĕ kphê thŭn 2024-2025, oih mâo mơ̆ klei čiăng mtă kơ phung pĕ kphê, čiăng mâo klei tŭ dưn jăk?

          TS Phạm Công Trí: Êjai pĕ pĕ bi jih kmrŭ, đăm wit ôh kmrŭ, kăn ngă mčah boh rei. Klei pĕ boh kphê đăm bi jhat anôk kmrŭ boh, kăn bi mčah rei kuôt boh, čiăng kơ jăk mkra mjing amâo mâo klei mmao jhat kma, lehanăn mnơ̆ng čhŏ rei. Tơdah kwă msah snăn hŏng boh mčah kuôt amâo mâo klei dih anei ôh, kyua drei hlŏng kwă mtam. Ƀiădah tơdah drei mkra mjing čiăng bi mâo mta kphê jăk, snăn brei pĕ bi djŏ ênoh čuăn kčah, amâo mâo bi êka, amâo mâo bi jhat, snăn kơh drei mkra mjing djăp ênoh čuăn.

          - Êjai pĕ, snăn drei pĕ bi jih kmrŭ, ƀiădah ơ nai prĭn mâo hlăm kmrŭ đa boh ksă, đa adôk mtah si srăng ngă?

TS Phạm Công Trí: Tơdah drei pĕ snăn boh mtah drei dưm mdê, kyuadah leh mkra mjing boh mtah anăn amâo mâo djăp ênoh čuăn ôh. Ti dŭm gŏ sang mâo djăp klei găl, amâodah hŏng dŭm ana adôk lu kmrŭ mtah, snăn drei lui snăn mơ̆ng ksă êlâo drei srăng lŏ pĕ. Bi tơdah anei jing gưl drei pĕ knhal tuič, snăn hŏng boh dôk mtah snăn dŭm boh mtah drei ksiêk dưm mdê, pioh dưm hlăm dŭm mta boh kphê bi klŭk amâo mâo siam anăn. Bi tơdah bi lŭk mbĭt boh ksă hŏng boh mtah, êjai mkra mjing, ênưih srăng mâo dŭm asăr boh kphê amâo mâo siam ôh, ngă kăn jăk rei kơ hnơ̆ng jăk boh kphê, kơ mnâo kphê tơdah kar mnăm

- Sĭt yơh tơdah pĕ boh adôk mtah srăng ngă amâo mâo jăk ôh kơ hnơ̆ng tŭ jăk kphê, kơ mnâo kphê. Snăn bi hŏng boh ksă djŏk đei, tơl đa đa krô hlăm đa leh pĕ bi lŭk mbĭt dưi mơ̆?

 TS Phạm Công Trí: Brei drei mđing hlăm ana kphê ăt kreh mâo dŭm kmrŭ ksă djŏk đei, snăn drei pĕ dưm mdê, pioh mkra mjing asăr krô. Bi hŏng boh kphê ksă tơl krô lehm tơdah mkra mjing mbnĭt snăn srăng dleh hlăm klei ksiêk ruah dŭm asẳ kphê amâo mâo siam, jing lŏ luič lu mmông lehanăn bruă lŏ dôk hrŏng. Ênưih lĕ hlăm klei bi klŭk boh siam hŏng boh amâo mâo siam, srăng jing dleh kơ klei čhĭ mnia. Kyuanăn, hŏng dŭm mta kphê pioh kơ bruă mkra mjing jăk, snăn bruă hrui pĕ jing yuôm bhăn snăk, dưi ngă snăn kơh asẳ kphê srăng djăp ênoh čuăn jăk.

          - Lač jăk kơ ih, mâo kčĕ brei leh, kơ hdră pĕ kphê, ƀiădah mâo hlăm mnuih ƀuôn sang drei hlăm bruă mkra mjing si srăng ngă, čiăng kơ asăr kphê siam djăp ênoh čuăn leh hrui pĕ. Akâo kơ ih lŏ mtă brei kơ mnuih ƀuôn sang hlăm bruă anei?

TS Phạm Công Trí: Mkra mjing phŭn tal êlâo, amâo mâo mđĭ hnơ̆ng jăk kơ asăr kphê ôh, ƀiădah đru kơ kphê dưi krơ̆ng hnơ̆ng jăk mâo leh mơ̆ng êlâo. Ară anei lu bi mkra mjing lač jing kphê jăk, bi mâo kphê siam, snăn bruă mkra mjing msah, ƀhu hlăm sang ñuăl hlăk dôk mđĭ lar lu. Čiăng dưi mâo djăp ênoh čuăn jing kphê Việt Nam djăp ênoh čuăn jăk mrô sa , snăn bruă dôk ngă lu ară anei anăn jing ƀhu krô hŏng mđiă, rơ̆ng amâo mâo klei čăt hơoh, bi mmao ôh, djŏ hdră hlăk mâo lu mnuih dôk ngă. Siămdah hlăm wưng giăm anei, tač ƀhu hlăk kƀah, snăn lu mnuih kwă hĕ êlâo bi mčah boh lehăn ƀhu, čiăng kơ djăl hĭn đuĕ êa djăl kơ thu. Ƀiădah klei kwă hĕ êlâo snăn kreh ngă mčah asẳ kphê. Tơdah pĕ amâo mâo djăp ksă, ksă amâo mâo knar, kwă hĕ êlâo lehanăn nao ƀhŭ, tơdah djŏ hlăm adiê mâo hĕ hjan, snăn ênưih snăk čăt h’oh, bi mmao jŭ asăr, boh nik hŏng boh mtah, asẳ mčah srăng lu.  Kyuanăn jăk hĭn amâo đei jăk ôh kwă hĕ êlâo kơ ƀhu. Dah dưi drei ngă dua hdră. Tal êlâo jing pŏk phai anôk ƀhu kphê, êjai ƀhu kraih nanao jêñ jêñ, amâodah drei bi mthu hŏng kpur bi mthu. Hdră tal dua syua masin plêč boh mrâo leh pĕ amâo mâo yua hŏng êa lu ôh. Sitôhmô knŏng plêč tôk, lui suôp hlăm lam adôk snăn ƀhu, snăn boh kphê djăl thu krô hĭn.

- Ƀiădah ară anei lu mnuih ƀuôn sang drei ăt dôk kreh kwă bi mčah boh, snăn si ih mâo klei čiăng mtă kơ klei anei?

TS Phạm Công Trí:  Dah snăn hŏng hlei gŏ sang dôk dôk kwă bi  mčah boh êlâo kơ ƀhu, snăn êjai ƀhu gĭr kraih jêñ jêñ, đăm ksŭn kpan, đăm lui sa anôk kyua djăl čăt ŏh, bi mmao, ngă jhat asăr kphê. Dưi ngă snăn asăr kphê srăng siam. Hlăm dŭm thŭn ti anăp, hmei dôk bi mĭn dŭm dhar bruă djŏ tuôm, dŭm gŏ sang bi mtă mtăn amâo mâo đei jăk ôh kwă bi mcah boh êlâo kơ ƀhu, jăk hĭưn hlŏng nao hlăm klei kwă mjing asăr doh leh mtam snăn kơh ƀhu, sĭt nik asăr kphê srăng siam, čhĭ yuôm mơh.

- Lač jăk kơ ih lu nai prĭn Phạm Công Trí đru kčĕ leh hlam klei anei./.